JULIA GJIKA
Ishte vjeshtë e vitit 1955, familja jonë jetonte në Korcë, tek shtëpia e gjyshes, rrëzë kodrës së Shënjt Ilisë. Tuberkulozi kishte vite që bënte kërdinë, për shkak të ushqimit të pakët me triska. Penicilinat vinin nga jashtë me pakicë dhe ishin ende të dobta Para pak vjetësh kishte vdekur prej kësaj sëmundje vëllai i vogel i babait, Sotiri, njezetetetë vjecar. Disa muaj më parë ishte shtruar në Senatoriumin e Korcës motra më e vogël e babait, teta Dhorka,si e quanim bukuroshen e fisit, vajzën njëzetedyvjecare. Gjyshja, nëna e babait, zjente dhe përvëlonte gjithcka që përdornim:rroba, pjata, tenxhere, tava, lugë, pirruna, etj Teta Dhorka më donte shumë, por gjyshja e kishte porositur, që në asnjë mënyrë të mos më puthte dhe mos më linte t'a puthja. Kështu ajo detyrohej, të më shprehte dashurinë me një vështrim disi melankolik dhe një përkëdhelje të flokëve duke më thënë:”Rritu moj kokë-lakër rritu!” Kur kisha qënë bebe, flokët më kishin dalë me vonesë, prandaj më kishte mbetur nofka”kokë-lakër”. Unë e shtrëngoja fort dhe ja ngjisja kokën tek beli. Ishte e bukur, symadhe me flokë të dredhura. Kishte një butësi në qënien e saj dhe binte një erë, që mua më pëlqente, erë peniciline.Që kur u shtrua në Senatorium, unë nuk e kisha takuar. Gjyshja shkonte vetë cdo ditë në spital për t’i shpënë ushqim plotësues, ose ndërresa. Një mëngjez fryu një erë e marrë, që dukej se do t’ shkulte pemët nga rrënjët. Gjyshja ishte e zënë me arnimin dhe larjen e disa rrobave, që duhej t’i kish gati për njerëzit e shtëpisë. Kur pushoi era, m’u drejtua, duke me urdhëruar. -“Lika, shko t’i shpiesh Dhorkës shishen me qumësht. Shko me vrap dhe hajde shpejt, dëgjove?” - Mos ki merak, mos ki merak, gati sa nuk thirra nga gëzimi. Më në fund, mbas më se një muaji, do t’a takoja edhe unë tetën e dashur në atë spitalin misterioz. Kalova nga rruga e shkurtër, përmes një pylli të vogël nëpër kodrina. Era e atij mëngjezi, kishte shtruar rrugicat e pyllit me gjethet e vjeshtës. Më dukej sikur shkelja mbi petëza floriri. Nxitoja, ca nga frika se mos rrëshqisja dhe thyeja shishen, ca nga dëshira për të parë teta Dhorkën sa më parë… Në mes të pishave të gjelbra dhe disa manave të mëdha që kishin marrë një ngjyrë të verdhë në të kuqëremtë u cfaq godina e bardhë e Senatoriumit. Aty jetonin njerëzit e “prekur”, si i quante gjyshja. Në atë kohë unë kujtoja se ata njerëz kishin prekur dicka të keqe, vdekjeprurëse, por se cfarë nuk e kuptoja. Vite më vonë e kuptova c'donte të thosh ajo fjalë. Roja, një mallaxhiu ynë, më tha me ton të prerë: -“Në katin e dytë, dera e fundit, majtas. Shko, ler qumështin dhe dil shpejt! ”Në shkallët e mëdha dhe në korridorin e gjatë nuk pashë njeri. Unë mendoja se aty gumëzhinte jeta si në shkollë, por qënkej ndryshe. Në tërë atë godinë kishte vetëm dy mjekë dhe disa infermierë që më shumë rrinin në zyra e laborator. Sundonte një qetësi dhe ftohtësi, që më trëmbën më shumë se vetmia e pyllit. Pasi u afrova tek dera, akoma pa trokitur, dëgjoj një zë që po këndonte:
Ranë gjethet e pemëve, ranë Plepa, lisa, u shkundën një nga një. Zogjtë fluturuan, shkuan e vanë Qyqe, bilbila, s’dëgjohen më.
