Treni rrëshqiste çmendurisht nëpër shina e nëpërmjet xhamit të dritares më kalonin me shpejtësi marramendëse si në një film të përshpejtuar pamje nga më befasueset. Zona të tëra industriale, ndërtesa me arkitektura të kohëve të ndryshme, supermarkete, parkexhe makinash dhe fusha pambarim, të mbjella e të sistemuara nga duar të shkathta.
Kisha prerë biletë për vagon të klasit të dytë e aty qe plot me pasagjerë. Nëpër kabina s'gjeje vend për t'u ulur, por edhe në stolat portativë të korridorit mezi u sajova të ulesha. Aty nuk kishte qetësi e më duhej të ngrihesha herë pas here për t'u liruar rrugë atyre që vërviteshin nga njeri vagon në tjetrin. Në çdo stinë linja Milano-Venecia është tepër e ngarkuar, sepse Venecia, që noton mes ujit,tërheq gjithmonë shumë vizitorë, vendës e të huaj. Italjanët flasin shpenguar e me zë të lartë nëpër trena e autobuze. Por edhe emigrantët e shumtë nuk ia lënë mangut, sidomos zezakët e kinezët. Gjatë udhëtimit pata rast të dëgjoja fragmente bisedash në shumë gjuhë: italjane, angleze, shqipe, rumune, kineze e të tjera. Apo nuk pushonin celularët çdo çast: cërr-cërr! Ata përcillnin fjalë e mesazhe malli, dashurie e urimi për Vitin e Ri.
Kur treni ndaloi në stacionin e Veronës, zbritën plot njerëz. Në kabinën që kisha aty pranë u liruan vende e u futa brenda duke përshëndetur "mirëdita!" U ula pranë dritares, ndërsa përballë meje rrinte ulur një mesogrua e veshur në të zeza, e cila i mbante sytë vazhdimisht nga dritarja. Ishin dhe një çift të rinjsh, të cilët bisedonin me zë të ulët e herë pas here putheshin pa ndrojtje.
Në kabinë qe ngrohtë e kjo ngrohtësi, përzier me qetësinë e me dritaren e vogël si ekran televizori të vagonit, krijonin një intimitet të këndshëm.
Në kabinën tonë, sapo mbërritëm në Viçenca, u futën dhe një çift pleq e heshtja aty u bë më e pranishme. Zonja me të zeza, gjithnjë me shikimin e trishtuar nga xhamet e dritares. Kisha përshtypjen që sytë e saj nuk shikonin, por mendonin. Çifti i të rinjve vazhdonte të puthej, kurse pleqtë diç i pëshpërisnin e i bënin me shenja njeri-tjetrit. Më në fund sytë e mi u ndalën tek gruaja me të zeza, të cilën e kisha përballë. Mund të ishte rreth të pesëdhjetave a diçka më e re. Me fytyrë të pastër, pa shenja tualeti, flokë të gjatë, të ndarë në mes me një vijëz të hollë e të drejtë, lëshuar hijshëm supeve. Ato flokë të zinj korb, që shkonin bukur me fytyrën e saj pak të zbetë e në formë ovale, s'di përse më sollën ndërmend shënjtoret e ikonave. Kish veshur një fund të gjatë, të zi, deri te kërcinjtë e këmbëve, ndërsa sipër një xhakovento pelluzh, gjithnjë e zezë, ku binte në sy një jakë e prerë bukur, mbuluar me copë peliçeje të shtrenjtë.
Në çastin që sapo shquajta një fije të thinjura në pyllin e zi të flokëve të saj, befas ajo e pikasi vështrimin tim, buzëqeshi paksa me takt, pastaj më pyeti me mirësjellje:
-Sa mund të jetë ora, ju lutem?
-Shtatëmbëdhjetë e njëzetë minuta,- iu përgjegja si i zënë në faj, pa guxuar ta shikoja në sy për disa sekonda.
