Gimpel idioti

Isaak Bashevis Singer

Përktheu nga anglishtja Lazër Stani

Unë jam Gimpel idioti. Nuk e marr veten për idiot. Perkundrazi. Por gjindja kështu më thonë. Ma ngjitën këtë nofkë kur isha ende në shkollë. Kisha shtatë nofka gjithsejt: torollak, veshgjatë, kokëgdhë, trap, buf, leshko dhe idiot. Nofka e fundit më ngjiti. Ku qendronte idiotësia ime? Gënjehesha kollaj. Ata me thanë: "Gimpel, e di se gruan e e rabinit e kanë zënë dhimbjet e lindjes? Dhe unë e lashë shkollën atë ditë. Në fakt, doli se ishte një gënjeshtër. E nga ta dija unë? Ajo nuk na e paskësh patur barkun të fryrë. Por unë kurrë s'ia pata kqyrur barkun. Vërtetë, kaq idiotësi ishte kjo? Çunat u gajasën, pëllitën e u tollovitën, hoqen valle dhe kënduan Lutjen e Mbrëmjes. Dhe në vend të stafidheve që shërbehen kur lindin gratë, ata ma mbushen grushtin plot me kakërdhi dhish. Nuk isha ngordhalaq. Nëse do t'ia vishja me pëllëmbë ndonjërit, gjer në Krakov do i shihnin sytë. Por jam i butë prej natyre. Them me vete: N'dashtë! Kështu më vunë poshtë.

Po kthehesha nga shkolla kur dëgjova të lehurat e një qeni. Nuk i kam frikë qentë, po afërmendsh s'dua të kacafytem me ta. Ndonjëri prej tyre mund te jetë i tërbuar dhe nëse të kafshon s'ka tartar në botë të të ndihmojë. Pra ia shkela vrapit. Pastaj kqyra rrotull dhe pashë se gjithë pazari po shkulej gazit. Nuk paskësh qenë qen, po Ëolf-Lieb Hajduti. Nga ta dija se ishte ai? Ngjante si kuisje bushtre.

Kur shpotarët dhe mashtruesit e mësuan se gënjehesha kollaj, secili prej tyre provonte fatin me mua. "Gimpel, Cari është duke ardhur në Frampol; Gimpel hëna ka rënë në Trubeen; Gimpel çunaku Hodel Furpiece ka gjetur një thesar prapa banjave publike". Dhe unë, si një dudum, i besoja gjithkujt. Së pari, gjithçka është mundur, siç shkruhet edhe në Diturinë e Etërve, i kam harruar fjalet e sakta. Së dyti, unë duhej të bësoja kur gjithë fshati më thoshte kështu. Nëse ndonjëherë do të thosha "Ah, ju po talleni" do ta kisha pisk. Gjindja do të egërsoheshin. " Ç'të thotë mendja! Do të na quash të gjithëve rrenacakë?" Ç'të bëja? I besoja me shpresë se, në fund të fundit, kjo i zbaviste disi.

Isha jetim. Gjyshi që më rriti ishte tashmë me një këmbë në varr. Kështu më çuan të punoj te një furrtar, po ç'më priste aty. Çdo grua apo vajzë, që vinte të piqte një tavë do më tallte të paktën njëherë. "Gimpel, bëhet panair në parajsë; Gimpel, rabini polli një viçuk shtatanik; Gimpel një lopë fluturoi mbi çati dhe bëri vezë tunxhi". Një student i Jeshivës erdhi njëherë për të blerë një simite dhe tha: "Ahi, Gimpel, a e di se ndërsa ti rri këtu, duke u rropatur me lopatën e furrtarit, ka ardhur Mesia. Të vdekurit janë ngjallur. "Ç'po thua?, e pyeta. Nuk kam dëgjuar askënd t'i bjerë bririt të dashit". "Je i shurdhër?" Dhe të gjithë zunë të ulërinin: "E dëgjuam, e dëgjuam". Pastaj hyri Riteze, zejtari dhe klithi me zë të ngjirur: "Gimpel, yt atë dhe jot ëmë janë ngritur nga varri. Po të kërkojnë".

