Gjuha e trungjeve
Tregim nga Fatmir Terziu
Ai e priti vjeshtën. E priti sa nuk pritej. Ofshau. Mërdhiu. Ditët u bënë më të ftohta. Por, qielli mistershëm u pastrua nga grija që i ishte qepur si cipë mëndafshi e tendosur, Liqenit. Pemët u ndezën si pishtarë. Gjethet e ftonjve morën ngjyrë ari. Mollëve dhe pështjellave të gështenjave u shushurinin tinëz mëllenjat. Edhe rrushi u rëndua nga harabelat që mavijosnin sytë tinëz mbi kokrra të mbushura. Gjinjtë e dardhave të vona lëshonin lëng aromatik. E gjitha i dukej sikur ishte një skenë e pikturuar nga një dorë artisti dhe syve u kishte mbetur vetëm ikona e papërfunduar e Virgjëreshës së Shenjtë, që mbeti shtatzënë me anë të frymës së shenjtë, e që ai e dinte se është vetë forca e Perëndisë në veprim…
***
Në mëngjes, iu duk se një pellg i gjerë e i gjatë ende nuk e kishte kryer adetin e ditës. Një grumbull misterioz mendimesh i shkuan tej e tej, derisa vetvetja iu zgjat aq shumë, sa iu duk se kishte vendosur syzet tre-dimensionale e po shihte vetveten aq të bukur, sa nuk e kishte parë ndonjëherë. Po trungjet e pemëve i leqeniseshin mbi krye e në veshë e fytyrë gjethet e tyre i shpotisnin dashurisht. Lloj – lloj gjuhësh po i dëgjonin veshët. Sidoqoftë ngjeshi pallton e lehtë pas krahëve dhe dashuria e përkohshme me atë ndjesi në pellg po i ikte bashkë me zvogëlimin e përmasës së ujtë.
Kjo ndodhi para se të zhbllokonte derën e studios. Në atë kohë, si gjithë kohërat e ngjashme të kësaj rutine, Luftari qëndronte duke marrë frymë thellë dhe pastaj ulej në prag. Hapte krahët dhe shikonte kodrat përballë. I gllabëronte me sy pishat dhe pastaj mendonte, se vetëm ato e frymëzonin për punë. Qëkur erdhi në ketë shtet, jeta e tij ka ndryshuar. Luftari harroi pagjumësinë. La pas gjëmimin e përroit, që fryhej dhe vinte si një lumë i tërbuar në ditë shirrash.
„Ah, ai përroi i tërbuar dhe që hapej mendsh nëpër shesh.“ – pëshpëriste me vete, - „si nuk më lanë trungjet që kriheshin në të t'a pikturoja bukur?!“.
Fundja për të nuk ishte thjesht një përrua, edhe pse i ulërinte ende në veshët e tij. Ulërima e atij përroi ende i dukej sikur ishte një tenor, që këndonte me shkas vetëm këngë pagjumësie. Dy vjet më parë, pasi Rufja, gruaja e tij, e divorcoi, ai erdhi këtu dhe ky tenor jo vetëm që nuk i është ndarë ende nga veshët, por ia ka shtuar hamendjet që e bëjnë hera-herës me stres.
