Tregim
Kish disa ditë që ai pyll i dendur, rënduar mbi faqen e pjerrët të një mali , shpërfillte pa mëshirë kuisjet therëse të një qenushi të vogël, që e patën hedhur pranë një gëmushe, me shpresë mos ndonjë kalimtar zemërmirë e merrte për ta mbajtur në shtëpi. Fshati më i afërt nuk mbante as gjysëm ore prej këndej, po bora kish hedhur kudo bardhësinë e saj sunduese mbi atë botë të largët dhe mesadukej nuk pat ndërmend të harronte rrugën e të shkonte mysafire në anë të tjera të botës dhe njerëzit qenë mësuar me këmbënguljen e saj; nuk i nxiste dëshira për t'u përballur me të ftohtit dhe egërsinë e dimrit.Stinët e tjera ishin më miqësore ; ato u jepnin mundësinë të përgatisnin gjithë zahirenë e dimrit. Në shtëpitë e ngrohta bora që kish bllokuar rrugët nuk dukej se kërcëmonte banorët e atij fshati , të mësuar tashmë prej qindra vitesh me këtë pushtim të gjatë. Liria brenda mureve qe vërtetë e kufizuar, po , në fund të fundit ishte liri. Bora ish armiqësuar vetëm me këtë qenush, të cilit po i rrëmbente ditë nga jeta që sapo pat nisur për të. Përpiqej vogëlushi të hidhte këmbkat e vogla që i dridheshin dhe nuk e mbanin dot, po nga gëmusha nuk mundi të largohej. Heraherës lodhej dhe e nalonte kuisjen, po uria, të ftohtit, e detyronin të kujtohej e të qante përsëri, me ankim e dëshpërim të papërmbajtur , me zemërim e kanosje kundër botës që ai po e njihte mosmirënjohëse, të ftohtë si bora që e kish njehësuar, moskokëçarëse dhe egoiste. Dalngadalë qenushit i humbi dhe zëri, nuk mundej të kuiste më dhe as të qëndronte dot në këmbë. U shtri mbi dëborën që tashmë u duk e mërzitur duke rënë vetëm në një vend dhe vendosi të shtgtonte në pjerrinën tjetër të malit, rrotulloi me përtim shikimin e mjegulluar dhe mbylli sytë. Pat ndenjur ashtu për sa kohë? Pa lëvizur asnjë muskul të trupit të tij të lëshuar tërësisht në mëshirën çudibërëse të rastësisë, pa ndjerë asgjë nga zhurmët e pyllit që po zgjohej pakngapak. Dikur lëvizi nën dridhjet e shpirtit, që mbase lëshonte kambanën e fundit të alarmit për shpresën në ndihmën e dikujt. I çeli edhe pakëz sytë dhe ashtu, përhumbur vuri re dy qenie të ngjashme me racën e vet.Kjo i nxiti të gjithë jetën skajore që po përkundej nën ndjesinë e një kënge që përftonte parajsën që priste shpirtin. I hapi edhe pak më tepër sytë për të dalluar më mirë. Ishin vërtetë dy qenie të racës së tij, një e madhe, që duhet të ishte nëna dhe tjetra e vogël, që ngjante si fëmija i saj. Fëmija u afrua me droje dhe e përkëdheli me putrën e saj të butë, hodhi një çast shikimin nga e ëma dhe e përkëdheli përsëri qenushin e iu afrua më shumë. E ëma nuk bëri asnjë lëvizja. Vuri re që fëmija i saj nuk donte të largohej nga qenushi, lëvizi disa herë kokën, sikur të donte të thosh diçka në gjuhën e vet, po si e pa që fëmija nuk donte kurrsesi ta linte vetëm atë krijesë të mjerë në fatin e vet të përcaktuar,, u përkul, i afroi gjirin e saj te goja dhe qenushi nisi t'i lëpinte kokëzën