Një roman konkurrues nga Britta Stenberg

Një roman konkurrues nga Britta Stenberg

Prof Dr Fatmir Terziu

Sapo e mbaron së lexuari romanin „Kvar“ të shkrimtares suedeze Britta Stenberg menjëherë ndjen atë kërshëri që ndjesia e drejton drejt vendit nga vjen autorja. Edhe pse nuk citohet, narrativi i saj, dukej me dashje, apo padashje shkrihet në atmosin e shijes që të jep Lapland, kjo zonë e njohur edhe me emrin e saj suedez Lappland, që është një provincë në Suedinë më veriore. Kjo porovincë që ka lindur auotren e disa librave në poezi dhe në porozë, por që është botuar dhe në Australi, kufizohet me Jämtland, Ångermanland, Västerbotten, Norrbotten, Norvegji dhe Finlandë. Gati një e katërta e sipërfaqes së tokës së Suedisë është në Lappland dhe aty pikërisht merr jetë dhe emri dhe suksesi i shkrimtares me emër në botën e krijimtarisë suedeze, Britta Stenberg.

Ajo që ia kthen sytë „Kvar“, pra „majtas“ shkrimtares, nuk ka të bëjë me arsye të lehta, por ngjarjet e vitit 1986-të, ato ngjarje që tronditën botën me Çernobilin, duket se mbeten jo pak të domosdoshme për tu kujtuar edhe sot, në një kohë kur dhëmbë të tjera të ngjashme turren drejt fateve në ngjashme në atë rajon. Në ndjesinë e autores, ishte asokohe, seriali televiziv i HBO „Çernobili“ që natyrshëm ka ngacmuar interesin për aksidentin më të madh bërthamor të të gjitha kohërave, dhe kështu me „Black Island Books“ ajo më pas solli në duart e lexuesit dyqind e gjashtëdhjetë faqet e një romani që të rrëmben, që të trondit njëherazi, por që të mëson të jetosh aspekte që vetëm njeriu i përjeton. Në formën e literaturës, Britta Stenberg e ka përshkruar mrekullisht atë që i ndodhi njërës prej atyre, që mbetën në zonat e evakuuara rreth termocentralit bërthamor në Çernobil.

Pra është vendi Çernobil dhe viti kohor 1986. është koha kur fshati Spetje evakuohet. Evakuimi ka qenë një shenjë tjetër e asaj që ndodh në raste të tilla. E ndërsa të gjithë ikin, largohen, shkulin rrënjët e tyre të ekzistencës, pra evakuohen, një nga karakteret e saj, personazhi më dual dhe më i trajtuar në roman, Olga zgjedh të qëndrojë. Qëndrimi i saj ka shumë kuptime, por më i rëndëishmi, ai që përcjell Britta, është se ajo qëndron aty, pra vendos të mos evakuohet sepse ka synim të mbledhë dhe të ruajë dokumentet sekrete të gjeneralit dhe përgatitet kështu për një betejë të madhe në jetën e saj, atë që synon që bashkëvendasit e saj, pra bashkëfshatarët të kthehen. Por aty rrëmon thellë si një diskurs më vete vetë pyetja që ngrihet nga narrativi i Stenberg, a do të kthehen?

Përtej kësaj narrativi kërkon të shkojë më ttuje, ku lexuesi e gjen veten në një front të ndjeshëm. Britta Stenberg arrin të krijojë besueshmërinë si tiparin kryesor në këtë pikë. Me këtë ajo gjithashtu shkon në aspektin tjetër duke ndërtuar metaforikisht dhe një atmosferë dënimi dhe mbylljeje që është thellësisht prekëse. Kjo është domethënëse, pasi vetë titullin e shtjellon atë që në hyrje. Është një majtas (Kvar) i detyruar, i perceptuar, por dhe i bazuar mirë e bukur në insinuata si ne sihsim në duart e Amerikës dhe ata kryenin hetime: „Pikërisht gjatë zhurmës së sirenave, pikërisht kur njerëzit bërtisnin dhe gulçonin sa më shpejt që ishte e mundur, u kujtova se kishte ardhur lufta. Se ne ishim në duart e Amerikës, se ata ishin ata që kryen hetime në çdo central bërthamor.“ (Stenberg, faqe 17).