Luftari është artist i gdhendjes në dru tani. Dhe fill pas divorcit e quajti punën e tij prej piktori një çmenduri. E kishte pikturuar gruan e tij mijëra herë dhe tani… Tani, pas divorcit, ai u kthye në ëndrrën e babait të tij. Edhe si fëmijë ai ishte i magjepsur nga gdhendja në dru. Ai kalonte orë të tëra duke gdhendur në trungje modele të ndryshme. Gdhendte njerëz, kafshë dhe lloj-lloj gjërash të tjera. Trungun, ore çdo lloj trungu, kur e kapte dora e tij, rimerrte frymë. Çdo gjë nusëronte nga duart e tij. Pra çdo gjë pasi binte në daltën e tij kthehej në sytë e të tjerëve si një nuse e re. Po kohët, ishin si gjerbat që mbushnin atë pellgun para ish-studios së tij, eh, kohërat…
***
Ai bëri mjaft art në dru qëkur ishte në shkollën e fshatit. Gdhendi tavanet në zyrat e Këshillit të Vjetër. E aty ra në sy edhe andej Lart. Ata Lart e morën me një makinë ushtarake natën për gjithë natën të punonte tavanet e Shtëpisë së Pritjes së asaj kohe. Pastaj e urdhëruan të bënte gdhendje të shumta në dru dhe për zyrat e pritjes së të huajve. Por falë përkëdheljes zyrtrare, disa herë duart ia ngiste xhepit. Shkurt punonte fshehurazi. Kishte gjetur një madem. E mademi i tij ishte një Prift. Prifti i jepte para. E ai fshehurazi vizatonte ikona në kishën e vjetër, që në atë kohë e kishin kthyer në një magazinë materialesh. Por, patritmas, krejt papritmas, ato ikona një ditë i kushtuan shtrenjtë. Mjaft shtrenjtë…Priftin e kishin arrestuar dhe e shtëtitën me ikona në kurriz nëpër tërë zonën ku banonte i ati. E kështu nuk ishte e vështirë të kuptohej se kush i kishte gdhendur ato ikona. Makina e asaj kohe e dërgoi drejt e në burgun më të vështirë të asaj kohe.
Pasi vuajti dënimin ai u rikthye në shtëpinë e të atit në fshat. Përditë udhëtonte me bicikletë në qytet. Atje gjeti punë në një studio në rrugën „Katër stinët“. Ajo ndodhej aty ku dikur, ishte Pazari i Vjetër, pra midis dyqaneve dhe punishteve të artizanëve që bënin stoli prej argjendi dhe ari, enë bakri të farkëtuar dhe qeramikë.
Punoi gjatë në atë studio. Aty rifilloi gdhendjen. Ai përditë qëndronte kokëposhtë dhe vetëm gdhente trungje. U jepte atyre formë. Një ditë i erdhi mjaft afër një person i veshur ndryshe. Pa e pëshëndetur e pyeti menjëherë.
„Pse rri gjithë ditën me kokën poshtë?“ – e pyeti ai.
„U mësoj gjuhën trungjeve.“ – u përgjigj Luftari.
„E kuptoj, e kuptoj…. Ti nuk mund të bësh shaka me mua, por ah, sikur trungjet të flisnin, ah…“ – ia ktheu personi, që e pyeti, e që dukej se e kishte ëprgjuar me ditë të tëra.
„Ti thua të flisnin. Por unë them i bëj të flasin. Madje…, edhe në atë gjuhë që flet ti. Ja dëgjoi.“
Personi i mërzitur nga dinakëria e fjalëve të Luftarit, ofshau dhe iku më tej, duke vëzhguar vëngërr e shtrembër Luftarin. Ikte ky person dhe pëshpëriste me vete „ua mësoka gjuhën trungjeve ky, ia mësoj unë…Po ç'ti bëj kësaj kohe që…, ah kjo kohë m…, që na mori në qafë ne profesionistët e kësaj pune“.
Por, njerëzit e tjerë e klientët e tij që porosisnin më së shumti korniza, koka perdesh dhe ndonjë gdhendje artistike nga duart e tij e besonin. Madje dikush kishte thënë se një nga gdhendjet etij artistike që kishte blerë tek Luftari i fliste natën, madje në shumë gjuhë.