e gjirit. Avashavash, me kujdes se mos trembte qenushin, u afrua edhe fëmija, që nisi të thithte gjirin e të ëmës; mesaduket, donte t'i tregonte qenushit si të vepronte për të pirë qumështin. Nënë e bir më në fund ia arritën qëllimit; jetimi që pat ndjerë shijen e qumështit, nisi të pinte te gjiri i asaj nëne. Kjo, si e pa që vogëlushi u nginj, i bëri shenjë fëmijës së vet që të largoheshin, po i biri nuk po i bindej. Ai qe ulur përballë qenushit dhe nuk po ia ndante sytë atij. Ishte një çast kur e ëma e humbi durimin dhe nisi të largohej. Kur ktheu kokën pas, vuri re që qenushi qe ngritur në këmbë dhe ashtu, duke u lëkundur, i pasigurt, i pafuqishëm po ecte në krah të fëmijës së saj. Jetimi nuk kuptonte shumë nga këto punë, ai po hidhte hapat e para në jetë dhe nuk mund ta dinte që qeni dhe ujku dikur kanë qenë vërtetë një familje, po prej miliona vitesh ata qenë ndarë në jetë të ndryshme dhe tashmë e njihnin njeritjetrin si armik. Qeni ishte miku më i mirë i njeriut, ujku ishte një nga armiqtë më të rrezikshëm të tij Nga ta dinte vogëlushi ynë këtë? Ai nuk pat mbushur akoma dhjetë ditë. Nga pamja e jashtëme ujqit, nënë e bir, iu dukën si nëna e tij, me të cilën kish ndenjur vetëm katër ditë. Tashmë patën kaluar katër muaj. Të dy fëmijët, ujku i vogël dhe qenushi nuk ndaheshin për asnjë çast, bridhnin e luanin tërë ditën e ditës, Në mbrëmje, kur vinte ulkonja nga gjuetia vraponin kush të futej në gjoksin e saj i pari dhe ajo, e mësuar me dashurinë e të dyve, u gëzohej një lloj, pa bërë asnjë dallim. I rrëmbente gjumi ashtu të dy Nuk i shkëpuste nga vetja deri vonë, se i vinte keq, po edhe kur i largonte, ata e ndjenin dhe zhyteshin ashtu, përgjumësh, me sytë mbyllur sërish në ngrohtësinë e trupit të saj. Të dy, edhe qenushi edhe vogëlushi ujk qenë mësuar tashmë me aromën e ulkonjës dhe mezi prisnin që ajo të kthehej nga ecejakjet e mundimëshme për të siguruar ushqimin. Po vinte koha që fëmijët të mësoheshin me zakonet e ujqëve , po kjo për ulkonjën mëmë nuk po dukej edhe aq e lehtë; as qenushi, as ujku vogëlush nuk donin të 'i ndaheshin gjirit të saj.Për herë të parë ajo u solli disa copa nga mishi i një lepuri. Asnjeri nga ata nuk iu afrua. Ditën tjetër e pati radhën një copë mishi nga një sorkadhe e vockël, e cila qe rrëzuar nga një shkëmb dhe pat thyer këmbën. E ëma e kish lënë për një çast vetëm dhe njomëzakja fatkeqe i qe bërë rrësk ulkonjës, që u gëzua pa masë, kur mendoi se mishi kaq i njjomë do t'iu pëlqentë fëmijëve.Në të vërtetë ujku i vogël bëri ca naze, po pastaj nisi t'i vinte rrotull. Në fillim e lëpinte me atë gjuhën e hollë e të brishtë, po kur ulkonja mëmë u qas dhe i tregoi si të kfshonte copën e mishit, ai nisi pakngapak ta përsëriste këtë gjë me dhëmbët akoma të paforcuar si duhej.Si e vuri në punë të birin, ulkonja u kthye nga qenushi që po rrinte ca i mënjanuar, e shtyti lehtë për nga copa e mishit dhe u përpoq ta mësonte edhe atë si vogëlushin ujk, i cili po