-Faleminderit!- foli zonja me ton fare të ulët, sikur po ma thoshte në vesh, që mos ta dëgjonin të tjerët aty brenda. Mbase për të mos shqetësuar dy të rinjtë që putheshin e putheshin, apo dy pleqtë që kishin nisur të dremisnin në duet. Ose, mbase, është një ftesë e rrafinuar për të hyrë në bisedë, mendova me vete. Dreq o punë! Ishim nisur nga Milano që në orën trembëdhjetë e pesë minuta, kishim kaluar disa stacione e qytete e, kur kishin mbetur vetëm tridhjetë e pesë minuta rrugë për të mbrritur në Venecie-Mestre, fati e kishte sjellë të hyja në bisedë me një grua italiane! Madje me një grua të bukur, të sjellshme, disi enigmatike në gjithë qenien e vet!
-Në Padova do të zbrisni?- më pyeti ajo prap e para e kësaj radhe m'u duk më e çliruar. Fytyra e saj sikur e fshiu zbehtësinë e parë e kjo ma largoi dhe mua disi ndrojtjen. Pra ajo pranonte të bisedonte me mua. Iu përgjigja se nuk do të zbrisja në Padova, por në stacionin e fundit, në Mestre.
-Edhe unë,- shtoi ajo e në çast vijoi:- Nga Mestre jeni?
-Jo,- iu përgjegja dhe shkurt i tregova që isha shqiptar, se kisha shkuar në Milano për një punë e se nga Mestre do të shkoja në qytetin e vogël të Oderzos, ku kisha dhe familjen. Pandeha se, duke u treguar i sinqertë për shtetësinë time, gruaja italiane do ta humbte interesin për të biseduar me mua. Por ndodhi e kundërta. Ajo u gjallërua më tepër. Më tha se banonte në Mestre, por kishte lindur në një fshat me emrin Morano di Kalabria, diku thellë në zonën kalabreze të Italisë jugore.
-Domethnë qenkemi komshinj,- i thashë me shaka,- sepse Shqipëria me jugun e Italisë janë shumë afër.
-Jo vetëm kaq,- shtoi ajo e gjallëruar e duke tundur kokën në shenjë miratimi,- por krahina jonë ka shumë banorë me prejardhje shqiptare dhe...
-Atëherë ka të ngjarë që mund të jeni edhe ju me origjinë shqiptare,- thashë po me shaka, duke parë se si po merrte biseda.
-Mbase,- foli ajo si e menduar,- mbase, dhe nuk do më vinte keq për këtë.
Nuk e mora vesh përse tha ashtu, sepse ajo foli shpejt e biseda kaloi në gjëra të tjera. Folëm për kohën e bukur me diell që po bënte e ajo tha se në këtë pjesë të Italisë bën shumë ftohtë në dhjetor e se kjo kohë e butë nuk ishte normale. Duhej më tepër ftohtë. Folëm pastaj edhe për Venecien, për festivalin e filmave që organizohet aty çdo vit. Ajo fliste bukur. Jo se m'u duk mua ashtu, por sepse kishte timbër të ëmbël. Dukej grua me kulturë, me interesa të gjera në jetë e me njohuri të shumta, sidomos, kur i thashë që isha shqiptar, vura re që ajo shfaqi dhe më tepër interes e biseda mori shtruar, sikur të ishim njohur prej shumë kohësh bashkë. Madje u miklova kur më vuri në dukje se e flisja mirë italishten.
Kishin fluturuar minutat pa u ndjerë fare e në një çast vura këmbën mbi këmbë e zgjata duart që të liroja paksa lidhësen e këpucës. Qysh kur i kisha blerë para dy javëve në tregun e lirë në Tiranë, ato më bezdisnin ca nëpër këmbë, por i kisha blerë sepse më kishin pëlqyer shumë si model: vinin me majëz katrore, me taka pak më të larta se të zakonshmet e me lëkurë lustrafini të mrekullueshme. Mund të qenë përdorur fare pak kohë, sepse pjesa e poshtme e tyre ishte gati e bardhe.
-Më falni!- i thashë me ndrojtje.- Rrugë e gjatë, gjaku të shkon në fund të këmbëve. I lirova pak..
Vura re që po i kqyrte me shumë vëmendje këpucët e mija. Gishtat e duarve i kishte kryqëzuar fort me njeri-tjetrin e s'di pse fytyra e saj m'u duk më e zbehtë nga ç'e kisha parë në fillim të njohjes sonë. Desha t'i kërkoj prap ndjesë për gjestin me këpucën, por çuditërisht nuk munda. Ndërsa ajo u mundua të përmbahej dhe pashë që tendosi fytyrën për të formuar një buzëqeshje. Por nuk i doli buzëqeshje tamam. Dhe, si për të fshehur këtë siklet, ajo foli turbull:
-Këpucë të bukura..
