LOTËT E SORKADHES
-Tregim-
Nga SHKËLQIM HAJNO
Gjon Tisia, tekniku i repartit të lëkurëve në qytetin me kështjellë mbi pllajën mes dy lumenjve, kishte tri pasione për në kohën e lirë: librat, mandolinën dhe gjuetinë në male. I kishte mësuar në mjedisin njerëzor të rinisë së dikurshme, kur, pasi kishte lënë pas fshatin malor të origjinës, në kohë të monarkisë, pati punuar me një grusht moshatarësh në një kompani italiane të shfrytëzimit të naftës. Të trija pasionet i ruante si relike dhe si një lloj antidoti ndaj rutinës në jetën e vakët të qytetit të vogël. Rinia i kaloi në një lloj migrimi prej zonës së origjinës, në ultësirat naftëmbajtëse, diku përreth Kuçovës. Fshatin e pati lënë dikur si një aventurë drejt botëve të panjohura, për të mos u kthyer më atje, veçse pas luftës. Dhe vetëm si vizitor.
Nga librat që blinte dikur, në shqip dhe italisht, i kishin mbetur vetëm dy thasë zhake nga ata të transportit të kafesë, të cilat, derisa ngriti shtëpinë e re për çerdhen familjare në këtë qytet, i mbante gjithmonë me vete kur lëvizte për banim sa andej-këtej.
Tani, në qytetin e vogël, rrethi i shokëve të tij më të shpeshtë përfshinte një llogaritar me emrin Mojsi, një ish klerik me emrin Babasheh, që kishte jetuar ca vite në Francë, bashkëfshatari i tij Dilo, ikur edhe ky s’dihet qëkur në “diasporën e afërt”, nga ku ishte kthyer i martuar me një grua të huaj, si dhe një burrë i gjatë me emrin Nasyhì, me sjellje aristokrati, që banonte në shtëpitë brenda kalasë së lashtë.
Rrethi i tij miqësor përfshinte edhe disa evgjitë që ushtronin zanate të ndryshme. Ndër të apasionuarit e peshkimit, ata njiheshin edhe si peshkatarë të zotë në lumenjtë që rrethonin qytetin. Mund t’i shihje shpesh tek rrinin orë të tëra pa lëvizur, me pezevolët që i thurnin vetë me pe e fije najloni.
Kur ndodhte në të rrallë të shkonte për gjah, kishte të tjerë shokë, me të cilët e bashkonte e njëjta hobi.
***
Në qytetin e vogël, të njohur ndryshe edhe si qyteti i erërave, për shkak të luginave dhe baseneve të lumenjve, ftesa për gjuetinë e së dielës në malin Golik i erdhi papritur nga miqtë e gjahut. Gjonit nuk do t’i shkonte ndër mend se ajo, pikërisht ajo e diel, do të ishte edhe dalja e tij e fundit në mal për gjah.
Vlash Kuruni, që punonte në bankën e qytetit, Milo Sajmoli, një inxhinier i kërkimit të fosforiteve dhe Pallavraq Zhulla, që shkurt e thërrisnin Pavllo, një ish avokat që me heqjen e ketij sherbimi nga sistemi gjyqësor me reformat politike të kohës, punonte tani si llogaritar në një ndërmarrje të qytetit; përbënin si të thuash edhe grupin e shoqërisë së tyre të gjahut. Gjoni, ishte edhe si punë përgjegjës i grupit jo aq ngaqë ishte i zoti i zagarëve të gjahut, sesa për moshën dhe përvojën.
Sporti i gjahut vërtet i kishte bërë bashkë, kurse takimet për kafe dhe ndonjë gotë uzo në baret e qytetit ishin si të thuash prelude ose epilogje të daljeve në mal për gjah.
Zagarët e grupit quheshin Zebi dhe Lupi Gjoni i mbante në një kalibe dërrase në kopshtin e banesës së vet, në lagjen me emrin e çuditshëm Hajbik. Aty, ndanë një muri të vjetër që ndante kopshtin e madh të Gjonit nga një kompleks objektesh antike kulti gjysmë të rënuara, me varre gjigante në trajta tetëkëndore dhe gurë gëlqerorë të gdhendur.