vijonte me zell të madh atë që mësoi. Duke parë ata të dy, nënë e bir, edhe qenushi vendosi të mos mbetej më pas . Për gjithçka në jetën e qenieve të gjalla ka një herë të parë. Ashtu po ndodhte me dy fëmijët, që ulkonja po sillej me ta sikur të ishin vëllezër dylindë.Edhe për disa ditë të tjera akoma, ata nuk iu ndanë gjirit të saj, derisa ajo nisi t'i merrte me vete për tu mësuar gjuetinë , që për fat e mësuan shpejt dhe shumë pak kohë u desh që të bëheshin të pavarur nga ulkonja. Në krye të herës, mëma mësuese i shihte nga larg si vepronin dhe kënaqej tek i shihte që garonin për të arritur gjahun të parët, po më tej gjithçka e bënin së bashku. Ulkonja nuk mërzitej me ta, edhe kur e tepëronin me çapkënllëqet e tyre që nuk po i linin akoma edhe pse po rriteshin më shpejt se moshatarët e tyre që jetonin andej rrotull. Mbase kish ardhur koha që ajo t'i linte të lirë në jetën e tyre, po i vinte keq të largohej, e prekte dashuria e tyre për njeritjetrin dhe frikësohej mos po t'i linte vetëm, nuk do ta kishin më këtë dashuri. Shpesh i ndodhte që t'i shihte për kohë të tëra kur flinin si dy ëngjëj , pranë e pranë, gati të përqafuar. Dhe çuditej ulkonja kur i quante ata të dy ëngjëj...Dy ujqë që po bëheshin avashavash dy bisha u ngjanin dy ëngjëjve??? Ato çaste kalonte nëpërmend si e kishin takuar qenushin kur po e tërhiqte vdekja, si ia kishin rrëmbyer asaj nga kthetrat ndoshta në frymën e fundit. Gjithçka kish ndodhur për meritë të të birit, të këmbënguljes së tij. Ulkonja mendonte se jeta ishte e habitëshme dhe shpesh rrugëton vetëm përmes rastësive; sikur asaj dhe të birit të mos u kish rënë rruga andej nga qenushi pat pritur në dëshpërim shpresën e shpëtimit, djali i saj nuk do kishte një vëlla tani po edhe jeta e saj nuk do ishte kaq e mbarë. Fati u pat ndihur të dyve, edhe qenushit, edhe atyre, nënë e bir. Një ditë, kishin hasur rrugës tre ujqë të tjerë. Ata po shihnin me habi qenushin që qe më trupvogël dhe më i rrumbullakosur se fëmija tjetër i ulkonjës dhe e kuptuan menjëherë që ishte një qen. Të egërsuar e ndoshta të fyer me ulkonjën që pat përzier racën, ata u turrën të kacafyteshin po dy fëmijët e saj që tashmë po burrëroheshin i dolën krahë të ëmës me trimëri dhe guxim. Këtë çast ajo nuk e pat menduar se mund të ndodhte. Në botën e bishave nuk ka ligje dhe shpesh më pak të egrit bëhen pre e të fuqishmëve, edhe pse brenda llojit. Dukej sheshit që ata të tre ishin të uritur dhe nuk donin të tërhiqeshin, edhe pse ulkonja u bë nëna trimëreshë që mbronte të vegjëlit e vet, po ajo që i habiti tre sulmuesit ishin dy vogëlushët që e kafshuan dhe e gjakosën njerin prej tyre, ndërkohë që e ëma po përleshej për jetë a vdekje me dy të tjerët. Pasi ujku i mbuluar me plagë që rridhnin gjak papushim iku nga sytëkëmbët, qenushi dhe ujku i vogël iu turrën tjetrit, kësisoj e ëma e tyre u përlesh vetëm me të tretin dhe fitoi. Lufta kish zgjatur ca, po nëna ulkonjë dhe të bijtë u patën dhënë