NEOKOLONIALIZMI DHE TRASHËGIMIA E PERANDORIVE NË EVROPËN E SOTME!
Viktor Mërkuri
Përpjekja e presidentit rus Vladimir Putin për të rikolonizuar Ukrainën në mënyrë që të rithemelojë perandorinë ruse, ka çuar pa dashje në një Evropë postimperiale, ku nuk ka më asnjë perandori që të jetë e dominuar nga një popull apo komb i vetëm. Në mënyrë paradoksale, BE-ja duhet të miratojë disa karakteristika të një perandorie, si uniteti, autoriteti qendror dhe vendimmarrja efektive, për të kundërshtuar agresionin rus dhe për të mbrojtur interesat dhe vlerat e përbashkëta të evropianëve. Shikimi i Evropës përmes lenteve të perandorisë mund të ofrojë një perspektivë ndriçuese dhe shqetësuese, duke zbuluar se BE-ja ka një të kaluar koloniale dhe se Bashkimi Sovjetik ishte një vazhdimësi e perandorisë ruse. Dekolonizimi i perandorisë së jashtme të Bashkimit Sovjetik pasoi në mënyrë të shpejtë dhe paqësore në vitet 1989-1990, ndërsa shpërbërja e perandorisë së brendshme ndodhi në vitin 1991. Megjithatë, Rusia aktualisht po përpiqet të rimarrë kontrollin mbi disa nga tokat që kishte hequr dorë, duke u shtyrë drejt kufijve të rinj lindorë të perëndimit.
Rënia e Bashkimit Sovjetik nuk ishte fundi i historisë dhe historia e perandorive tregon se ato nuk dorëzohen pa luftë. Perandoritë si britanikët, francezët, portugezët dhe eurafrikanët e demonstruan këtë pas vitit 1945. Rusia luftoi dy luftëra brutale për të mbajtur kontrollin e Çeçenisë dhe mbështeti aktivisht separatistët në rajonet e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut të Gjeorgjisë. Shtetet shumëkombëshe post-perandorake nuk duhet të shpërbëhen në shtete-komb, dhe kjo nuk është domosdoshmërisht gjëja më e mirë për njerëzit që jetojnë në ato territore në rrast se dicka e tillë ndodh. Megjithatë, është thjesht një vëzhgim empirik që kjo është mënyra se si historia e fundit evropiane ka prirur të ecë. Rezultati më i madh neokolonial i Rusisë filloi me deklarimin e një kursi konfrontimi me perëndimin në Konferencën e Sigurisë në Mynih në vitin 2007, e cila u pasua nga kapja e armatosur e Abkhazisë dhe Osetisë së Jugut nga Gjeorgjia në vitin 2008.
Viti 2008 shënoi fillimin e një pauze në atë që kishte qenë një histori e jashtëzakonshme 35-vjeçare e zgjerimit gjeopolitik të perëndimit. Deri në vitin 2008, BE kishte 27 shtete anëtare dhe NATO kishte 26. Territoret e të dyja organizatave shtriheshin thellë në qendrën e kontinetit Evropian dhe rinovoi vëmendjen ndaj trashëgimisë së perandorive dhe shteteve shumëkombëshe. Në veçanti, shpërbërja e dhunshme e Jugosllavisë dhe “divorci” paqësor i pjesëve çeke dhe sllovake të Çekosllovakisë tërhoqi vëmendjen e përtërirë ndaj trashëgimive të Perandorive Osmane dhe Austro-Hungareze.
Në të kundërt, Rusia ka ndjekur një shtyrje neokoloniale, duke filluar me deklaratën e Putinit për konfrontim me perëndimin në 2007 dhe duke kulmuar me aneksimin e Krimesë dhe pushtimin e Ukrainës lindore në 2014. Ndërsa Ukraina i I kishte kërkuar perëndimit të reagojë më me forcë, atje ka pak dyshim se një kurs i tillë do ta kishte vënë Ukrainën dhe perëndimin në një pozitë të ndryshme dhe më të mirë në vitin 2022-23.
