RRETH PROZËS TË SOTIR ATHANASIT
Nga Kozma Gjergji
Shkrimtari Sotir Athanasi, me të cilin nëpërmjet revistës "Fjala e lirë" jemi bërë miq, më dërgoi dhuratë dy botimet e tij më të fundit: vëllimin me tregime "Romancë nën Harkun e Triumfit" dhe romanin "Polen gruaje".
E falenderoj për këtë gjest miqësor-shprehje e respektit dhe konsideratës ndaj meje. Kësisoj vetvetiu ky gjest kthehet në dëshirë obligative për t'i lexuar ato e shprehur përshtypjet e mbresat. Këmbimi i "prodhimeve", ndarja e gëzimit me miqtë dhe kolegët krijues është jo vetëm kënaqësi, por edhe nevojë për të ditur vlerën e vërtetë të veprës.
Është e mërzitshme kur këtë "dhuratë" ta "ngec" ndonjë nga ata që bëjnë vetëm libra, por kurrsesi letërsi. Nuk shpëtova dot edhe së fundmi kur isha në atdhe. Sesi m'u gjend befas përpara një i tillë. Pasi më përshëndeti buzagaz me shumë "mall", hapi çantën dhe nxorri librin e tij të sapobotuar, shkroi autografin e ma "dhuroi", duke më kërkuar lekët. E pagova menjëherë dhe u largova.
Pak më vonë e shfletova pa ndonjë kureshtje, sepse e dija ç'mall ishte. Pashë i çuditur se librin ia prezantonte me një parathënie të gjatë një personalitet i njohur. Prof. Dr. Damllaja e ngrinte në qiell "veprën" dhe autorin për "risitë" e veçanta dhe "zbulimet" e mëdha "filozofike", siç ishte ndër të tjera ai përse bagëtia ndërzeheshin e hanin bar…
Nuk e bëj fare fajtor grafomanin, por "personalitetin", i cili e çorodiste dhe mashtronte lexuesin, duke ia shitur krundet për flori. Po le të mos largohemi nga tema. Me tregimet e z.Athanasi jam njohur te "Fjala e lirë" dhe për secilin jam shprehur. Si në ato, dhe në këtë kolazh ai sjell në mënyrën e tij me thjeshtësi e sinqeritet një tematikë të pasur dhe jetësore, sjell ngjarje tërheqëse dhe karaktere interesantë e të besueshëm.
Mesazhet dhe porositë vijnë natyrshëm e të motivuara, orientuar gjithnjë drejt vlerave të larta njerëzore, humane, lirisë, demokracisë, progresit dhe për ta përsosur njeriun. Shkrimtari ka bërë kujdes të mos e lodh e mërzit lexuesin, duke shmangur rrëfimin proliks e pa ritëm, subjektet e ndërlikuara dhe sajesat artificiale.
Gjithashtu pasqyrimi me realizëm i ndodhive, skenave dhe episodeve është tipar karakteristik i prozës së tij, sa të duken gati si një kopje besnike e jetës. Për fillimin e tregimit mund të bëhet shkas, ashtu si rastësisht, një ngatërresë njerëzore nga e cila shkaktohet një dramë e tërë, si tek "Romancë nën Harkun e Triumfit", apo një pikturë si tek "Petroninasi dhe Alkatrozi", ose një çast tepër prekës siç është ndjeshmëria e solidariteti i mësueses dhe vogëlushëve për bashkënxënësen e sëmurë tek "Për vogëlushen Adriana në Lozanë", apo te tregimet pasus "Fundi "Belami", "Kërcimtaria magjistare" etj. etj.
Kamera artistke e Sotir Athanasit fokusohet edhe në mjaft plagë therëse të regjimit të kaluar, të trazicionit, emigracionit dhe aktualitetit, të cilat grupohen në ciklin "Takim i autorit me personazhet e tij ". Ndër më pikantet janë ato që trajtojnë luftën e klasave, si "Lili, moj Lili, dhe zonjushë Jalldizi", ose për hijet e sigurimsave: "Rekuim për një kryengritës", apo ato për sakrificën njerëzore në emër të dashurisë si, "Kasandra shpëton, por edhe shpëtohet", "Më ka marrë malli për nënën time", "Stadi "xha Gorjo" ose preludi i braktisjes" etj. etj.
Vetëkuptohet se duke fituar gjithnjë e më tepër përvojë e siguri me lëvrimin e tregimit e novelës, do të vinte natyrshëm edhe kalimi te romani. Dhe duhet thënë që autori ia ka dalë me sukses. Ngjarjet e "Polen gruaje" zhvillohen në kohën e regjimit komunist dhe përfundojnë me shëmbjen e tij. Vendi është qyteti bregdetar në të cilin janë të pranishëm turistë.
Kryepersonazhi që i gjeneron ato është Luan Majlindi, biri i shifrantit të ambasadës sonë në Paris. Dashuria e tij me një bashkënxënëse pariziane, që rastësisht e shpëtoi nga mbytja në lumin Sena, (atëherë dashuria me një të huaj quhej krim e tradhëti,) u bë shkak ta kthenin në atdhe dhe të pësonte burgun e një kalvar vuajtjesh. I vetmi gëzim që do t'i mbeste ishte qeni dhe fletorja me kujtime për parizienen e të bijën me të. Ky fajtor i pafaj i dha fund jetës me vetëdjegie.
Drama tronditëse e këtij personazhi i ka dhënë dorë autorit të shtjellojë e verë në kontrast mjaft çështje si p.sh. raportet e lirisë me diktaturën, të të burgosurit me ekzekutorët e plotë motive të tjera si dashuria e marrdhëniet e Poetit me parizienen e të bijën, të cilat erdhën në Shqipëri të takoheshin me Luanin, por që fatkeqësisht gjetën vetëm varrin e tij dhe si ngushëllim fletoren me kujtime që ai e kish lënë amanet tua dorëzonin.
Duke përfunduar i uroj suksese z.Sotir Athanasi dhe dashamirësisht i them se romani do kishte fituar më shumë nëse do ta kishte shtrydhur edhe më fortë lëndën e tij, ashtu siç ka vepruar me shumicën e tregimeve.
Kozma Gjergji.