një mësim të mirë atyre që ishin krekosur. Qenushi kish një të kafshuar në shpinë, kurse ujku i vogël në kofshën e pasme. Ulkonja qe mbrojtur mirë. U ulën diku dhe nëna nisi tu lëpinte plagët fëmijëve, duke i përkëdhelur e falënderuar me gjuhën e vet. Në mbrëmje, kur ata të dy i pat zënë gjumi, ajo u kujtua që nuk i kish mësuar të vegjëlit si të mbroheshin nga bishat e tjera, po ja që ata të dy nuk paskëshin patur nevojën e saj për të fituar përleshjen. Qenushi dhe i vëllai ujk, veç fitores, në përballjen e tyre të parë me armikun, kishin mësuar se fitoren e merr vetëm kur je i bashkuar, se vetëm bashkimi të jep fuqinë për të mbijetuar. Ulkonja i shihte e lumtur tek flinin të qetuar dhe krenohej me ata të dy. Sot ajo kish kuptuar se vogëlushët qenë burrëruar tërësisht dhe nuk do të ndihej nesër e tutje e frikësuar për ta.Nëna pati parë me sytë e saj guximin që nxit trimërinë për të të dhënë fitoren. Dy të vegjëlit e paskëshin në gjak këtë guxim. Shpesh ne mendojmë se gjithçka në jetë duhet të ta mësojnë. Mesaduket kjo nuk është e vërtetë. Në genet tona janë të trashëguara dhe të ruajtura mirë edhe trimëria, edhe guximi, edhe aftësia për të kundërvepruar menjëherë ndaj të keqes, ashtu si gëlon edhe dëshira për të mbijetuar. Asnjera nga ato nuk është instikt, as te kafshët, as te njerëzit. Është çasti që përqëndron gjithë shqisat në një veprim të përbashkët, të mençur e të qartësuar. Atë natë nëna ulkonjë e gdhiu pa gjumë, e trazuar nga lumturia për bijtë e saj të mbarë. Për ulkonjën koha ecte shpenguar, për ata të dy ajo kalëronte me shpejtësi, pa e kthyer kokën pas.. Qenushi qe bërë një djalë simpatik, me dy sy të zgjuar , të zinj sterrë, me lëkurën e bardhë ku spikatnin ca njëlla ngjyrë gështenjë, me këmbë të gjata e me bishtin e dendur që e tundëte orë e minutë. Vogëlushi i ulkonjës ishte bërë një goxha ujk, me sy larush dhe me lëkurën ngjyrë gri të çelët me nuanca të bardha, me trup më të lartë se qenushi, po më i plogët në lëvizje, aq sa të krijonte ndjesinë sikur kërkonte t'i jepte rëndësi vetes. Tashmë ata ishin qen dhe ujk, kështu do t'i quajmë. Ujku pat nisur t'i shkonte pas edhe një ulkonje të vogël, kurse qeni qe më i përmbajtur në këtë drejtim; mendonte se ishte akoma herët për kësi punësh të zemrës. Sidomos pas asaj ndeshjes me tre ujqit që qenë zhdukur me bishtin në shalë, pa lënë asnjë gjurmë, atyre ua kishin frikën gjithë ujqit e asaj krahine dhe të krahinave të tjera rretherrotull. Një ditë ulkonja i qe afruar një stani në shpatin tjetër të malit dhe po vonohej. Kur kish kaluar pasditja, djemtë u bënë merak dhe u nisën ta kërkonin. Për fatin e saj, ata arritën në kohë dhe e shpëtuan. Sa filluan të zbrisnin në një pjerrinë ata vunë re dy të zotët e stanit që po merrnin në shënjestër ulkonjën me çiftet e tyre. Ia dhanë vrapit gati duke u rrokullisur dhe qeni i zgjuar lehu me sa fuqi kish. Pa tij ulëriti dhe ujku. Dy burrat kthyen kokat andej nga pjerrina dhe mbetën të