Histori dhe kujtesë
Astrit Lulushi
Ishte besimi i shumicës së grekëve se elementët kryesorë të qytetërimit të tyre kishin ardhur tek ata nga Egjipti; legjendat e tyre ia atribuonin themelimin e disa qyteteve greke njerëzve, si Kadmusi dhe Danausi, të cilët kishin ardhur nga Egjipti, ose kishin sjellë kulturën egjiptiane në Greqi nëpërmjet Fenikisë ose Kretës. Që nga shekulli i shtatë e tutje, shumë grekë të mençur dhe të famshëm—Talesi, Pitagora, Soloni, Platoni dhe Demokriti —e vizituan Egjiptin dhe mbetën të impresionuar nga plotësia dhe lashtësia e kulturës së tij, që kishte një qytetërim të pjekur dhe shumë të zhvilluar dy mijë vjet para rënies së Trojës. Sipas besimit të studiuesve grekë, si Herodoti dhe Plutarku, nga kultet egjiptiane lindi doktrina orfike e një gjykimi pas vdekjes dhe rituali i ringjalljes.
Në mungesë të prushit, nuk mund të ketë tym; ka një thelb të së vërtetës në të gjitha historitë e tilla të përhapura gjerësisht dhe ato nuk mund të hidhen poshtë lehtë ose me mençuri.
Nuk është thjesht e mundur, por shumë e mundshme, mendonte Aristoteli, që shumë qytetërime u ngritën, zhvilluan një kulturë të lartë, u shkatërruan dhe u zhdukën nga kujtesa njerëzore.
Historia, thotë Bacon, është si dërrasa e një anije të mbytur; ka humbur shumë më tepër nga e kaluara sesa është shpëtuar. Rindërtimi i historisë së qytetërimit është një ndërmarrje e pasigurt - vetëm një budalla do të pretendonte se e gjithë e kaluara e tokës është e njohur. Çdo ditë deti pushton diku në tokë, pasi brenda shekujve shumica e qyteteve tona të mëdha bregdetare do të zhyten në ujë, ose do të bëhen tokë mbi det, si me Islandën dhe Havain. Për syrin gjeologjik sipërfaqja e tokës është një formë e lëngshme. Sa qytetërime, për të cilat folën të lashtët, por që më vonë supozohej – në mënyrë të nxituar dhe në mënyrë të pasaktë – të jenë mitike, janë zhvarrosur. Egjipti, Kreta, Sumeria, Jukatani dhe, natyrisht, Troja. Schliemann, ringjallësi i Trojës, besonte se Atlantida kishte shërbyer si lidhje ndërmjetëse midis kulturave të Evropës dhe Jukatanit (Meksikë) dhe se qytetërimi i lashtë egjiptian ishte sjellë nga Atlantida. Nuk mund të injorojmë legjendat, aktuale gjatë historisë, të një qytetërimi në Atlantik, të madh e të kulturuar, të shkatërruar nga një katastrofë e natyrës. Lopatat e arkeologjisë, sado fitimtare që kanë qenë, thjesht nuk mund të arrijnë në pllajën nëndet që mund të mbajë varrin e Atlantidës; është më e largët për eksplorim sesa sipërfaqja e Marsit.
