LULET E BAJAMES SË EGËR

LULET E BAJAMES SË EGËR

-Tregim-Nga SHKËLQIM HAJNO

Atë ditë dhjetori dëbora erdhi si befas. Pas shumë ditëve me diell të ftohtë, ajo kishte shtruar mirë, duke i ngarkuar rëndë malet në kufi me Greqinë. Në arë acar, bajamet ishin gënjyer dhe kishin çelur, sapo kishte ardhur rrotull një erë e butë dhe dielli shkëlqente në qiellin e qëruar, por nuk ngrohte.

Për vendin e vogël ballkanik ato ishin ditë apokaliptike. Rrugët pikëzoheshin nga të gjitha drejtimet në një vektor: të gjithë kërkonin kufirin tokësor me Greqinë. Sidomos të rinjtë. Si prej një Çernobili a Hiroshime që po shpërthente në Tiranë dhe rrezatonte në çdo drejtim, ata largoheshin nga sytë këmbët për të gjetur shpëtim drejt mjegullës dhe borërave përtej kufirit shtetëror. Njerëzit iknin të trullosur, si në një përçartje masive, nga Tirana drejt Korçës, Përmetit e Gjirokastrës, drejt Sarandës.

Njeriu i prangosur i vendit komunist, ai ‘njeriu i ri’, befas ndjeu se ishte zgjidhur. Zhgënjimi i vjetër dhe liria e papritur e kishte hutuar. Ndjeu në qenien e tij atë që provon ai që ka qenë i zhytur gjatë në errësirë, kur del një çast papritur në dritën e diellit, që i ka munguar qysh sa kohë.

Krejt befas, kishte rënë një gong imagjinar për të ikur nga sytë këmbët, me frikën se mos gongu binte sërish dhe portat e hekurta të kështjellës mbylleshin përgjithnjë, me të burgosurit e harruar brenda.

Shumica e verbër e ikanakëve mësuan se dinosauri me kokë në kryeqytet kishte rënë përkohësisht në përgjumje. Së paku kështu thuhej, po dremiste. Dinosauri-bishë dihej nga të gjithë se ishte i stërmadh, shtrihej përgjatë gjithë territorit. Por kokën e kishte gjithmonë në kryeqytet. Bishti i tij, domethënë bishtosauri, lëvizte edhe i plagosur dhe godiste pothuaj në çdo cep të kufirit ndërshtetëror.

Goditjet gjithmonë ishin fatale në jetë njerësish të prera në mes.

***

Tani braktisja biblike shfaqej ngado. Njerëz të çdo moshe, por kryesisht të rinj, i shihje xhadeve, në akse rrugore nacionale, në makina mbi karroceri, në IFA, zisa, saurela, në zetorë, në këmbë. Sa shumë në këmbë! Me turma, grupe-grupe, si për t’i bërë ballë së keqes së madhe apo një të keqeje që i priste tutje, tek e panjohura.

Sytë i hidhnin vetëm përpara. Në duar tek-tuk mund t’u dalloje një çantë ose trastë. Shumëkujt edhe diçka të mbështjellë në gazetë. Ushqim prej të vobekti, bukë thatë ose me pak djathë dhe një qepë. Tek-tuk pak ullinj. Nuk gjenin dot më shumë. Nuk kishin.

Vinin nga Republika Popullore e Skamjes (RPS). Secili kishte llogaritur ushqim për një ose dy ditë, rrallë tre. Nuk kishin për më tepër. Në qendrat e tyre urbane nuk kishte mbetur asgjë, as me triskë, që në tani u thoshin tollona.

Veç ajri, ajri akoma ishte pa triskë racioni.

Dinosauri kujdesej për këtë deri në përsosmëri vrastare. Ai ia kishte dalë t’i bënte të urryera dyqanet, mapot, fshatrat, banesat, gjithçka. Me bollëk dhe pa tollon ishin vetëm parullat.