Të them të drejtën e dija mirë se asgjë e tillë nuk kishte ndodhur, po pavarësisht kësaj, ndërsa gjindja po llafosnin, hodha krahëve jelekun e leshtë dhe dola. Ndoshta diçka kishte ngjarë. Ç'do të humbja po të hidhja nje sy? Eh, çfarë mishmashi u bë! Pas këtij rasti u betova se nuk do të besoja më asgjë. Por edhe kjo s'bëri punë. Më kishin ngatërruar aq keq sa nuk dalloja dot të bardhën nga e zeza. Shkova të këshillohesha me rabinin. Më tha: "Eshtë e shkruar, më mirë të jesh idiot për gjithë jetën se një orë i lig. Ti nuk je idiot. Ata janë idiotë. Kush e bën fqinjin me turp, bjerr parajsën". Prapëseprapë e bija e rabinit ma punoi. Kur po dilja nga oborri i rabinit më tha: "Ende nuk e ke puthur murin?" Iu gjegja: "Jo, përse duhet ta puth?" Ajo ma ktheu: "Është ligj, duhet ta puthësh pas çdo vizite". Epo, s'dukej se kish ndonjë të keqe këtu. Dhe ajo ia krisi të qeshurit. Ishte një rreng i lezetshëm. E pra, ia doli të më sillte në majë të gishtave.

Doja të shpërngulesha në një fshat tjetër, por të gjithëve u doli punë me fejesën time dhe m'u qepën pas aq sa desh më grisën kindet e xhaketës. Më folën e më folën sa m'u bë kryet dhallë. Nuk ishte e papërlyer, por më thonin se ajo ishte krejt e virgjër. Çalonte pak, po thonin se e bënte kastile që të mbante gjindjen larg. Kishte një kopil, po ata më thonin se fëmija ishte vëllai i saj i vogël. Klitha: "Po humbni kohën kot. S'martohem kurrë me atë lavire". Ata ulëritën të zemëruar: "A flitet kështu! Si nuk të vjen marre? Mund të të çojmë te rabini e të të ndëshkojë se i hape namin e keq vajzës së botës". E pashë se nuk mund të shpëtoja kollaj prej tyre dhe mendova: E kanë ndarë mendjen të më martojnë. Po kur martohet, burri është zot dhe, në pranoftë ajo, dakord dhe unë. Veç kësaj, as mos të të shkojë mendja se mund t'ia hedhësh pa u lagur kësaj jete.

Shkova te shtëpia e saj prej qërpiçi, e ndërtuar mbi zallishte dhe tërë banda e halabakëve, duke bërë shamatë e kënduar në kor, më ndoqën nga pas. Bënin si qentë kur ndjekin një ari. Kur mbërritem te pusi pushuan të gjithë njëherësh. Patën frikë mos ngatërroheshin me Elkën. Goja e saj hapej si te ish e mbërthyer me kanxha dhe gjuhen e kishte brisk. Hyra në shtëpi. Në një litar të varur nga muri në mur po thaheshin teshat. Ajo rrinte zbathur te govata dhe po lante. Mbante veshur robëdeshambër leshi të modës së vjetër. Flokët i kishte thurrur në gërsheta dhe kapur me karfica kryqetërthor kokës. M'u mor fryma, thuajse gjithçka kutërbonte.

Merrej vesh, e dinte se kush isha. Më hodhi një sy e tha: "Shih kush na qenka. Paska ardhur kaqoli. Merr një stol e ulu". I rrëfeva asaj gjithçhka, pa i fshehur asgjë. "Thuama troç, i thashë, a je vërtetë e virgjër? Dhe ky Jeshiel mistreci a është vërtetë vëllai yt? Mos ma dridh se jam jetim".