shtangur kur panë një qen dhe një ujk së bashku. Ndërkohë ulkonja dredhoi dhe u fsheh pas një peme me trung kaba.. Ku mbaroi pjerrina qeni ndaloi dhe u kthye nga ujku, si të donte t'i thosh : " Ti deri këtu duhet tëp vish, ma ler mua këtë punë! " Dhe ujku u bind, nuk bëri asnjë hap më tej. Të zotët e stanit kishin ngrirë në pritje, pa kuptuar se ç'po ndodhte. Çiftet i patën ulur dhe nuk po guxonin as të shihnin njeritjetrin, jo më të flisnin.Ndërsa ujku mbeti pas, atje ku fillonte livadhi dhe burrat i pat zënë rob hutimi, qeni eci i shkujdesur drejt tyre dhe kur ishte fare pranë, pështeti faqen te gjuri i njerit dhe nisi ta përkëdhelte butë, sikur të donte t'i thosh " Mos kini frikë, ata ujqër janë me mua dhe nuk do tu bëjnë asnjë të keqe.! " Burri tjetër iu qas dhe i përkëdheli kokën, pastaj e rrëshqiti pëllëmbën e dorës mbi shpinën e qenit, i cili u bind se njerëzit e kuptuan. Kësisoj qenë marrë vesh. Qeni ndenji pak kohë në shoqërinë e atyre të dyve, pastaj u kthye dhe ndërsa i afrohej vëllait të tij, ujkut, ktheu kokën dy tri herë, tundi bishtin si për të treguar që kish besim se burrat nuk do ta prisnin në besë dhe të dy ngjitën shpatin e malit. Edhe ulkonja doli nga trungu ku qe fshehur dhe kish pritur me frikë në zemër mos njerëzit qëllonin mbi dy djemtë e saj. Kur qe bindur që dy burrat nuk patën ndërmend ta bënin këtë, tek shihte që qeni i përkëdheli dhe ata ia kthyen përkëdheljen, u merakos mos qeni e braktiste dhe rrinte atje me ta. Sa pati menduar këtë, e kish pushtuar një ankth dhe një mërzi që nuk po e lejonte të mblidhte veten. Tani arriti ta kuptonte ajo dashurinë që ndjente për qenin dhe u përlot, si çdo nënë kur ndjen ndarjen me të birin. Veç kjo nuk ndodhi. Kur pa qenin që u bashkua me të vëllanë, ujkun, ulkonja doli nga trungu ku qe fshehur dhe kur i arriti ata të dy, nuk u lodh së përkëdheluri herë njerin e herë tjetrin. Dy njerëzit i shoqëruan me sy të përhumbur nga ajo që përjetuan deri sa nëna ulkonjë dhe bijtë e saj u fshehën në dendësinë e pyllit. Po mendonte nëna ulkonjë kur nat u pat afruar djemëve gjumin. Ajo vet qe grindur sonte me të, e pat zbuar , po jo me të keq. Zemra e saj ishte zbutur pas asaj që kish parë atë pasdite. Se edhe bishat paskan një zemër që ndryshon rrahjet kur diçka e godet. Ajo uroi fatin që e pat çuar asaj rruge ku nuk kish qenë kurrë më parë atë ditë që gjeti qenushin e vogël në fijet e fundit që e lidhnin me jetën. Djalit i kish dhuruar një vëlla dhe asaj ia pat bërë jetën shënd e verë. Disa herë kish menduar me frikë në zemër ulkonja se mos një ditë qeni do takonte fisin e tij të afërt dhe do ta braktiste përgjithmonë, po sot qe bindur që kjo nuk do të ndodhte kurrë. Veç një fjalë e urtë thotë " Kurrë mos thuaj kurrë! " Dhe ndarja erdhi fare papritur, ashtu siç pat ardhur edhe takimi. Diku, në të dalë të pyllit , një mëngjes kur po shëtisnin të tre më nge, ata vunë re një vathë të sapo ndërtuar. Ujku u afrua ca më tepër seç