Fundja këtë kishte arti i gdhendjes. Ai, dhe vetëm ai, pra Luftari, ua dinte gjuhën trungjeve. Në mbrëmje, kur kthehej në shtëpinë e të atit, përsëri vazhdonte të përkushtohej pafundësisht në gdhendjet e tij në dru që ishin me prorosi e që i vinin nga mjaft anë, e tashmë nga më larg, shuë më larg nga zona ku banonte i ati. Kur iu shtua puna edhe koha ndryshoi. Ndryshoi nga të gjitha anët për mirë. E me këtë mirësi ai udhëtoi në qytetin afër Liqenit. Aty sytë i mbetën në dritare. Në atë dritare gjithnjë kishte një shkëlqim dysh. Një shkëlqim që vinte nga sytë e Nelës.
***
Në qytetin e tij tashmë të ri, buzë Liqenit me emër, në fillim të vjeshtës, e gjithë ndjesia është sikurse vizioni i tij, ngrihet lart, pamja nga ana e djathtë e qytetit forcohet e bëhet si një bombone e ngjyer me një krem të dyfishtë dhe zemra i bëhet e lehtë, sikur dëshiron të fluturojë lart në qiellin që i ndërron ngjyrat sipas porosisë së reve në këtë stinë. Ai gjithnjë e kthen rutinën në art.
Luftari hapi derën. Dera kërciti si një përgjigje elokuencash të kthyer në një pasthirrmë të butë. Hyri brenda, hapi dritaren me pamje nga rruga, veshi përparësen blu dhe u ul pas tryezës së gdhendur nga duart e tij prej lisit gungaç, që e rrëzoi kohë më parë një furtunë e egër. Sot ai duhej të përfundonte ikonën e Virgjëreshës së Shenjtë. Atij ia kishte porositur pronari i hotelit “Çinar” Sofrani, ai do t’ia dhuronte manastirit dhe donte të ishte i madh, i rëndë, i shkruar sipas kanuneve të besimit ortodoks.
Teksa punonte i përkulur, dëgjoi një zhurmë nga rruga. Duhet të ketë qenë një grup të huajsh që kanë ardhur për të eksploruar qytetin. Ai ndaloi, u ngrit nga karrigia e tij dhe hodhi sytë nga dritarja për të parë se kush ishte udhërrëfyesi. Ai do të donte të ishte Nela. Ai nuk e kishte parë prej dy javësh dhe tashmë mezi priste ta shihte. Kur e pa atë mes grupit të larmishëm të turistëve të moshuar, dora e tij u zbut dhe një skuqje u përhap në fytyrën e tij.
Nela ishte njëzet e gjashtë a njëzet e tetë vjeçe, me një trup të vogël, e shkathët si një troftë që ushqehej nga Liqeni. Flokët kafe i përkëdhelnin supet dhe sytë e saj bajame i shkëlqenin si perla. Sakaq ngriu në dritare. I hapi sytë më shumë. Fustani i saj i bardhë zbuloi këmbët e saj të nxira. Ajo e emocionoi atë. Iu duk sikur shpërtheu papritur një burim mineral që flluskon. Ai nuk mund ta fshihte se ishte i dashuruar me të dhe as ajo nuk dukej fare se ishte indiferente ndaj tij. E pa për herë të parë një vit më parë. Ishte koha kur Nela erdhi në qytet me një grup turistësh gjermanë. Krejt papritur, ajo hodhi sytë në studion e tij dhe e pyeti:
„A mund të hyjmë dhe të shohim?“
Luftari i ftoi brenda, madje edhe gjermanët i panë dhe i shijuan me kujdes ikonat. Para se të largoheshin, ata blenë disa ikona dhe disa gdhendje në dru. I lanë shumë para.
Që atëherë, Nela sillte shpesh të huaj në qytet dhe nuk mungonte t'u tregonte atyre me krenari studion e Lufttarit. Erdhën suedezë, spanjollë, grekë. Madje, një anglez i sugjeroi që të bënte një ekspozitë të ikonave të tij në Angli.