Luajta kokën në shenjë kënaqësie për komplimentin, por njëkohësisht konstatova që diçka nuk po shkonte mirë. Gishtat e duarve vijonte t'i mbante të kryqëzuar, por ato i dridheshin në mënyrë të dukshme. Po ashtu dhe cepat e buzëve. Ndërsa fytyra sikur i qe ngurtësuar e bërë prej mermeri. Vështronte e papërqëndruar në drejtime të ndryshme, por në një çast ia kapa vetëtimthi vështrimin pingul mbi këpucët e mija. Një herë mendova se mos vuante nga alergjia. Isha treguar pa kulturë, që i kisha zbërthyer lidhëset. Ose ndofta ato këpucë kishin lidhje me ndonjë kujtim të veçantë të jetës së saj. Këtë mendim ma përforcoi edhe fakti që ajo ishte e veshur me të zeza. Për këtë arësye desha ta ndryshoja temën e bisedës, thashë diçka të ngatërruar për Venecien, për turistët e shumtë që vinin nga Japonia e largët. Por ajo ia nguli përsëri sytë këpucëve të mija. Një vështrim shekspirian, si ai i Hamletit me kafkën e Jorikut në duar.
-Këtu në Itali i keni blerë këto këpucë?- tha me zë të mekur e mua m'u duk sikur po fliste me vete. Nëpër sy i endej një si mjergull misteri e gishtat i shtrëngonte fort me nervozizëm me njëri-tjetrin.
-Jo,- iu përgjigja, duke u përpjekur ta fsheh hutimin.- I kam blerë në Shqipëri. Në fakt i kam blerë në tregun e lirë. Ju duhet ta dini, aty shpesh shesin gjëra të përdorura, por të bukura e të lira.
Isha vënë në pozitë të vështirë duke treguar të vërtetën, por nuk doja të tregohesha i pasinqertë me atë grua. Nga ana tjetër, e quajta veten hajvan, sepse me atë përgjigje sikur e kisha zmadhuar lëmshin që do më duhej ta ftilloja më pas.
Ajo nuk po ia ndante sytë këpucëve të mija e u bë krejt e zbehtë, sa unë u tremba. Shtrëngimi i gishtave iu bë më nervoz, gjë që e shprehu duke i kërcitur ato në mënyrë të pavullnetshme. Befas shkëlqimi i syve të saj sikur u tret, në bebe të syrit iu shfaq një ligësi e frikshme. Tashmë ajo kishte marrë pamjen e një gruaje magjistare, e cila kishte fuqi të shikonte si në ekran lustrafinin e këpucëve të mija. Çfarë po shihte në atë ekran? Çfarë po lexonte aty?
-Zonjë..më falni, po..unë..
Nuk di çfarë desha t'i thoja në atë lëmsh fjalësh, por ajo s'më la.
-Jo, s'ka gjë,- foli e turbulluar e përsëri u mundua të formonte një buzëqeshje, por nuk ia arriti dot qëllimit.- Po çuditem pak, sepse ngjajnë shumë, madje po më duken tamam si këpucët që i dhurova tim shoqi në tridhjetëvjetorin e martesës sonë.
Psherëtiu thellë e sytë iu lagështuan.
-..Para një viti festuam përvjetorin e martesës sonë. Një javë më vonë atij i ndodhi fatkeqësia; një aksident i rëndë me makinë dhe...
Pas këtyre fjalëve heshti e mori frymë thellë, me ndërprerje, sikur ajo po i sosej. Nuk dija ç'të thoja në atë gjendje, por sinqerisht do të bëja gjithçka për ta qetësuar atë grua. Sepse isha unë, ose më mirë të them, ishin këpucët e mija lustrafin shkaku i gjithë kësaj skene të rëndë. Para meje ishte tashmë një grua fatkeqe, e vrarë në shpirt e në fytyrë dhe mosha e saj sikur u rrit edhe disa vite të tjerë në ato pak minuta. Tashmë ajo ishte një grua e mjerë, të cilën jeta e kishte goditur në mënyrë të pamëshirshme. E ç'vlente pasuria që mund të kishte?