***

Në këtë dyndje apokaliptike si drejt Mekës, një kamion tip IFA, me karroceri të mbuluar me mushama ngjyrë ushtarake, po linte pas me gulçimë një nga një kthesat e panumërta të Bregut jonian.

Mbi të ishin ngarkuar dengje me rroba ushtarake. Kapota dhe gjimnastorka dimërore për rekrutët e rinj të një repati ushtarak, diku afër kufirit.(Reparti N.) Shoferi kishte udhëtuar nga kryeqyteti drejt jugut, bashkë me një shok fëmijërie në kabinë.

Rrugës kishte marrë si pasagjerë vetëm një grup me tetë djem të rinj, diku nga kthesat e llahtarta të Llogarasë. Kur grupit, që po ecte në këmbë, iu shfaq makina në kthesë, të gjithë i ngritën duart si drejt qiellit, duke i treguar shoferit drejtimin e jugut. Ai frenoi me mëdyshje. Pastaj u shty pak metra më tej dhe ndaloi sërish

- Për ku?- iu drejtua turmës.

- Andej, andeeej! Na merr po deshe, hë vëlla!- tha njëri prej tyre, që iu duk më i shkathët. Ç’lekë që kemi nëpër xhepa do t’i japim të gjitha!

Shoferi diç bisedoi me mikun e tij në vendin e parë dhe tha:

- Do t’u marr me një kusht. Sipër kam ngarkuar mall ushtarak. Nuk dua të më preket asnjë gjë! Ndryshe do t’ju flak në rrugë! Qartë?!

- Rrofsh, o njeri i zotit!- tha njëri prej tyre, që i thërrisnin Fredi.

Hipën të tetë duke u varur njëri pas tjetrit te spondi i pasëm i makinës me ngjyrë ushtarake.

Shoferi, që kishte zbritur, i shikoi si u sistemuan në karroceri dhe pyeti:

- Kush nga ju e di saktë kufirin?

- Fredi, Fredi!- thanë në kor djemtë.

- Unë!- thirri ai që quhej Fredi.

- Pse je kaq i sigurt, apo ia fut kot?- e pyeti shoferi.

- E di, sepse vija te tezja çdo behar nga Durrësi për pushime dhe fshati i tezes nuk është as dhjetë minuta nga greku. E shikoja çdo behar me këta sy, lale!

- Atëherë, mirë. Siç u thashë, eee! Aty nuk dua të prekni gjë, ndryshe...

- Rri i qetë, o byrazer, ne ikim për hall.

- Eja Gavrosh se na shkoi vonë!- u dëgjua personi i ulur përpara në kabinën e shoferit.

***

Uturima e makinës u përhap nëpër lugjet dhe kodrinat ndanë rrugës, duke lënë pas kthesat e pafundme të bregut jonian dhe bukurinë e frikshme të Llogarasë. Pas ngazëllimit fillestar dhe zhurmave të gëzimit që hipën në makinë, djemve sikur ua hoqi njeri si me dorë edhe ndjenjën e lodhjes.

Tani kishin rënë në heshtje. Secili mendonte atë që kishte lënë pas krahëve, në shtëpi. Dikush lotët e nënës në kuzhinë, me duart e lidhura për ikjen e djalit. A thua do të shiheshin përsëri në këtë jetë? Dikush shihte fytyrën e ngrysur të babait, që kishte mbetur i papunë nga mbyllja e fabrikës dhe shpesh fliste me vete, duke tymosur cigare njëra pas tjetrës. Dikush lotët e motrës që ishte kthyer nga shkolla dhe sytë i kërkonin vëllanë. Dikush…

- Kush ka vdekur, more çuna, që më rini kështu, sikur u ka ngrënë gomari bukën? Ose, më mirë të them, sikur u ka ngrënë gomari tollonin mujor të mishit?- e prishi qetësinë e grupit Fredi.- E di ç’keni? Do bëjmë kështu! Kush do të kujtojë më shumë parulla, le t’i thotë. Ja, po e nis unë i pari. Në lagjen tonë ishte një parullë që nuk m’u hoq nga sytë që kur isha fëmijë e deri sa shkova ushtar!