Pasi shikoi mirë e mirë studion e tij, Nela u tha të huajve të shëtisnin gjysmë ore në rrugën me kalldrëm, në rrugën që lidh qytetin me Liqenin, ndërsa ajo dhe Lufttari u ulën në kafenenë e rrethuar me trëndafila të stinës, matanë rrugës, për të pirë një kafe turke të zier në rërë.
Nela kishte një diplomë në gjuhët angleze dhe gjermane.
„Unë jam e lidhur me gjuhët. Gjithmonë kam studiuar lehtësisht gjuhët e ndryshme“ – tha ajo. Pastaj vazhdoi duke buzëqeshur lehtë.
„Më pëlqen të jem guidë turistike. Unë udhëtoj vazhdimisht, takoj njerëz të ndryshëm dhe më duket se më shohet jeta.“
„Dhe unë, kur prek daltën, më shkrihet shpirti. Në duart e mia çdo trung është si një fëmijë që pret të shoh se çfarë do të bëhet“. – ia ktheu Luftari
Luftari nuk ishte shumë i sigurt nëse Nela e kuptonte atë që po thoshte, por ajo po e shikonte me admirim dhe buzët e saj pak të hapura kishin ngjyrën e mrekullueshme të trëndafilit ngjyrë kremi që përkëdhelte xhamin përkarshi ulëseve të tyre. Luftari donte t'i thoshte se kishte vendosur ta skalitte, por nuk guxoi.
Dhe tani Nela qëndroi përsëri në kornizën e derës dhe zëri i saj kumbues kumbonte si një zile e lehtë.
„Përshëndetje, pranoni mysafirë?“
„Sigurisht. Ejani, kam ikona të reja dhe tema të reja.“
Grupi sot ishte nga Austria. Pasi panë gjithçka, disa morën çfarë u pëlqeu dhe filluan të blinin.
„Ai fitoi përsëri,“ - vuri në dukje Nela.
Austriakët u shpërndanë si gjethe vjeshte përgjatë rrugës me kalldrëm dhe Nela me Luftarin hynë në kafenenë e preferuar të tyre. Fustani i saj i bardhë fluturonte si zambak dhe Luftari kishte vendosur që t'i thoshte se shpesh mendonte për të dhe kishte qëllime serioze.
Nela piu një gllënjkë nga kafeja e trashë dhe e pa.
“Luftar, kam kohë që dua të të them diçka”, - filloi e para ajo.
Luftari u drodh, e ndjeu veten të djersitur. Ai donte ta ndërpriste, t'i thoshte se kishte menduar të njëjtën gjë, por e gëlltiti sepse goja i ishte tharë nga eksitimi.
„Kam një ide,“ - vazhdoi Nela.
„Unë vij shpesh tek ju, të huajve u pëlqejnë ikonat dhe gdhendjet tuaja, i blejnë...“
„Po kjo është… është … ndonjë problem?“ – ndërhyri Luftari
„Më lër të mbaroj… të lutem." - iu lut ajo dhe shtoi. "Turistët blejnë dhe me çmime të mira“. – mori frymë thellë Nela dhe vazhdoi duke sqaruar qëllimin e saj
„Do t’ju sjell të gjitha grupet, por ju nuk e keni problem nëse i ndajmë paratë nga shitjet...“ -- përfundoi duke ia ngulur sytë Nela.
Nela, si e zënë disi ngushtë pastaj, buzëqeshi.
Luftari uli kokën. Nuk dinte cilën gjuhë të besonte në moment.
„Cilën gjuhë vallë?“ – pëshpëriste me vete.
A është kjo, ajo që ajo donte t'i thoshte për një kohë të gjatë? Ai e vuri filxhanin e kafesë poshtë. Përballë tij ishte dera e hapur e studios dhe mbi tryezën e gdhendur për ditë të tëra me duart e tij të arta prej lisit gungaç, e priste ikona e papërfunduar e Virgjëreshës së Shenjtë.
Strugë-Ohër, Tetor 2022-2023