-Ia bleva shtrenjt ato këpucë,- vijoi ajo prap rrëfimin, me sy të menduar e ndofta në ato çaste sillte ndërmend skenën kur ia kishte dhuruar të shoqit këpucët e shtrenjta. Ai me siguri qe lumturuar nga dhurata, e kishte puthur të shoqen me dashuri dhe e kishte ngritur atë peshë.
-..Ai i kishte shumë qejf këpucët e bukura. Këpucët qenë pika e tij e dobët dhe unë e dija këtë gjë, ndaj i zgjodha për dhuratë pikërisht ato..
E këputi për një çast frazën e tundi kokën në mënyrë të papërcaktuar, me sytë gjithnjë te këpucët.
-..Dhe në pjesën e brendshme të shtresës së tyre shkrova emrat tanë, Luçia e Maks..
Emrin e të shoqit nuk arriti ta thoshte të plotë, sepse e mbytën ngashërimet. I shikoja me keqardhje supet që i dridheshin vrullshëm, ashtu si dridhen degët e pemëve nga një erë e fortë e me shi. Dhe, për ta qetësuar disi atë grua fatkeqe, për t'i thënë asaj që e gjitha kjo nuk qe, veçse një vegim, se njeriu nuk arrin dot t'u shpëtojë kurrë vegimeve në jetë, më shkrepi në kokë një mendim i beftë. U përkula ngadalë, e hoqa njerën këpucë dhe, në çastin që vura gishtat që ta shkyeja shtresën e hollë të lëkurës mbi të cilën mbështesim putrën, sytë gati m'u errën krejt. Oh, oh! Fryma m'u mek, zëri më humbi, mendimet më fluturuan. Vërtet në atë vend të këpucës qenë shkruar dy emra: Luçia e Maksimo! Desha ta vishja shpejt atë djall këpucë, se pandeha që ajo nuk e kishte vënë re. Por qe tepër vonë. Ajo i kishte pikasur ato emra të shkruar. Zgavrat e syve iu zmadhuan në mënyrë të tmerrshme, të dyja buzët iu hapën në shenjë habie, ndërsa e gjithë ngjyra e fytyrës iu bë e errët, gati e zezë, ashtu siç nxihet qielli nga retë përpara se të shpërthejë shtrëngata. Fytyra e saj e bukur u përçudnua brenda pak sekondash. Ajo nuk mundi ta përballonte dot hidhërimin dhe klithi. Klithi e koka iu rrëzua mbi njerin sup. I kishte rënë të fikët Menjëherë iu gjendën pranë dy pleqtë e plaka nisi ta qëllontë me pëllëmbë nëpër faqe për ta sjellë në vete. Duart po më dridheshin bashkë me këpucën. Sikur kisha jo një këpucë, por një minë me sahat, e cila mund të shpërthente nga sekonda në sekondë. Në mënyrë të pavullnetshme u përkula edhe më, që të shihja më saktë, duke marrë pamjen e miopit. Por gjithnjë shquaja të njëjët emra: Luçia e Maksimo. Dreq o punë! Kishte ndodhur një rastësi e tmerrshme! Gjithçka kalonte shpejt, si në një ëndërr të llahtarshme. Dëshiroja t'i thoja asaj gruaje të mjerë ndonjë fjalë ngushëlluese, që ta sillja në vete, kurse plaka që i rrinte pranë më flaku në fytyrë këto fjalë:
-Zotëri, si nuk ju vjen turp që provokoni një...- por fjalët ofenduese të plakës m'u dukën pa peshë fare në krahasim me hidhërimin që provoja se në këpucët e mija kisha gjetur tamam emrat Luçia e Maksimo, të cilat i kishte shkruar vetë pikërisht kjo grua me të zeza që kisha përballë! Pra ato këpucë vërtet na qenkeshin të burrit të saj! Kurse ai kishte vdekur!
-Zonjë,- iu drejtova me gjysëm zëri plakës,- kjo që ndodhi është një rastësi e habitshme..As që mund ta imagjinoja që...Ah, sa keq më vjen!