Ajo këndonte kaq bukur dhe unë nuk e dija…Mbajta frymën, trokita dhe pasi dëgjova fjalën “Hyrë”, e hapa derën ngadalë duke zgjatur kokën më parë. Me një vështrim desha të perpija krejt dhomën ku jetonte teta e dashur. Sytë më mbetën tek trupi i saj elegant, që u ngrit në këmbë ngadalë duke qënë i kthyer nga dritarja. Pamja e saj u gjallërua nga vizita ime, sytë e mëdhenj i shkëlqyen, kacurelat ngjyrë gështenjë i tundeshin mbi supe. Mua m’u ngroh zemra dhe m’u largua frika. Dukej se cdo gjë ishte në rregull në trupin e saj. E pushtova dhe ajo ma përkëdheli kokën duke thënë:”Rritu, rritu, moj kokë-lakra jonë!” Dhoma ku jetonte ajo ishte shumë e lartë. Unë nuk kisha parë kurrë një dhomë aq të lartë. Për ta gëzuar fillova të flas e para duke e parë në sy: -Të kam sjellë qumështin, pastaj shtova, kur do vish në shtëpi? Iu mbështeta në gjoks dhe mora atë erën e penicilinave. Ajo më fërkoi trupin, pastaj kokën dhe m’u përgjigj: -Kur t’a firmosë doktori dhe hodhi sytë nga dritarja duke shtuar, po na vjen dimri. Sa i bukur eshte dimri në Korcë. Të kujtohet vjet, kur rrinim bashkë në kuzhinë pranë sobës. Bora binte flokë-flokë, zjarri bubulonte, fasulet valonin dhe gështenjat piqeshin duke kërcitur, gjyshja na tregonte historinë e Moisiut, pastaj shkonte në dhomën e vogël, në sobalkë dhe bënte kryqin para ikonës ku gjithmonë digjej një qiri. Unë e pëlqej dëborën, shtova, se bej kolovajze me shoqet e shokët tek rruga. Shtëpia e gjyshes ishte në rrëzë të kodrës dhe rruga ishte e tatëpjetë, nuk kishim nevojë të shkonim larg për të rrëshqitur. Qysh kur ishte shtruar Dhorka në spital, gjyshja e kishte prerë rrëfimin e përallave, po une nuk desha t’ja prishja qefin tetës, prandaj nuk ja përmenda këtë gjë. Para se te largohesha, Dhorka me tregoi një punë me shtiza, ishte pjesa e kurrizit të një bluze. - E shikon këtë, më pyeti, është kurrizi i bluzës që po bëj për ty. I kombinova fijet ngjyra-ngjyra për të imituar ylberin. Pas tre katër ditëve do t’a dërgoj. Po ta bëj pak të madhe që ta mbash për dy-tre vjet, pas teje ta mbajë Kozeta. Kam qejf të më kujtoni sa herë të shikoni ylberin, kur del mbas shiut. I tha këto fjalë si një amanet, pastaj më shtrëngoi kokën. U përqafuam përsëri dhe më përcolli deri tek oborri i spitalit. Unë u largova duke kthyer kokën e duke e parë nga larg. Shkelja nëpër gjethe e hala pishash. Oshëtima e këngës së saj më ndiqte pas… Teta Dhorka doli dhe hyri disa herë në spital, deri sa një ditë i mbylli sytë përgjithmonë. Për herë të parë pashë tim atë të qante me lot në sy. E kish mbuluar fytyrën me pëllëmbët e tij të mëdha, që ne fëmijët mos e shikonim si i ridhnin lotët, por ne dëgjonim dënesën e tij dhe rinim kokëulur. Gjyshja, e veshur e tëra në të zeza që nga koha kur i kish vdekur burri në kurbet dhe djali disa vjet më pas, e uli edhe më shaminë e zezë, deri pranë vetullave dhe herë pas here, kur mungonim ne, vajtonte me kujë fëmijët që ia kishte rrëmbyer tuberkulozi. Ditën e varrimit të gjithë shkuam për t’i dhënë lamtumirën teta Dhorkës. Unë kisha veshur bluzën me ngjyrat e ylberit të punuar nga duart e saj. Ato duar nuk do të më përkëdhelnin më kokën, por unë do t’i ndjeja të më pushtonin, kur vishja bluzën dhe kur shihja të shfaqej ylberi pas shiut. Teta Dhorka e dinte se po ikte si fundi i asaj vjeshte. Po ikte me një dëshirë modeste, të më takonte sa herë shfaqej ylberi, prandaj e thurri atë bluzë ngjyra-ngjyra, por ajo nuk e di se unë e takoj më shpesh, sa here shkel mbi gjethet e praruara të vjeshtës, ku më tingëllon kënga e saj:
Ranë gjethet e pemëve ranë Plepa, lisa,u shkundën një nga një Zogjtë fluturuan, shkuan e vanë Qyqe, bilbila s’dëgjohen më…. Qyqe, bilbila s’dëgjohen më.
SO.Lancaster 2007