E në këtë atmosferë të tillë bie në sy heshtja, mosjeta, mosdurimi. Heshtja si formë jetike e padëgjuar mbetet një dëshmi më vete pas ndërprerjes së jetës së një fshati. Kjo formë e ikjes, e lëshimit të jetës, e zhdukjes, natyrshëm kap dhe një modul tjetër në romanin e Stenberg, që pikëtakon nazizmin. Aty narrativi i Stenberg shtjellon më thellë „Kjo goditje ma futi thellë fjalën në kokë. Ishte aq i mbërthyer sa disa vite më vonë e mora këtë çështje me Ivanin. Fragada e kupton plotësisht se çfarë do të thotë të jesh një kurvë naziste. Fillimisht më shikoi nën dritë dhe më pas u shndërrua në magjistër. "Olga, pëllumbi im i vogël. Ti nuk di shumë për jetën." (Stenberg, faqja 81). kështu romani udhëton në një linjë të ndjeshme. Është një forcë diskursive që rritet mes monologëve. Monologët e brendshëm të Olgës, marrëdhënia e saj e kujdesshme me kujtimet dhe mbetjet janë po aq të buta sa trajtimi i saj me macen dhe dhinë, jetët e mbetura.

Olga në këtë rrugë diskursive në „Kvar“ e di pak fuqinë se çfarë fshihej dikur pas një bime, ka një tym. E di, ashtu si lexuesi, se vepra e saj mes fermave dhe kujtimeve është e dënuar të jetë mjaft e shkurtër. Në këtë pikë ka dhe dilema, ka dhe një luftë të brendshme, ka marrje inisiative dhe ka dhe mëdyshje. Ndodh dhe kështu në roman „Si do të shkoja atje? Çmenduri. Sot ata po kthehen. Sot. Unë jam pothuajse gjëra në të. Dora në qafë. Asnjë lëvizje ende. Ndrysho pozicionin. Tani! Epo atëherë.“ Të gjitha kanë një arsye. Është sovjeti suprem. Është se romani na e thellon arsyen „Unë shoh në ditarin tim se si planet e mia kanë marrë formë. Sovjeti suprem!“ (Stenberg, faqja 147).

Më tërësinë e kësaj forme diskursive, me të gjithë atë që ndjen lexuesi në këtë roman vjen dhe ajo që është thelbësore. Atmosfera e romanit është e ngjeshur dhe e fortë. Se gjithçka e shkruar ka një bazë në realitet, dhe që vetëm e bën tragjedinë më të plotë. Kjo është pika e fundit kritike e qytetërimit të kohës sonë, ndaj nuk lë shumë shpresë, por megjithatë e bën të qartë madhështinë dhe shkatërrimin e njeriut kur vjen nga forma që mjaft bukur i shtjellon mes bukurisë së dhimbjes autorja Britta Stenberg. Kjo, sepse sikurse dihet nga faktet, por dhe nga bukuria e të shkruarës së Stenberg, fatkeqësia e Çernobilit, ose më saktë katastrofa e Çernobilit është një aksident reaktor bërthamor në uzinën e energjisë bërthamore të Çernobilit në Ukrainë, (atëherë pjesë e Bashkimit Sovjetik). Ajo është konsideruar të jetë fatkeqësia bërthamore më e keqe në histori bashkë me 7 ngjarje të tjera te shkallës Bërthamore Ndërkombëtare.

Në fakt mes kësaj që cituam dhe vetë asaj që ndjejmë nga leximi i romanit kuptojmë se ky libër nuk flet për Çernobilin, por për botën që u soll e rrethsillet përditë e më shumë rreth fateve të jetëve të Çernobilit. Pikërisht për ato jetë, për atë atmosferë, për atë arsye jetike që ne e njohim shumë pak. Për atë që nuk njohim thuajse asgjë, edhe pse kemi një mori karakteresh, që sillen si një arsye e plotë, edhe pse kemi Olgën që shtjellon kjo e përshkruar ka qene dhe mbetet një histori e munguar. Në një lexim të tendosur mund të mirëkuptojmë se Çernobili është një mister që duhet të na mbaj zgjuar, dhe që na duhet ende ta ndriçojmë.