-Si keni kurajo e flisni akoma, kur e bëtë gruan e gjorë në këtë gjendje!- më qortoi ajo prap ashpër. Fliste si burrë plaka. Gruaja me të zeza lëvizi pak e hapi sytë.
-Jo, jo..nuk është faji i tij..- mërmëriti ajo duke ardhur në vete e zuri të fshinte sytë me shaminë e saj të vogël, të bardhë si bora.- Gjithçka ndodhi krejt rastësisht, krejt papritur.Qe thejsht një dobësi imja...dhe...dhe...vetëm kaq. Më falni të gjithëve!..
As çifti i pleqve, as ai i të rinjve nuk po kuptonin gjë rreth asaj që kishte ndodhur. Endrra e frikshme kishte të bënte vetëm me ne të dy. Dhe shkak ishin bërë këpucët e mija lustrafin!
Vejusha i shqiptoi fjalët si e zënë në faj, si me turp e vazhdonte të fshinte sytë e hundën me shami. Më shikonte sikur të më kërkonte mua në veçanti të falur për atë që kishte ndodhur, por që në fakt asnjë prej nesh aty në kabinë nuk qe fajtor. Këpucë ters, thashë me vete. Këpucë të bukura, por që më kanë sjellë veç telashe. Do t'i heq nga këmbët, do të blej një palë të tjera e këto do t'i hedh në koshin e plehrave! Po ç'dreqin deshe, i thashë vetes, që u fute në këtë kabinë?
Në pjesën e rrugës që na kishte mbetur, gjithçka mori formën e fillimit: çifti i pleqve mërmërisnin përballë njeri-tjetrit, shoqëruar me ca shenja të padëshifrueshme; çifti i të rinjve, sikur të mos kishte ndodhur gjë, puthej herë pas here shkujdesur. Ndërsa gruaja me të zeza u shndërrua prap në statujë, me shikimin ngrirë diku përtej dritares së kabinës, ku ca re të bardha sikur po na shoqëronin deri në vendmbërritje, shoqëruar me zhurmën ritmike që bënin rrotat e trenit nëpër shina.
Kur mbërritëm në Mestre-Venecie, vejusha u ngrit e para, ndreqi flokët e rrobat nëpër trup e përshëndeti me sy të turbullt nga unë:
-Adio!
Nuk tha as "Ciao", as "Arrivederci", siç e kanë zakon italianët në kësi rastesh. "Adio" është një përshëndetje që nënkupton të mos takohemi më kurrë në këtë tokë, vetëm në qiell, tek zoti.
Po çapisja nëpër trotuarin e gjerë në hyrje të stacionit të trenave, ku çdo sekondë mund të përplaseshe me njerëzit e shumtë që hynin e dilmim aty të nxituar. Ndihesha bosh përbrenda, më përzihej. Zhurmat e shumta e boritë e makinave të panumërta po më dukeshin si një simfoni e çmendur. Nervozizmi më kishte mbërthyer me tentakulat e tij si një oktapod i lig. Përse? Përse? I trullosur tmerrësisht, si të kisha dalë nga një shfaqje tragjike me plot vrasje e gjak, nuk arrija dot të përqëndrohesha. Ndala për një çast e u mundova të qetësohesha brenda vetes, të rendisja mendimet: Milano, treni, njerëzit e shumtë, bisedat shumëgjuhëshe, gruaja me të zeza, tronditja e saj, alivania, këpucët e mija lustrafin. Sytë e mi zbritën poshtë. Po vështroja herë njerën këpucë e herë tjetrën. Po bëheshin gati dy muaj që i kisha blerë ato në tregun e lirë të Tiranës. Të bukura tmerrësisht, por gjithnjë më kishin sjellë shqetësime në këmbë. Jo se i kisha të vogla, as më të mëdha nga ç'duheshin për këmbët e mija, por seç ndjeja siklet kur i fusja këmbët në to. Nganjëherë kisha ndjesinë që dikush do të më ndalonte në mes të rrugës e do me thoshte:"Or mik, qenkan këpucët e mija, që ia kam falur kishës.." Herë më dukej sikur këmbët i fusja në një masë zifti e mezi i shqisja, sikur pjesa e poshtme e tyre ngjiste me tokën e më duhej të ecja me shumë mundim. Këmbët brenda tyre më buisnin, sikur të më kishin hyrë dhjetra pleshta nëpër çorape. Ja, edhe në ato sekonda që isha ndalur, ashtu po më dukej. Madje jo pleshta, por sikur bubureca më gudulisnin nëpër gishtat e këmbëve, deri në torturë. Këpucët...këpucët... M'u bë sikur m'i pëshpëriti në vesh dikush ato fjalë. Këpucët...këpucët..ato janë..Bah!
