Përtej kësaj mjegulle
Tregim nga Fatmir Terziu
Askush nuk mund ta ndalonte kohën në atë pikë. As sytë e Angjes, që thuhej se bënin mrekullira, nuk e bënin dot. Nuk ndalej koha, jo vetëm se nuk mund të ndodhte, por se koha ishte vetëm një nënshkrim në retinën e Bardhit, që ishte gati të harronte çdo gjë kur shihte atë trup nën magjinë e litarit të varur në një degë peme. E gjithë kërshëria ishte një stinë më vete në shikimin e tij. I ndiqte teksa merrnin forma të ndryshme nën trysninë e lëkundëses me litar, dhe i fshinte sytë sa herë hijet e pemëve pikturonin formëza të ndryshme në kofshë të tilla të zbuluara deri në atë pikë ku syri më tutje vetëm perceptonte.
“Duhet të vish më shpesh në këtë shtëpi”, - foli Angja, kushërira e babait të Bardhit, e cila thuajse kishte mbetur e fundit nga fisi i madh, që kishte kohë që kishte marë udhët në kënde të ndryshme të Globit në kohë e në pakohë, me formën e ikjes dhe braktisjes, po aq sa dhe të ndëshkimit pa ndonjë kuptim si të tillë.
“E drejtë, e drejtë. Këtu ka shumë gjëra që syri nuk mund t’i gjej në …”
“Mos u lodh të m’i gënjesh sytë e mi qorre, mos… Unë e di se atje ku je ti shalët dhe kofshët janë me bollëk, por …, syri ngulet aty ku me sa duket duhet. Apo e kam gabim?”
“Jo, ndoshta unë jam disi i përhumbur se shoh këtu mjaft ndryshime…”.
Kur Bardhi e mori vendimin të shkonte në shtëpinë e Angjes, në Mallkamen, kishin kaluar shumë vite nga koha kur ai kishte qenë për herë të fundit në një dasëm. Dhe, natyrisht, gjërat kanë ndryshuar. Rruga tani shmang thuajse tërë pjesën e fshatrave të tjerë, në të cilat dikur kalonte në formën e një gjarpërimi, dhe shkonte drejtpërdrejt në vendet ku ishte destinacioni, siç kujton ai, ka pasur kthesa. Kjo pjesë e udhës së gjatë me një infrastrukturë të harruar ka shumë pellgje të vegjël, në formë rezervuaresh uji, të cilët shumica e hartave nuk kanë vend për t’i identifikuar. Edhe kur ai lokalizon Bellavodën, ose mendon se e ka parë diku në ndonjë hartë, duket se ka shumë rrugë që të çojnë në të nga rruga e vjetër, dhe nga ajo e reja e mbetur diku në një projekt dhe në ndonjë gazetë e letër, dhe pastaj, kur zgjedh një drejtim, shumë rrugë të shtruara me kalldrëm që kalojnë afër, të gjitha janë me emra të vjetër që nuk i kujton dot më askush, e jo më ai. Në fakt, nuk kishte emra rrugësh, kur ai ishte këtu, më shumë se njëzet vjet më parë, rrugët i thërrisnin me emra kalimtarësh, me emra rastësish e me ngjasime të tjetërsojshme. Nuk kishte as ndonjë rrugë të saktë në fakt, ose vetëm një rrugë e tillë e poshtër që shkon drejt pellgut me ujë, pastaj një tjetër, që të pluhuros mjaft larg përgjatë skajit të fushës ku shtrihet ky pellg me ujë të ftohtë e të freskët.