duhej dhe iu turrën tre qenë stani gati dy herë më të mëdhenj se ai. Trimëria e pamatur ndonjëherë të gabon. Ujku u përlesh me qentë, që e kafshuan disa herë pa mëshirë. Qeni dhe ulkonja vrapuan për t'i ardhur në ndihmë, po përpjekja po dukej pa dobi. Atëhere ndodhi çudia që askujt nuk i shkonte nëpër mend. Qeni ynë, vëllai i ujkut, u ul mbi këmbët e para përballë tre qenëve të vathës dhe po i shihte ata në kokërdhok të syrit. Qentë e lanë ujkun dhe thuajse të paralizuar nga ky shikim ku përzihej guximi, trimëria, lutja për paqe, po kurrësesi mëshira, kurrësesi nënështrimi, u ulën edhe ata në bisht të qetësuar. Çfarë i thanë njeritjetrit? Ndoshta folën pa zë, me gjuhën e fshehtë të mendimit. Edhe njerëzit e kanë kët gjuhë. Zoti ua ka dhënë të gjitha qenieve të gjalla për ta përdorur kur ndodhen në rrezik. Të tre qentë e vathës e vunë re që në krye të herës që me ujqit ishte edhe një kushëri i tyre, një qen dhe menduan për një çast se ata e kishin zënë rob, po kur e panë që kushëriri i tyre u vu në mbrojtje të ujqëve, e kuptuan që ai ishte me ta me dëshirën e vet dhe hoqën dorë nga ndeshja e përgjakëshme që patën nisur. Atëhere qeni ynë eci praptas,, ndihmoi të vëllanë të çohej, e shoqëroi atë deri tek ulkonja dhe u kthye sërish te kushërinjtë e vet. U ul përballë tyre në bisht, ndenji ashtu, zemërcoptuar për një copë herë. Dikur tre qentë e vathës u futën brenda , mbase edhe për të qetësuar delet që kishin mbytur blegërimat nga tmerri i ujqëve. Edhe qeni ynë u afrua tek e ëma dhe i vëllai. E lëpiu për një kohë të gjatë ujkun me gjuhë, pastaj afroi faqen te faqja e ulkonjës sikur të desh ta përqafonte. Dikur uli kryet për të fshehur lotët që po rridhnin të shndritshëm nga sytë e tij dhe u largua në drejtim të vathës. Derën e gjeti hapur, po para se të hynte, ktheu për herë të fundit kokën nga e ëma dhe i vëllai, erdhi disa herë rrotull pa e kuptuar as vet përse, nisi të kuiste thekshëm, ashtu siç dinë të vajtojnë vetëm qentë kur e kuptojnë se po humbasin lirinë, pastaj qëndroi i palëvizur me fytyrë nga ata të dy. I vëllai angulliti në gjuhën e ujqëve. Edhe e ëma, po asaj lotët i zunë fytyn dhe hodhi hapat në mëdyshje, për të ngjitur të përpjetën që të çonte në pyll. I biri i shkoi pas, kokulur dhe i krrusur nga ngarkesa e rëndë e hidhërimit. Qeni ynë i shoqëroi me sy derisa i përpiu pylli, dikur u ndal një çast te porta e hapur e vathës, lehu dy herë, si për të lajmëruar kushërinjtë që ishte akoma aty. Pas çastesh hodhi hapat e para në atë jetën tjetër, që mbase e pat pritur prej kohësh. Edhe pse i trishtuar për ndarjen, ai sikur po e bindëte veten pakngapak që i përkiste racës së tij, se fati e kish hedhur në një rrugë të huaj, të panjohur ku pat njohur dy dashuri të mëdha, që mbase nuk do t'i gjente në këtë jetën tjetër. Po ja që kjo jetë i përkiste racës së tij...Jetën e vjetër do ta ruante në kujtime...Edhe dashuritë që ajo i pat falur me bujari.
Fund
Pajtim Xhelo, 26 qershor 2020