Në krye të këtij mjedisi gati bukolik ndodhej Teqeja e Demirhanit. Pikërisht në këtë vend, të rrethuar me mure të vjetër e varre antikë misteriozë, me origjine ndoshta nga mesjeta , me gurë të gdhendur si të sharruar në një fabrikë; kishte bërë fole një qetësi mistike që kulmonte tek teqeja me një varrosh po kaq misterioz brenda saj, mbuluar me kadife të jeshiltë, e cila të kujtonte ngjyrën e bektashinjve. Tri selvi para hyrjes çanin qiellin lart si toteme në një lutje të përjetshme për jetën. Një ndjesi hipnotike e pushtonte gjithkënd që mund të shkelte aty përqark.
Ky mjedis besohej se u kishte dhuruar qetësinë dhe një lloj maturie banorëve të zonës më urbane. Një pjesë e qytetit shtrihej brenda Kështjellës së Pashait. Brenda mureve të saj mbi lumë dhe përtej portave me harqe të gdhendura si ylberë mahnitës kishin familjetburra të përkorë. Ata mund t’i hasje aso kohe në shëtitjet tradicionale në bulevardin e qytetit në mbrëmje pas pune. I shihje në klubet në zonën e Pazarit apo pranë godinave të administratës publike.
Në mjediset e kopshtit të madh të Teqesë së Demirhanit mund të hasje shpesh edhe Zebin dhe Lupin e Gjonit, të stërvitur për dhelpra e thëllëza, por jo për derr e sorkadhe.
***
Atë janar kishte pllakosur një borë e madhe gjithandej. Kishte rënë kishte rënë butë-butë me flokë të mëdhenj dhe e kishte shtruar gjithandej mbretërinë e saj të bardhë. Pemët kërcisnin në boriga nga pesha e saj, ndërsa, kur shkelje mbi të, zhurma e butë të krijonte ndjesinë sikur ecje në ëndërr dimri në masive të bardha pa fund.
Aty-këtu era e lehtë ose dalja e beftë e një shpendi nga gëmushat gjigante të dëborës nëpër pemë, i bënte të tundeshin si nga dorë e padukshme njeriu degët e ngarkuara plot.
Të katër gjahtarët e kishin nisur rrugën ndaj të gdhirë, nëpër luginën e lumit për të arritur në vendin e zgjedhur më parë, që ishte edhe prehëri i malit të Golikut. Një korien e Fushës së Kumbullave ata besonin shumë se poshtë pyllit të dendur, thëllëzat kishin zbritur pranë zonës së banuar për të gjetur ushqim dhe pak ngrohtësi.
Deri në mesditë, gjithë grupi kishte siguruar vetëm dy trofe, një lepur dhe një thëllëzë. Pas drekës së përbashkët me ushqimet nga çantat e secilit, shoqëruar si ngaherë me dy faqore raki Përmeti, Gjoni, si më i madhi në moshë, tha të ktheheshin në qytet.
- Kaq ishte risku jonë për sot,- tha ai.- Nuk bën të na zërë nata këtej. Tani erret shpejt. Mos harroni edhe kohën e kthimit. Shenjat janë se bora mund t’ia nisë përsëri. Vëruni veshin gjëmimeve të mbytyra që dëgjohen nga larg.
Vlashi, një dropullit i urtë, zakonisht nuk e vinte në diskutim përvojën e Gjonit:
- Si të doni ju të të tre. Unë nuk ua prish.
Por Milo Sajmoli ishte kundër.
- Nuk kthehen burrat në qytet me një lepur!
Pallavraq Zhulla, u hodh si për t;i mbajtur ison Milos:
- Atë them edhe unë! Të vazhdojmë. Hunda më thotë që do biem në derr. Dhe kjo,- tregoi me gishtin e dorës së djathtë hundën,- nuk më gënjen kurrë!