Tani përsëri ka mbetur si fshat, mund të quhet pagabueshëm një fshat. Ose edhe mbase mund të quhet si dikur një Lagje, ose ashtu sikurse thuhej është një periferi, sepse ky vendbanim kurë s’ka parë ndonjë postier, apo postë, madje edhe sot nuk sheh asnjë zyrë postare, madje as dyqanin më të rrëndomtë për gjëra të thjeshta të përditësisë. Tashmë ajo që quhet shtëpia e Angjes shtrihet katër, ose pesë rrugëza thellë përgjatë Pellgut, me shtëpi të shtrira afër, në distanca shumë të vogla. Disa prej tyre janë padyshim vende verore, dritaret tanimë duken sikur u kanë shaluar përsipër gurëve, si gjithmonë kur ishin gati të mbyllura nga bardhësia e dyfishtë e gurëve dhe dëborës në dimër. Por shumë të tjera tregojnë të gjitha shenjat e banimit gjatë gjithë vitit, në shumë raste, nga njerëz që kanë mbushur dhomat e ftohta, dhe ku duket se janë njësoj si në natyrë vetëm për raste piknikash, ku disa prej tyre gjejnë kohën të ulen duke drekuar, ose duke konsumuar birrën e marë nga qytetet edhe në këtë ditë të ngrohtë gushti. Ka njerëz të tjerë, jo aq të dukshëm, studentë, ndoshta, ose vizitorë të vjetër që jetojnë vetëm, që kanë vendosur për perde shallet e vjetra të aksioneve të një udhe të hekurt, që kur nuk arriti në destinacionin e saj ku ishte planifikuar. Shtëpi të vogla, kryesisht të përshtatura për pak frymë, thuajse të gjitha të lira, disa të fiksuara për t’i bërë ballë dimrit dhe disa jo, ashtu në hakmarrjen e erërave që kur fillojnë duket se s’kanë të ngopur me inatin e tyre.
Bardhi do të ishte kthyer mbrapa nëse nuk do të kishte zënë sytë e mbytur të Angjes në shtëpinë tetëkëndëshe me telis dërrase, përgjatë çatisë dhe dyerve e në çdo mur tjetër. Shtëpia e gurtë, e drunjtë e stiluar me syrin e ustait të vjetër. Bardhi e kishte kujtuar gjithmonë se ka tetë dyer, por duket se ka vetëm katër. Bardhi kurrë nuk ka qenë brenda, për të parë sesi, ose nëse, hapësira është e ndarë në dhoma. Gjyshi dhe gjyshja e tij në foton që ai mban mend ishin të moshuar, sikurse kujton ai, duke përhumbur sytë e tij në fotografinë e vjetër dhe në një kohë që i ati kishte marë ndëshkimin e asaj kohe, ishte internuar, nuk dukej se ajo shtëpi vizitohej nga ndonjë, qoftë nga fëmijë apo miq. Shtëpia kishte mbetur e mistershme, e çuditshme, por origjinale në grimin e asaj fotografije. Tani në sytë e tij duket se ka një pamje të gabuar dhe të gabuar nga tërë ajo që mbahet mend në atë që ai kishte strukturuar nga perceptimi i largët gjeografik dhe kohor. Manaferrat me barishtet e drurët e tjerë, gjysëm të shpërndarë, të mbeturat e kohërave, qeramidhet dhe ndonjë shenjëz tjetër duket sikur janë ngritur në protestë kundër secilës anë të saj.
Është njësoj me shtëpinë e braktisur, kur e gjen syri rastësisht, një çerek udhe larg nga kthesa e parë. Rruga kalon edhe tani, në vend që të mbarojë atje, dhe shtëpitë duket se ka hyrë në mendim të thellë, mendim i mbështjellur nga zagushia e gushtit.
Ishte shtëpia e parë me gurë të gdhendur dhe me teliz dërrase, që Bardhi kishte parë ndonjëherë, një madhështi, e bukur, e lartë, çatia nusëronte duke vazhduar zgjatjen e vetullave mbi atë verandë, nga të gjitha anët. Një stil që ju bën të mendoni për stinët e nxehta. Që nga ajo kohë ajo ka parë shumë si ky gusht. Edhe ky gusht është i prushtë në Mallkamen.
Bardhi e pa se ishte e mundur për të vrapuar nga veranda përgjatë skajit të pluhurosur të rrugës, përmes një copë toke me granil, në hapësirën e shkelur mes barërave të këqija dhe luleshtrydheve të egra, dhe pastaj të hidheshe … ah jo, në të vërtetë, në atë Pellg të madh me ujë të ftohtë, që aty e quanin edhe Rezervuar. Tani Bardhi vështirë se mund ta shohë këtë ujë të pastër e të freskët, sepse një pikë karburanti me një zgjerim të quajtur kafene-restaurant është ndërtuar përgjatë asaj rruge.
