Kur Shqipëria ishte e hapur dhe krejt Perëndimore

(Me romanin e shkrimtares, Anne Bridge, “Singing Waters” (1945)

Prof. Dr. Fatmir Terziu

Shqipëria në sytë e Anne Bridge

“Së pari, Shqipëria është një vend shumë e shumë i bukur!”, - shkruan shkrimtarja britanike Anne Bridge në romanin e saj “Singing Waters” (1945). Më tej shton se edhe njerëzit, ashtu dhe malet e liqenet, ai i Shkodrës dhe i Ohrit, janë po aq të pashëm. Me mjaft përshkrime të tilla për Shqipërinë shkon Anne Bridge edhe tek romani tjetër që shkroi në vitin 1935 në Dubrovnik, me titullin “Illyrian Spring”. Romani që ajo shkroi në malet veriore shqiptare, “Singing Waters” u botua në vitin 1945 menjëherë pas vizitës së saj në Shqipëri në vitin 1936. Tek romani i fundit duket qartë se karakteri i saj, zonja Glanfield, është një trajtesë e hollë e maskuar e të mirënjohurës Edith Durham. Të paktën kështu fikson “The Cambridge Guide to Women's Writing in English” (Sage, 1999: 87).

Takimi me Nënën Mbretëreshë, Geraldinë

Nga të dhënat kërkimore mësohet se gjatë vizitës së saj në Shqipëri në vitin 1936, ajo u takua dhe me Nënën Mbretëreshë, Geraldinë, ku mësohet se Shkëlqesia e Saj e inkurajoi atë të shkruaj këtë roman, që në thelb kishte një ide “se në Shqipërinë e bukur edhe ujërat këndojnë”.

Kjo metaforë është dhe një vazhdimësi e asaj që tradita dhe bukuria natyrore shqiptare kishte dhënë si frymëzim në të kaluarën për mjaft të huaj që kishin vizituar Shqipërinë, do të shkruante autorja më pas në një nga shkrimet e saj të pasqyruara më vonë në “Catholic Authors: Contemporary Sketches”.

Zhurma shqiptare ishte vetvetiu ishte një këngë më vete

Ashtu si edhe vetë autorja e shpjegon qartë, ajo që arrin atë të mbajë gjatë në arsyen e saj të frymëzimit si një vogëlushe Anne, pas të gjitha bukurive shqiptare, është si thotë ajo “Unë nuk e di se sa zhurmë ndjeja, unë pastaj duhej të përqëndrohesha për të dëgjuar, se ishte të kënduarit e ujit në veshët e mi, dhe zhurma vetvetiu ishte një këngë më vete, në të shumtën e herave burrërore e zjarrtë”.

Mes faqeve të romanit Ann Bridge gjallërisht përshkruan madhështinë primitive të malësorëve në Shqipëri dhe tregon lëvizjen, historinë e një të veje të re që ishte mahnitur në trojet shqiptare.

Syri tjetër mes romanit

Duke analizuar romanin në vitin 1947, George Jean Nathan, Henry Louis Mencken tek revista “The American Mercury” në vëllimin 64, faqe 128 shkruajnë se “Ka gëzim në çdo faqe të “Singing Waters” duke bërë të thjeshtën, gjërat e nevojshme të jetës për humbjen e dikujt një krenari të lidhur me Atdheun”.

Është një roman i mrekullueshëm do të shkruante “Independent”. Ajo është një shkrimtare shumë e sigurt, duke kombinuar të saktat, përshkrimet sensuale me ironi dhe zgjuarsi. Ky është një debutim shumë i lexueshëm, "Observer” shkruante më pas. “Forum” në vëllimin e tij 106, faqe 258 shkruan se romani “është projektuar kundër një sfondi të mrekullueshëm e të gjallë të vazhdueshmërisë së jetës baritore në majat të larta të bukurive shqiptare”.

Mbret i Shqiptarëve, kishte një sens dhe kulturë të plotë Perëndimore

Ann Bridge (Lady Mary O'Malley) duke shpjeguar arsyen e saj të të frymëzuarit për romanin e saj thotë për “Catholic Authors: Contemporary Sketches” se: "Kur isha në Shqipëri në vitin 1936 u preka më tepër nga fakti se figura më e lartë zyrtare, në atë kohë Kryeministër dhe më pas Mbret i Shqiptarëve, kishte një sens dhe kulturë të plotë Perëndimore” (51).

Madje më në thellësi të narrrativit është përshkruar si “i dashur” nga një prej karaktereve në “Singing Waters”, një roman ky i autores që ngjarjet i kishte vendosur kryesisht në Shqipëri.

Një shans për Shqipërinë

Ngjarjet që vijnë mes narrativit të romanit sjellin atë vejushë të re e të bukur, që udhëtimin me trenin “Orient Express”, ku ishte mahnitur e ndikuar, e kthen nga një entuziazëm të shokëve, në një shans për Shqipërinë, që ajo menjëherë e merr pasi lë trenin dhe kujtimet e saj të udhëtimit, që të ketë një vështrim në një madhështi natyrore me njerëz të mrekullueshëm.

Por romani edhe ka inatosur dikë. Në faqet e “Religion Life” (Vëllimi 16; 1946: 132), shkruhet se romani më ka “inatosur mua. Ky nuk është një roman; ky është më tepër një sipar udhëtimesh të ilustruara mbi Shqipërinë, shënime me disa predikime për të këqijat e shoqërisë industriale (veçanërisht ata prej markës amerikane) dhe asaj italiane. Anne është shumë britanike.”

Por sidoqoftë kjo “inatosje” duket se zbutet, kur gjen shënimin e “Tomorroë” (1946: 57), që shton se “Kushdo që është i magjepsur nga vizionet e udhëtimit të pasluftës do të gjejë këtë roman si një tjetër rrugë të lehtë në botën misterioze, trajtesën për vende të largëta. Shqipëria është skena, dhe skenari i një jete të tillë, pasi libri është me një tribunë të hapur e të sajuar të një kohe kur Shqipëria ishte e hapur dhe krejt Perëndimore”.

****

Sqarim: Ann Bridge (1889 - 1974) është pseudonimi i Mary Ann Dolling, Lady O'Malley, e njohur gjithashtu si Cottie Sanders. Bridge shkroi 14 romane, kryesisht të bazuara në përvojat e saj të jetesës në vende të huaja, një libër me tregime të shkurtra, një seri misterioze dhe disa libra autobiografikë jo-fiction. Ann Bridge ishte një romanciere e mesit të shekullit të njëzetë e cila filloi karrierën e saj të shkrimit duke u mbështetur dhe shfrytëzuar mjedisin e komunitetit të Ministrisë së Jashtme Britanike në Pekin, Kinë, ku jetoi për dy vjet me burrin e saj diplomat. Romanet e saj kombinojnë komplote miqësie me mjedise të realizuara gjallërisht dhe satirë të përulur sociale. Ajo vazhdoi të shkruante romane që marrin një hetim serioz të zhvillimeve moderne historike si sfond të jetës emocionale të protagonistëve të tyre. Ann Bridge shkroi gjithashtu trillera të përqendruara në një detektive amatore, libra udhëtimi dhe kujtime familjare.

BIBLIOGRAFI

Seria Julia Probyn

The Light Hearted Quest (1956)

Arratisja Portugeze (1958)

Julia e përfshirë: Tre romane të Julia Probyn (1960)

Llogaria e numëruar (1960)

Ishujt e rrezikshëm (1963)

Emergjenca në Pyrenees (1965)

Episodi në Toledo (1966)

Sëmundja në Madeira (1970)

Julia në Irlandë (1973)

Romane