- Cila?- u hodh dikush.

- “T’u ngjitemi maleve, t’i bëjmë pjellore si edhe fushat!”.

-Hahaha! E dini si e tregonin pastaj shkodranët këtë parullë ee?

- “Lavdi marksizëm-leninizmit!”- tha një tjetër.

- “Secili, me shkronja të mëdha dhe pa frikë, të shkruajë ç’mendon për vete dhe...”

- “Haxhire, moj Haxhire, ike dhe vetëm na le”,- tha një tjetër.

- Kush thotë parullën më të bukur do të marrë katër kuleçë ingranazh, me ngjyë të kuqe si të marksizmit,- tha Fredi duke qeshur.

- E gjeta unë,- tha një fierak.- Tek ne në pazar ishte shkruar një parullë me drita të kuqe: “Armiku më i rrezikshëm është ai që harrohet!

- Bravo,- i tha Fredi,- do bësh përpara ti djalë në luftën kundër armikut të jashtëm! Edhe të brendshëm, në vendet perëndimore! Unë jam nga Durrësi. Jam i drejtë si juri, si komision. Hallall lale!

- Hajde estrada e Ballshit!- vazhdonte të nxiste Fredi.

- Po sikur ta bëjmë kështu atë të armikut?- tha një tjetër.- “Armiku më i rrezikshëm është ai që ha!” Se qaset me të ngrënët me shkop, domethënë me të pangrënët, me tollonat!

- Hahaha! Bravo! Kuleçët!- bërtiti Fredi.- T’i gëzosh, lale! Edhe ti ke perspektivë, do bësh përpara në fitorje të reja! Në vendet imperialisto-revizioniste! Përpara!

***

Papritur u shfaq ultësira e Vurgut. Edhe pak dhe vinte kufiri. Pas shtatë orë rrugë, nisur nga kryeqyteti, shoferi me emrin Gavrosh befas ndaloi në një nga fshatrat më afër kufirit shqiptaro-grek. Frenoi pranë kroit të fshatit, në sheshin para një dyqani, ku lexohej tabela: “Kooperativa ‘Fitorja e Leninizmit’. Sektori perimor. Njësia qumësht-perime”.

U afrua te çezma. Piu ujë, mbushi dhe një shishe qelqi, që e nxori nga çanta e shpinës. Pa sërish nga tabela e dyqanit dhe tha me zë:

- Leninizmi i sat’ëme! Bij bushtrash!

- Usta, Gavrosh, do zbresim?- u dëgjuan zërat nga karroceria.

- Aty qëndroni sa të pyes për diçka!- tha shoferi.

Iu afrua dyqanit deri te pragu dhe zgjati kokën brenda. Një grua e bëshme, me përparëse basme qëndronte me duar të kryqëzuara mbi fanellën që po plekste me shtiza. E përshëndeti dhe po shikonte vitrinat pothuaj bosh të dyqanit. Syri i zuri një arkë me patate të fishkura dhe një tjetër me qepë të thata. Asgjë tjetër nuk kishte në dyqan.

“O perëndi, tha me vete. Asgjë për të shitur dhe asgjë për të blerë.”

- Keni djathë?

- Më vjen keq, po ka mbaruar,- tha gruaja me përparëse, që e largoi në çast punën e dorës, duke e vendosur poshtë banakut.

- Po marmalatë?

- Më vjen keq!

- Po biskota, moj shoqe? Biskota keni?

- Janë dy të fundit,- tha shitësja që u dje keq dhe i solli mbi banak.

- O perëndi! Edhe këtu asgjë, si kudo!- tha me zë, po më tepër për vete, sesa për të folur me shitësen përballë. Pasi pagoi, futi në çantë dy pakot e vogla të biskotave. Pastaj sikur u kujtua për diçka.