Të tre shihnin nga Gjoni, që kishte humbur me ‘votim’.
Befas langojtë nisën të lehin me të madhe, duke u hedhur sa majtas-djathtas pa pushim.
- Derr!- tha Zhulla. Ngërdheshja e gjerë i zbuloi dhëmbët e mëdhenj, gjysma veshur me flori.- Ju thashë të qëndrojmë, ja fati ynë!- dhe bëri gati çiften.
- Hapuni! Me kujdes,- tha Gjoni. -Ti Pavllo qëndro atje, tek lisi i madh,- bëri me dorë nga druri i lartë i ngarkuar degësh me dëborë! Vlash, mbaje Zebin pas vetes! Lëre të lehë. Ndërsa ti, Milo, qëndro në krahun tim të djathtë, me shenjë atë dëllinjën me kaçube.
Qentë po tërboheshin. Pas Zebit, edhe Lupi nuk mbahej më në vend. Kërcyen të dy drejt kories përballë, nën lisat plot borë. Pastaj të dy morën tutje pas njëri-tjetrit, duke shtuar të lehurat drejt bredhave përballë, që dukej sikur i kishin mbjellë me dorë, me të njëjtën distancë nga njëri-tjetri.
Shtegu pranë bredhave sikur ishte bërë enkas për pusi. Për çdo derr që mund të dilte, ishte i vetmi shteg i mundshëm. Të lehurat e qenve u zbehën dhe erdhë sërish duke u dëgjuar më të forta dhe më pranë pritës. Pasi kishin ndjerë erën e gjahut, shumë shpejt ia behën aty pranë me të lehura të forta e të papërmbajtura.
Të katër gjahtarët në pusi qëndronin me gishtin në këmbëzën e armës së gjahut.
“Ç’pamje e paqtë me bardhësi bore dhe rrëzëllim dielli!”, mendoi Gjon Tisia.- Si në përrallë dimri apo në filma.-
Shtriu çiften mbi një degëz dëllinje me borë dhe priti.
Por, për habinë e të katërve, ndërsa prisnin të dilte një ose disa derra, në pusinë e proskës nën dëllinjat e dendura si kërpudha gjigante, befas u shfaq një sorkadhe dhe, dy-tri metra larg, i vogli i saj si një engjëll u bukur dalë prej përralle. Dukej qartë se i vogli mezi ecte. Herë pas here pengohej në shkurretat e mbuluara nga ploja e bardhë e dëborës.
- Bjeri Gjon!- briti Pallo.
- Mooos!- thirri Gjoni duke ngritur dorën e djathtë me pëllëmbën hapur në ajër. -Mooos! Është një sorkadhe me të voglin! Pashi zotin, mosni! Ulni armët!
Britma e tij e fuqishme shkundi heshtjen dhe dëborën nga degët e borigave, por nuk arriti të zbuste fytyrën e egërsuar dhe të kënaqur njëkohësisht të Pallavraqit.
- Ca më mirë!- briti ai dhe u mat të shtjerë në shenjë.
- Mos, more njeri, mos! Të kam rixha, mos! Nuk do të të flas më me gojë!
Sorkadhja e murme shtatlartë bëri t’i vidhej kurthit të gjahtarëve, por befas u dëgjua një krismë çifteje dhe një britmë:
-Hahaaa!
Pallavraqi kishte qëlluar.
Me plumbin e dytë goditi edhe të voglin. Siç ishte, i plagosur e me këmbët që i merreshin, sorkadhja e vogël vajti e futi kokën te barku i s’ëmës, si për të pirë.
Nuk u dëgjua asnjë klithmë, asnjë zë.
- Ahahaaa!- thirri sërish Pallavraqi, i dehur prej pamjes së presë së rrëzuara.
Gjaku nisi të rrjedhë nga brinja e sorkadhes duke skuqur me trëndafilë tragjikë bardhësinë e dëborës.