Ndërsa Rusia po zmbrapset, perëndimi është lëkundur. Viti 2008 shënoi fillimin e një pauze në atë që kishte qenë një histori e jashtëzakonshme 35-vjeçare e zgjerimit gjeopolitik të perëndimit, me BE-në dhe NATO-n të kenë zgjeruar territoret e tyre thellë në Evropën Qendrore dhe Lindore. Megjithatë, dështimi i NATO-s për të garantuar sigurinë e Ukrainës ose Gjeorgjisë bëri që tanket e Putinit të futeshin në Abkhazi dhe Osetinë Jugore vetëm katër muaj më vonë. Ndërkohë, zgjerimi i BE-së ngeci për shkak të "lodhjes nga zgjerimi" dhe sfidave të tjera të mëdha me të cilat përballej BE-ja, si kriza financiare globale, kriza e eurozonës, kriza e refugjatëve, Brexit, rritja e lëvizjeve populiste antiliberale dhe pandemia COVID-19.
Si përfundim, rënia e perandorive nuk rezulton domosdoshmërisht në shfaqjen e shteteve-kombe dhe dështimi i perëndimit për të reaguar më me forcë ndaj shtytjes neokoloniale të Rusisë e ka vënë Ukrainën dhe perëndimin në një pozitë të vështirë. Për më tepër, BE dhe NATO janë përballur me sfida të rëndësishme në përpjekjet e tyre për të zgjeruar territoret e tyre dhe për të garantuar sigurinë e tyre, dhe trashëgimia e perandorive vazhdon të ndikojë sot në zhvillimet politike në Evropë.
Lufta në Ukrainë ka shtyrë BE-në dhe NATO-n të marrin një rol më proaktiv në sigurimin e kufijve të tyre kundër agresionit rus. Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky ka kërkuar vazhdimisht anëtarësimin në BE, gjë që më parë u prit me rezerva nga disa liderë të BE-së. Megjithatë, deri në qershor 2022, presidenti francez Emmanuel Macron dhe kancelari gjerman Olaf Scholz, së bashku me liderë të tjerë të BE-së, deklaruan mbështetjen e tyre për anëtarësimin e Ukrainës në BE. Moldavia u pranua gjithashtu si kandidate, me Gjeorgjinë që mund të ndjekë shembullin. Ndërsa NATO nuk ka bërë asnjë premtim zyrtar, shkalla e mbështetjes për mbrojtjen e Ukrainës sugjeron angazhime de-facto të sigurisë nga anëtarët e NATO-s.
Lufta ka nxitur gjithashtu Suedinë dhe Finlandën të anëtarësohen në NATO. Procesi i përfshirjes së pjesës tjetër të Evropës Lindore në dy organizatat kyçe të perëndimit gjeopolitik do të marrë shumë vite për t'u zbatuar, por do të përfaqësonte një hap tjetër gjigant drejt qëllimit të "Evropës së plotë dhe të lirë". Megjithatë, ka sfida për këtë, duke përfshirë rajonet që janë të pushtuara nga Rusia dhe nevojën për dialog me Rusinë. Ndërsa perspektiva e përfshirjes së Armenisë, Azerbajxhanit dhe Turqisë në këtë fazë është një mundësi, ajo nuk është në axhendën aktuale të politikës evropiane.