Mbase është një njollë për shekullin XXI, dhe ndoshta ende me sa ndjekim dhe shohim është edhe një sfidë për kohërat në vazhdim.

Në romanin e Britta Stenberg edhe tashmë lexuesi ndjen se „Në bagazhin e makinës së Gjeneralit futen valixhet tashmë të mbushura“, prapë se prapë autorja thotë se „Arma do të bëhet pasagjeri im në sediljen e përparme.“ (Stenberg, faqja 262). Por thelbi është i qartë se Njeriu duhet të veprojë me çdo gjë deri në frymën e tij të fundit. Kjo edhe kur ndodh shkattërimi edhe kur „Të gjithë fshatrat bosh janë varrosur“, po ashtu dhe „fshati gjithashtu duhet të rindërtohet“. (faqe 263). Ndaj romani mbyllet me këtë: „Nuk e qaj atë që lë. "Një njeri nuk vepron me asgjë më shumë se atë që rrjedh midis hundës dhe gojës së tij.", pra me frymën, me oksigjenin që ai merr.

Britta Stenberg është një shkrimtare suedeze me një numër romanesh dhe poezish në skedinën e suksesshme të saj. Ajo shkruan edhe për skenën. Ajo është poetja që në një mjedis mjaft të gjerë krijuesish nga mjaft vende në Böras të Suedisë ishte bashkëfituese me mua të çmimit të madh „Pena e Artë“, që jepet nga organizmi i mirënjohur kulturor „Migjeni“, që operon prej disa vitesh në këtë mjedis.

ENGLISH:

A competitive novel by Britta Stenberg

Prof. Dr. Fatmir Terziu

As soon as you finish reading the novel "Kvar" (Left) by the Swedish writer Britta Stenberg, you immediately feel that feeling that directs you to the place where the author comes from. Although it is not quoted, her narrative, it seemed intentionally or unintentionally, melts into the atmosphere of the taste that gives you Lapland, this area also known by its Swedish name Lappland, which is a province in northernmost Sweden. This province, which has spawned several books in poetry and prose, but which has also been published in Australia, is bordered by Jämtland, Ångermanland, Västerbotten, Norrbotten, Norway and Finland. Almost a quarter of Sweden's land surface is in Lapland, and it is there that the name and success of the famous writer in the world of Swedish creativity, Britta Stenberg, comes to life.

What turns the eyes of "Kvar", left to the writer, has nothing to do with easy reasons, but the events of 1986, those events that shocked the world with Chernobyl, seem to remain quite necessary to be remembered even today, at a time when other similar teeth are rushing towards similar fates in that region. In the author's feeling, it was at that time, the HBO television series "Chernobyl" that naturally stimulated interest in the biggest nuclear accident of all time, and so with "Black Island Books" she then brought into the hands of the reader two hundred and sixty pages of a novel that grabs you, that shocks you at the same time, but that teaches you to live aspects that only humans experience. In the form of literature, Britta Stenberg has wonderfully described what happened to one of those who remained in the evacuation zones around the Chernobyl nuclear power plant.

So, the place is Chernobyl, and the year is 1986. It is the time when the village of Spetje is evacuated. The evacuation was another sign of what happens in such cases. And while everyone flees, leaves, uproots their roots of existence, evacuate, one of her characters, the most dual and treated character in the novel, Olga chooses to stay. Her attitude has many meanings, but the most important one, the one conveyed by Britta, is that she stays there, that is, she decides not to evacuate because she intends to collect and preserve the general's secret documents and thus prepares for a great battle in her life, the one that aims for her countrymen, that is, her fellow villagers to return. But the question raised by Stenberg's narrative, will they return?