Sorkadhja mëmë ktheu kokën nga gjahtari. Pastaj, ra në gjunjë e plagosur rëndë dhe vështroi nga gjahtari agresor me sytë e kristaltë. Papritur prej tyre nisën të rrjedhin lotë, si diamantë të mëdhenj. Fytyra e saj i ngjante tani, asaj të një engjëlli ose një fëmije të padjallëzuar, që nuk akuzon askënd.
“Ajo nuk e njeh fajin dhe vdekjen”, klithi përbrenda Gjoni.
Sorkadhi i vogël, i hutuar siç duket ngaqë e ëma i largohej teksa dridhej e tëra, iu afrua sërisht me kokën ngjitur tek barku i saj në kërkim të gjirit.
Lëkura e saj e murrme e lara-lara, kishte filluar të skuqej nga gjaku. Në trupin e bukur dukej sikur po çelte një trëndafil.
-Mooos more! Çfarë bëre kështu?! Njeri apo derr je ti?! Çfarë je!?
Gjoni bërtiste me sa kishte në kokë, duke iu hakërryer gjahtarit që pas qitjes fatale, tani ngërdheshej krenar.
- Mooos!- bërtiti atë çast edhe Vlashi.
- Gjynah nga zoti!- tha Milo, i afruar tani pranë të tjerëve.
- Moooos!- zëri i Gjonit tani i ngjante një rënkimi.
Por një krismë të dytë u përhap në kupë të qiellit, duke jehuar deri tej në lugjet rrëzë malit.
- Moooos të thashë! Se nuk do të të flas më gojë sa të jem gjallë! Je njeri apo bishë!? Moooos! Për çke më të shtrenjtë, mos e godit prapë! Boooll!
Por rituali barbar vijoi me një plumb të tretë mbi trupin e brishtë të sokradhes, që tani ishte shtrirë plotësisht mbi borën e bardhë, me kokën kthyer nga gjahtarët. Drithmat ia përshkonin trupin. Ajo anohej në kërkim të të voglit, por fuqitë po e linin. E kuqja e gjakut të valë po rridhte nga plagët dhe përhapej mbi dëborë.
- Palo njeri! Biishë!- iu shkreh Gjoni Pavllos.
Por tjetri ndihej triumfues mbi gjakun që përhapej në dëborë. Një instikt i çuditshëm, i egër dhe i lashtë, si nga thellimat magmatike primitive të njeriut, e kishte verbuar. Nuk dëgjonte fare ç’i thoshin.
- Të shtiesh edhe mbi një sorkadhe që qan me lotë nga dhimbja, njëlloj sikur shtie mbi një njeri!
Pallavraqi heshtte. Pastaj, çuditërisht shumë i qetë, tha:
- E di, e ndalon ligja. Po unë kot nuk jam i ligjeve, Gjon!
- Je një palo njeri, ja ç’je ti!. Me këtë që bëre, je një mut i ligjeve! Ja ç’je ti!
Vlashi nuk nxirrte asnjë fjalë.
“Në fund të fundit, dëmi u bë. Asgjë nuk mund të ndreqet më”,- arsyetonte i ligështuar.
Miloja vazhdonte të përsëriste, si pavetëdijshëm:
- Gjynah nga Zoti! Gjynah nga Zoti!
Pasoi një grimë kohe e tensionuar. Qentë hidheshin përreth gjahut. Gjoni u bërtiti. Sikur t’i kuptonin fjalët dhe tensionin e të zotit, ata u larguan nga sorkadhet dhe u ulën në gjunjë me kokën kthyer nga ai.
Gjoni u afrua te sorkadhja. E përkëdheli në qafë me dorën që i dridhej. Përkëdheli pastaj preku ngadalë trupin ende të ngrohtë të të voglit, tani pa shpirt dhe sytë, iu veshën me një perde loti.
Askush nuk fliste. Heshtja rëndonte mbi ta me peshën e një kubeje të plumbtë.