Plani i Bashkimit Evropian për një zgjerim të madh drejt lindjes ngre pyetje të rëndësishme në lidhje me Rusinë dhe mundësinë e mbajtjes së një Bashkimi Evropian me më shumë shtete anëtare. Mjedisi i jashtëm gjeopolitik i krijuar në perëndim dhe jug të Rusisë është i ndjeshëm ndaj formësimit nga politikëbërësit perëndimorë. Autoriteti qendror i BE-së duhet të bëhet më i fortë për të mbajtur së bashku një komunitet politik kaq të madh dhe të larmishëm, edhe pse gjithmonë me kontrolle dhe balanca demokratike dhe pa një hegjemon të vetëm kombëtar. BE-ja nuk është një perandori në kuptimin e kontrollit të drejtpërdrejtë të fjalës, por ajo tashmë ka karakteristika të rëndësishme të perandorisë. Për më tepër, BE-ja, si një sistem kompleks qeverisjeje me shumë nivele, pa asnjë komb apo shtet të vetëm si hegjemon, është i krahasueshëm me Perandorinë e Shenjtë Romake. Sipas Dmytro Kuleba, ministri i Jashtëm i Ukrainës, Bashkimi Evropian është përpjekja e parë ndonjëherë për të ndërtuar një perandori liberale, duke e krahasuar atë me përpjekjen e Putinit për të rivendosur perandorinë koloniale të Rusisë me pushtim ushtarak. Disa pengesa për arritjen e këtij qëllimi lidhen gjithashtu me historinë perandorake të Evropës, dhe vende si Gjermania duhet të dekolonizojnë pikëpamjet e tyre për Evropën Lindore. Trashëgimitë perandorake dhe kujtimet e ish-fuqive koloniale të Evropës Perëndimore gjithashtu pengojnë veprimin kolektiv evropian në mënyra të tjera. Mbretëria e Bashkuar është një shembull, dhe largimi i saj nga BE-ja kishte shumë shkaqe, duke përfshirë një obsesion me aspektin rreptësisht ligjor të sovranitetit.
Lufta në Ukrainë ka nxjerrë në pah mbështetjen e Evropës tek Shtetet e Bashkuara për sigurinë e saj. Ndërsa liderët evropianë flasin për "sovranitetin evropian", ata nuk kanë qenë të gatshëm të dërgojnë armë të mëdha për të mbështetur Ukrainën, përveç nëse SHBA-ja e bën këtë. Megjithatë, lufta ka nxitur mendimin evropian për mbrojtjen dhe Gjermania është angazhuar të rrisë shpenzimet e saj të mbrojtjes dhe gatishmërinë ushtarake. Polonia planifikon të ndërtojë ushtrinë më të madhe në BE dhe një Ukrainë fitimtare do të kishte forcat e armatosura më të mëdha dhe më të forta luftarake në Evropë jashtë Rusisë. BE-ja ka një Institucion Evropian të Paqes, i cili bashkëfinancon furnizimet me armë të vendeve anëtare për Ukrainën, dhe presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen po propozon që të porositen drejtpërdrejt municione dhe armë për Ukrainën. Nëse e gjithë kjo ndodh, shtylla evropiane e aleancës transatlantike duhet të forcohet, duke çliruar potencialisht më shumë burime ushtarake amerikane për t'u përballur me kërcënimin nga Kina në Indo-Paqësorin. Megjithatë, Evropa ende nuk ka gjasa të jetë në gjendje të mbrohet e vetme kundër ndonjë kërcënimi të madh të jashtëm.
Shtetet e Bashkuara janë një "perandori me ftesë" në NATO dhe ndërsa janë më hegjemoniste se ajo evropiane, nuk mund t'u thonë vendeve të tjera anëtare të NATO-s se çfarë të bëjnë. Prandaj, aleanca ka gjithashtu një pretendim të besueshëm për të qenë një perandori me pëlqim. Krahasimi i BE-së dhe NATO-s me perandoritë e kaluara zbulon dallime që janë po aq interesante sa ngjashmëritë. Politikisht, as BE-ja dhe as SHBA-ja nuk do ta prezantojnë veten si perandori. Megjithatë, në mënyrë analitike, ia vlen të reflektohet se ndërsa shekulli i XX pa pjesën më të madhe të Evropës duke kaluar nga perandori në shtete, bota e shekullit të XXI ka ende perandori dhe ka nevojë për lloje të reja perandorie për t'u përballur me to. Perspektiva që zbulon lufta në Ukrainë është BE-ja si një perandori postimperiale në partneritet strategjik me një perandori postimperiale amerikane për të parandaluar rikthimin e një perandorie ruse në rrënie, dhe për të kufizuar një perandori kineze në rritje. Nëse Evropa do të arrijë në të vërtetë të krijojë një perandori liberale mjaftueshëm të fortë për të mbrojtur interesat dhe vlerat e evropianëve, do të varet nga konjuktura, fati, vullneti kolektiv dhe lidershipi individual.