- O shoqe, mund t’ju pyes për diçka?

- Urdhëro!

- A ka njeri këtu në fshat që di të ngasë makinë si kjo? Ka ndonjë shofer këtu?

- Shofer? Ka, po a do jetë këtu apo... mos ka ikur tutje... - dhe bëri me dorë nga kufiri me Greqinë.

- Të lutem, sepse kam ngarkuar rroba dimërore për ushtarët e repartit të kufirit. Në këtë të ftohtë që ka pllakosur do të ngrijnë të gjithë djemtë. Është gjynah të mos i marrin rrobat.

- Ja të pyes,- tha tjetra dhe doli nga porta e pasme e dyqanit.

Pas pak, pranë dyqanit të qumështit dhe perimeve, që nuk kishte as qumësht as perime, u shfaq një burrë me mustaqe dhe leshra bjondë, që të kujtonte një rus nga ata të filmave. Kishte veshur një peliçe ushtrie të zbërdhylur nga dielli dhe një bluzë të hapur, nga ku i dukej gjoksi leshtor.

- Kush më kërkoi mua? Unë jam Nase Spilea,- u prezantua.

- O shok,- ia nisi Gavroshi.- E di si është puna? Unë jam shoferi i asaj IFA-s atje. Kam ngarkuar në Tiranë rroba dimërore për ushtarët e Repartit 534, këtu afër. Nuk njihemi, por dua të të bëj një mijë lutje të më bësh një nder.

- Përse, more djalë, më lutesh kaq shumë?

- Të lutem të më japësh fjalën se këtë makinë tani do ta marrësh me gjithë ngarkesën dhe do ta shpiesh te reparti ushtarak. Janë rroba dimërore për rekrutët e rinj. Unë nuk mund ta bëj këtë. Jam vërtet shoferi i saj, por edhe unë do të iki tutje kufirit, ku të më çojnë këmbët, si mijëra të tjerë. Të lutem, o njeri, që më dukesh fisnik! Se është gjynah për djemtë ushatarë dhe dimri po shtrëngon më shumë.

Tjetri u step. Nuk e priste këtë kërkesë.

- Çdo gjë mund të prisja, kur më thirri dyqanxhesha, more djalë, por jo këtë! Mendova se ka ndonjë defekt dhe kërkon ndihmë njeriu! Unë kam një jetë që ngas zetorë e makina të fermës bujqësore.

- Të lutem!

Tjetri u ngrys. Pastaj vuri në buzë një cigare.

- Dakord, o djalë!

Para se t’i jepte çelësat, Gavroshi u afua te makina. Uli kokën dhe puthi kofonon e saj. Përkëdheli me duar parakolpin, si të ishte një gjë e gjallë apo një njeri i dashur, me të cilin do të ndahej përjetë. Pastaj iu drejtua nga Nase Spilea.

- Urdhëro çelësat!- dhe sytë iu mbushën me lotë.

Tjetri i vuri dorën në sup në shenjë ngushëllimi.

- Kam rritur fëmijët me këtë makinë. Në çdo cep të Shqipërisë kam shkuar.

- Mos ki merak!- tha njeriu me leshra të verdha dhe gjoksin e madh. Të kesh fat andej nga do shkosh, or mik. Të kesh fat e të priftë e mbara!

U përqafuan si të njohur të vjetër.

Pas një çasti, Gavroshi këputi një degëz bajame të egër, çelur para kohe ndanë rrugës. Iu afrua makinës dhe ia vendosi lulet te feneri i djathtë. Pastaj u largua në drejtim të kufirit me një pjesë të shpirtit të këputur e të lënë pas.

Tej, në kodrinën nga ku dukej për herë të fundit fshati Murgana, ai ktheu edhe një herë kokën.

IFA e tij kishte marrë drejtimin nga lugina mes maleve, për në destinacionin e duhur.

_ o0o _