Ecja, por sikur rrija në vend. Tamam si nëpër ëndrra. Mendimi që më feksi atje në kabinën e trenit për t'i hedhur këpucët e mija lustrafin diku e në vend të tyre të blija një palë të tjera, më ngacmoi përsëri. Dhe ndala prap. Ku të gjej një dyqan këpucësh? Ku të gjej një dyqan këpucësh?
-Zotëri.. - dëgjova befas një zë femre prapa krahëve. Qe zë i njohur për mua, ndonse i artikuluar me ndrojtje, i thellë, si i shkulur diku nga thellësitë e krahërorit. Ishte gruaja me të zeza. Më kishte thënë "adio", që do takoheshim vetëm lart në qiell. Apo ishte një zë nga qielli? Rrotullova trupin, me fytyrë e sy nga vejusha, duke u përpjekur ta fsheh gëzimin që ndjeva. Dukej e qetë, e çelur.
-M'u duk sikur më thirrët, zonjë..- i thashë i hutar.
-Po..Më falni, zotëri..- foli e në gjithë qenien e saj, deri tek zëri, munda të lexoj faljen. Dhe pandeha se puna po merrte drejtim tjetër. Ja, ajo do më ftonte në shtëpinë e saj a diku gjetkë etj, etj, por nuk ndodhi ashtu. Po ecnim në heshtje, duke pikasur nga njëri-tjetri me bisht të syrit, kur befas ajo tha.
- Dua të të bëj një propozim...Nuk di në se...
-Si?..Çfarë propozimi, zonjë?..- pyeta kot i hutuar krejt. Mos po më vardisej?
-Dua të më thoni të vërtetën sa i keni blerë këto këpucë atje në Tiranë dhe unë t'jua jap ato para..
-Oh, zonjë..- e ndërpreva i prekur në sedër,- ju po më vini në siklet, sepse..
Më erdhi në mendje që dëshironte të m'i blinte ato këpucë, gjë që nuk do më pëlqente. Do të më dukej diçka poshtëruese.
-Jo.- m'i ndërpreu ajo mendimet, sepse si duket m'i lexoi ato.- Nuk dua të t'i marr këpucët. Vetëm dëshiroj të të paguaj vlerën me të cilën i ke blerë...
E pyeta përse kërkonte ta bënte një gjë të tillë. Desha t'i them se ka disa gjëra që njeriu duhet t'i lërë pas në jetë, se jeta ka edhe çaste të bukura e të tjera. Por ajo më tha me ton miqësor:
-Ju lutem, mos mendoni keq! E vetmja arësye që më shtyn të veproj kështu është që këto këpucë të tim shoqi të mbeten tek ti si dhuratë, si kujtim nga unë..kaq...
U ndala dhe e vështrova në sy. Flokët ia kishte shpurpurisur era, por i kishin hije ashtu e dukej si një pikturë e gjallë. Në qiellin e syve të saj qenë larguar retë. M'u duk vërtet e çliruar. Propozimi i saj gjithashtu m'u duk i natyrshëm. Nuk duhej ta quaja veten të ofenduar për paratë që do më jepte, por të ndihesha i lumturuar, sepse po bëja diçka për ta qetësuar atë grua. Pastaj, një kujtim nga një grua e bukur..
Tashmë mund t'i mbaja i qetë këpucët lustrafin që kisha në këmbë. Me siguri, po thoja me vete, nuk do më bezdisin më. Sepse ato për mua kishin lidhje me një kujtim, sa të hidhur, aq dhe të bukur. Por, sapo mbërrita në shtëpinë time, më shkrepi një mendim i çmendur: t’i hidhja ato këpucë diku e mos t’i vishja më kurrë. Shpejt e shpejt, i futa ato në koshin e plehrave dhe çuditërisht në çast u ndieva më i qetë!
Jeta është e çuditshme! Ajo na befason gjithnjë.