Beyond this, the narrative seeks to go further, where the reader finds himself on a sensitive front. Britta Stenberg manages to establish credibility as the main feature in this score. With this she also goes the other way by metaphorically building an atmosphere of doom and closure that is deeply moving. This is significant, as the title itself elaborates on the introduction. It is a left (Kvar) forced, perceived, but also well-grounded in insinuations like we see in the hands of America, and they conducted investigations: "It was during the sound of the sirens, just when people were screaming and gasping as fast as possible, that I remembered that the war had come. That we were in America's hands, that they were the ones conducting investigations at every nuclear power plant." (Stenberg, page 17).

And in this atmosphere, silence, impatience, and impatience stand out. Silence as an unheard vital form remains a testimony in itself after the interruption of a village's life. This form of escape, of letting go of life, of disappearing, naturally captures another module in Stenberg's novel, which deals with Nazism. There, Stenberg's narrative elaborates more deeply. It stuck so much that a few years later I took up the matter with Ivan. Fragada fully understands what it means to be a Nazi whore. First, he looked at me under the light and then he turned into a magus. "Olga, my little dove. You don't know much about life." (Stenberg, page 81). Thus, the novel travels a sensible line. It is a discursive force that grows between monologues. Olga's inner monologues, her careful relationship with memories and remains are as tender as her treatment of the cat and the goat, the remaining lives.

Olga in this discursive path in "Kvar" knows a little about the power of what was once hidden behind a plant, there is a smoke. I know, as does the reader, that her work among farms and memoirs is doomed to be rather short. At this point there are also dilemmas, there is also an internal struggle, there is taking the initiative and there are doubts. It also happens in the novel "How would I go there?" Madness. Today they are coming back. Today. I'm almost stuff in it. Hand on the neck. No movement yet. Change position. Now! Well then." Everything has a reason. It is the Supreme Soviet. It is that the novel deepens the reason "I see in my diary how my plans have taken shape. Supreme Soviet!” (Stenberg, page 147).

In the entirety of this discursive form, with all that the reader feels in this novel comes what is essential. The atmosphere of the novel is tense and strong. That everything written has a basis in reality, and that only makes the tragedy more complete. This is the last critical point of the civilization of our time, so it does not leave much hope, but nevertheless it makes clear the greatness and destruction of man when it comes from the form that the author Britta Stenberg elaborates quite beautifully among the beauty of pain. This, because as is known from the facts, but also from the beauty of Stenberg's writing, the Chernobyl disaster, or more precisely the Chernobyl disaster, is a nuclear reactor accident at the Chernobyl nuclear power plant in Ukraine, (then part of the Soviet Union). It is considered to be the worst nuclear disaster in history along with 7 other events on the International Nuclear scale.

In fact, between what we quoted and what we feel from reading the novel, we understand that this book does not talk about Chernobyl, but about the world that was brought up and revolves around the destinies of Chernobyl's lives. Precisely for those lives, for that atmosphere, for that vital reason that we know very little about. For what we know almost nothing, even though we have a bunch of characters, who behave like a complete reason, even though we have Olga who elaborates this described has been and remains a missing story. In a strained reading we can understand that Chernobyl is a mystery that should keep us awake, and that we still need to illuminate.

Maybe it is a stain for the 21st century, and maybe still as far as we follow and see it is also a challenge for the times to come.

In Britta Stenberg's novel, even now the reader feels that "In the trunk of the General's car the already packed suitcases are put", yet the author says that "The gun will become my passenger in the front seat." (Stenberg, page 262). But the essence is clear that Man must act with everything until his last breath. This is even when the destruction occurs and when "All the empty villages are buried", as well as "the village must also be rebuilt". (Page 263). So, the novel ends with this: "I don't cry what I leave behind." "A man acts with nothing more than what flows between his nose and mouth.", that is, with the breath, with the oxygen he takes.

Britta Stenberg is a Swedish writer with a number of novels and poems to her credit. She also writes for the stage. She is the poet who, in a fairly broad environment of creators from many countries in Böras, Sweden, was co-winner with me of the "Golden Pen" award, given by the well-known cultural organization "Migjeni", which has been operating in this environment for several years.