***
- Zebi, eja këtu! Suss! Lupi, këtu! Shpejt! Eja të ikim në shtëpi!
Zebi i zi, me një larë ngjyrë kafe në qafë, iu afrua Gjonit te këmbët duke ulur kokën para tij, i bindur. Lupi, qeni tjetër, një racë italiane, iu fërkua Gjonit te kërcinjtë e kallçinave të meshinta dhe te çizmet çeke prej gome.
Pa thënë më asnjë fjalë, ai u ktheu krahët shokëve të gjahut dhe u nis drejt qytetit i vetëm, ndjekur nga Zebi dhe Lupi, që i dilnin herë para e herë pas, sikur donin ta merrnin me të mirë dhe ta ngushëllonin.
Po afrohej mbrëmja. Përtej, në luginën ndanë Vjosës ishin ndezur dritat e para të qytetit. Gjoni bëri një copë rrugë të gjatë pa u ndjerë.
Pastaj nisi të flasë me zë me qentë e tij, sikur plotësonte një nevojë shpirtërore. Po, fliste me vete si kurrë më parë. Me zë. Si të fliste me një shok të vjetër, që gjithë këto kohë i pati munguar:
- Eja Zebi, kjo ishte dita e fundit për gjah, or miku im. E di? Ne jemi më egërsira se bishat e malit, Zebushi im. Jemi pa zemër, Zebushi im. Këta jemi ne!
Nuk i ndiente lotët që i zinin pamjen. Fshinte pa mendje sytë me kurrizin e dorës dhe vazhdonte të hidhte hapat me inat, sikur donte të shkarkonte mbi baltën e rrugës gjithë dhimbjen e vet.
Në të ecur, tymoste pa pushim, duke i nxjerrë cigaret njëra pas tjetrës nga paketa ‘Diamant’, që e mbante gjithmonë në pelerinën prej lëkure ngjyrë kafe.
***
Të nesërmen në mbrëmje, Vlashi erdhi dhe e kërkoi për kafen e zakonshme te klubi i Series në zemër të qytetit, atje ku ndalonin autobusët e linjës së kryeqytetit për krejt Jugun.
- T’i dërgojmë një haber edhe Pavllos,- tha Vlashi, që ishte dhjetë vite më i vogël. Dukej krejt i qetë, sikur kishte harruar gjithë ç’kishte ndodhur një ditë më parë. Ai nuk e kishte fshehur asnjëherë se ndiente kënaqësi kur kalonte ca çaste me këtë njeri të gjezdisur, siç i thoshte shpesh.
Por tani u mpak nga reagimi kategorik i Gjonit:
- Në asnjë mënyrë, jo!- tha Gjoni prerë.- Që nga dje në mal, me atë që ndodhi me sorkadhen dhe të voglin e saj të gjorë, me atë njeri, unë nuk do të flas më në këtë jetë! Sa të jem gjallë, jo! E luta si Krishtin dhe nuk më dëgjoi, po veproi si një barbar. U betova për fëmijët dhe ç’kam më të shtrenjtë në këtë botë!
Pushoi një grimë. Vlashi miratonte mendueshëm me kokë.
- Akoma i kam këtu në sy edhe këtu,- vuri dorën tek zemra,- lotët e sorkadhes.- Çoi dorën në kombin e grykës, sikur të kishte aty të lidhur një litar.
Në tryezën e tyre u shtri heshtja.
- Vlash, miku im i vjetër,- vazhdoi Gjoni pas pak.- Dje ai vrau një njeri, jo një sorkadhe që derdhte lotë. Një njeri! Më beso!
Tjetri heshti në karrigen e barit ku ishte ulur dhe trishtimi iu vizatua në krejt fytyrën.
- Ti, mik, merr ç’të duash! Unë do të marr një kafe shqeto... dhe një uzo.
Dhe, aty për aty, duke i bërë shenjë Series, kamarieres së vjetër të shërbimit, shtoi:
-Serie, të lutem, porositë merri këtu, nga unë!
__o0o__