Çfarë po kërkonte Bardhi me të vërtetë kur ndërmori këtë iniciativë? Ndoshta gjëja më e keqe do të kishte qenë të gjente saktësisht atë që ai mendonte se ajo ishte: shtëpia e strehimit të prindërve të tij, dritaret që mbanin ende tymin e cigarishtes së gjyshit, Rezervuarin përpara, qëndrimin e laraskave, lepurushat dhe bishtajat e fasuleve pllaçi, që shkonin deri në dy apo tre metra në ajër mbi hunj të gjatë të shkulur nga korijet e të parëve të tij e mbi të gjitha izvorin me ujë të ftohtë akull që dilte nga poshtë lajthia në buzë të përroit të ndarëses mes dy anëve të banueshme. Memorje e përsosur, e kaluara e paprekur, kur asgjë nga lloji nuk mund të flasë për veten e saj, por vetëm për vuajtje, lotë, ikje dhe braktisje, përzënie si në kohë lufte. Për të gjetur diçka kaq të zvogëluar, akoma ekzistuese, por të parëndësishme, siç duket tani shtëpia e Angjes, me dritaret e saj të lodhura vetëm prej gjumit, bojën e saj befasuese blu, mund të ishte më pak kureshtje e një insiative të tillë. E ndërsa kjo e bënte të shkundej në trupin e Bardhit, prej atij bartësi të hekurt që e mbante në ajër edhe trupin e tij në mesin e 180 të tjerëve nga ishulli i largët i Atlantikut në drejtim të kësaj pike gjeografike jo pak të afërt.
Po sikur të ishte zhdukur krejt? Shtëpia mund të ketë bërë bujë në kohëra të ndryshme, edhe nëse dikush do të kishte ardhur së bashku për ta dëgjuar, ajo mund të ketë tronditur veten dhe kështu mund të jetë paqtuar me humbjen. Por a nuk mund të ketë kaluar një ndjenjë lehtësimi mbi të, edhe të konfuzioneve dhe detyrimeve të vjetra që kanë lënë dëshirat, frymërat mbi trarët e saj?
Angja e kishte shtëpinë, domethënë, ajo do ta kishte ndërtuar vetë atë, si një dhuratë surprizë martese për ... Për kë? Thuamë për kë? Dhe shkundi veten…. Kur Bardhi e pa për herë të parë, ishte ndoshta tridhjetë vjeç. Fëmijët nuk mund të mendoheshin të ndodheshin diku aty, apo në ndonjë dhomë… jo. Aty nuk kishte asnjë zhurmë. E vetmja zhurmë ishte nga afër. Vinte si një gërvishtje mbi një dru të bëshëm lisi dhe pastaj bëhej paq me flladin që vinte gjithë afsh të nxehtë. Në murin përballë hija e një lëkundjeje jashtë dritares varej e lëshohej shkurtazi mbi begonjëza… në heshtje mendimi shkonte përtej perceptimit. Kujtimet rrëshqisninin si ketra të vegjël mbi pemë të harlisura nga stina…
Angja vetë nuk foli fare në atë mënyrë. Ajo kishte jetuar me macen e saj Belën, në një shtëpi të madhe të vjetër, kur ishte kthyer nga internimi. Apartamenti i përkohshëm i saj, ndodhej jo larg gjurmëve hekurudhore në qytetin e Peqinit, dhe shumë nga tregimet që ajo tregoi në tryezën e darkës kishin të bënin me ngjarjet atje, për bashkëqytetarët e saj dhe qiradhënësi vendas, shqipja e të cilit sa e lodhur dhe e ngatërruar ishte humori që ajo imitoi. Tregimet mund të kishin tituj, si tregimet e Kutelit, që Angja kishte lexuar në përmbledhjen e tij të hershme, të cilat i kishte gjetur në raftin e bibliotekës në pjesën e prapme të një dërrase të shkyer në vitet e saj të mira e të arta të rinisë së saj. Ishte më shumë se humor kur tregonte se si Bela kishte bërë një cirk më vete nga britmat e qiradhënësit dhe momenti kur ajo doli në çati ishte momenti që të linte me brinjë në dorë. Si …? Si…?. Qeni hante sardelet? Dhe të qeshurat nuk mbaronin kur tregonte se si gjithë ditën i mbante duart në xhepa duke fërkuar… eh, nejse… ai ishte… ai që ishte…
Angja kurrë nuk tregoi histori për vuajtjet e veta dhe nuk kishte ndoshta pak për të thënë në atë darkë për vuajtjet e të tjerëve, por nëse nuk do të ndodhej tashmë pikërisht në atë vend me gurë mund të thoshte, “A jeni i interesuar për gurë?” dhe t’ju them se si e kishte mbajtur në atë formë atë granit të veçantë gri, sepse Angja dikur kishte bërtitur mbi një shkëmb të tillë, duke parë plaçkat e nxjerra me forcë e të lëna mes rruge. Angja edhe mund të tregonte për të zotin e shtëpisë, por..., sidoqoftë ajo nisi të tregonte disi. Ai ishte një burrë i gjatë dhe i bëshëm me një zë të butë dhe flokë të hollë të rrëshqitur mbi tërësinë e kokës. Ai kishte veshur këpucë të lehta kur hyri në ujë dhe, megjithëse nuk dukej asnjë shenjë e tillë ujore në rrobat e tij, një copë e bardhë e prerë prej trupit ndodhej mbi pjesën e sipërme të trungjeve që ndodheshin atje. Ai punonte atë verë në sektorin e Sharrave, në veri të Llangës. Kur Ai ishte kthyer pas një muaji të gjatë, ajo po shtronte një tryezë si për një festë të re, kur fap kuptoi se dikush po priste të fliste me të.
Ishte i Plotëfuqishmi. Ai tha, “Po pyesja veten nëse dëshiron të dilje me mua diku këtu afër për të bërë një bisedë”.
Ai mezi e mblodhi veten. Por, Angja tha: “A është koha për një gjë të tillë?” Ndërhyri, sepse më pas zëri i Plotëfuqishmit ishte i lartë dhe nervoz, dhe ai qëndroi i vendosur, sikur të ishte i detyruar ta bënte një gjë të tillë. Dhe dihej kur ndodhte një gjë e tillë... Nuk ishte shaka. Njerëz si ai me uniformë kur shfaqeshin në derë, me të vërtetë do të duhej ta kuptoje se shfaqeshin, tamam për…, megjithëse nganjëherë ata vetëm do të paralajmëronin ndonjë të keqe, si në ndonjë skenar të sotëm në ndonjë film apo edhe ndonë bisedë që kalohet sot si në kafe. Kështu që duhej të ngrihej e të dilte me të. Ishte një sajesë perfekte. Atë e kishin vënë në kurthin e një vajze. Eh, dihej pse. Dihej… ai ishte një nga ata që më ishin vardisur në atë kohë. Kur u ktheva nga studimet në Moskë kisha me vete jo vetëm nurin dhe moshën time, por dhe edukimin, por atë e … ma prenë në mes për shkakun e gjyshit tënd.
U konsiderua mjaft e turpshme, më tepër se e vështirë për të shpëtuar, ishte fati i një vajze, edhe pse kishte mundësi për… për të hedhur poshtë sajesën, kur kurthi tjetër u sajua gjija se kishte kërkuar për tu pajtuar. Por Ai, … vetëm fjala u gjend mbi ujë. Ai… nuk u tha dhe nuk u dëgjua më asgjë tjetër, pasi ditës tjetër makina më dërgoi në Savër.
“Çfarë?” pyeti dhe tha me dhimbje Bardhi. Angja ndaloi dhe e shikoi. I dukej asaj që ajo e shihte tërë atë në atë moment, Njeriun e vërtetë. Të frikësuar, të ashpër, të pafajshëm, të vendosur.
E ndërsa fshinte lotët e pakontrolluar doli bashkë me Bardhin në korridor. E aty mori frymë thellë… Ja e shikon? Është njësoj si e ëma. Vijnë thuajse të gjitha mujve të verës dhe kanë edhe pishinë. Ajo është mbesa e Plotëfuqishmit. Kanë kohë që merren edhe me biznes, edhe me punë janë mirë të gjithë… Po, ajo është e bukur, ka …
Pra … nëna ime ishte edhe …
Jo, bir nuk duhet të biem në kurthin e urrejtjeve. Jo!
Ajo nuk mund të shpjegohet, apo edhe të kuptohet plotësisht … se nuk ishte xhelozia që ndjeu, ishte inat. Dhe jo sepse ajo nuk mund të blinte ashtu, sikurse ia trazuan emrin dhe nderin, ose të vishej ashtu, sepse … sepse, kështu duhej të ishin vajzat. Kjo ishte ajo që burrat, njerëzit, të gjithë, menduan se duhet të jenë si…, e bukur, e çmuar, e prishur, egoiste, e formuar nga kokrra të ngjashme si bizelet në duart e tyre. Kjo ishte ajo që duhej të ishte një vajzë, për t’u dashuruar. Atëherë ajo do të bëhej nënë dhe do të ishte e përkushtuar ndaj fëmijëve të saj. Jo egoiste më, por ashtu si bizelja… në duart e …
Dhe ky do të ishte fati i nënës sime? Mos! Nuk mund të shoh më përtej kësaj mjegulle...