"Jetime jam dhe vetë, m'u përgjigj. Dhe kushdo që përpiqet të të bëjë hile ty, ia bën vetes në fund të fundit. Po mos i lër ata të mendojnë se mund të ma hedhin. Dua një prikë prej pesëdhjetë guldensh, le t'i gjejnë ku të duan. Përndryshe do më puthin, ti e di se çka". Ishte e çiltër. Unë thashë: "Është nusja, jo dhëndrri, që sjell prikën". Atëherë ajo tha: "Mos bëj pazar me mua. Ose një po me plot gojën, ose një jo. Dhe tani vër thembrat nga vure majat.

Mendova: kurrë nuk mund të pjekësh bukë me këtë brumë. Po fshati ynë nuk është i varfër. Ata ujdisën gjithçka dhe bënë gati dasmën. Rastësisht pati ndodhur që atë kohë ra një epidemi dizanterie. Ceremonia u mbajt te hyrja e varrezave pranë barakës ku laheshin kufomat. Burrat ishin të dehur. Ndërsa po përpilohej kontrata e martesës, dëgjova rabinin të pyeste me fort devocion: "Nusja është grua e ve apo e divorcuar?" Dhe kujdestarja e sinagogës u përgjigj në vend të saj: "Të dyja, e ve dhe e divorcuar". Qe një çast i zi për mua. Po ç'mund të beja, t'ia mbathja nga tenda ku po bëhej ceremonia e martesës?

Këndohej e vallëzohej. Një plakushe kërcente përballë meje duke mbajtur mes krahëve një challah1 të bardhë e të zbukuruar. I pari i festës recitoi "Mëshirën e Zotit" në kujtim të prindërve të nuses. Nxënësit gjuanin me guralecë nga prapa shpine si në ditën e agjërimit të Tishe b'Av-it. Pas kungatës u mblodhën gjithë ato dhurata. Nje kuvertë e hollë, një magje, një vedër, fshesa, takëme nusesh dhe një turrë artikujsh shtëpiakë. Aherë ktheva kokën dhe pashë dy djem kokëlidhur me fasha teksa mbanin një krevat fëmijësh. "Për çka e duam këtë?", i pyeta. Po ata ma pritën: "Mos vrit mendjen! Gjithçka në rregull, do të të duhet". E kuptova se po më mashtronin. Po ta shihje me tjetër sy, ç'kisha për të humbur? Reflektova: Të shohim se çdo të dalë prej kësaj martese? S'mund të çmendet krejt fshati.

2 .

Natën shkova të shtrati ku shtrihej ime shoqe, po ajo nuk me la të shtrihem pranë saj. "Ahu, thashë, dëgjomë pak, po pse na martuan atëherë?" e pyeta. Dhe ajo tha: "Me kanë ardhur të përmuajshmet". "Po dje ty të bënë banjën rituale dhe kjo bëhet pas atyre. A nuk paska qenë kështu? "Sot nuk është dje, tha ajo. Dhe e djeshmja nuk është sot. Nëse nuk të pëlqen, mund të shkosh". Shkurt llafi, prita. Pas nja katër muajsh e zunë dhimbjet e lindjes. Fshatarët i zinin me dorë të qeshurat. Po çfarë mund të bëja unë? Ajo vuante nga dhimbje të padurueshme dhe shqyente muret me thonj. "Gimpel, ulëriti, po jap shpirt. Harromë". Shtëpia ishte e mbushur plot e përplot me gra. Po zienin kovat me ujë. Ulërimat e saj ngriheshin në kupë të qiellit. E vetmja gjë që më mbetej të bëja ishte të shkoja në shtëpinë e lutjeve dhe të këndoja psalme. Dhe kështu bëra.

Ani, llafazanët e fshatit u kënaqën. Rrija ulur në një qoshe duke kënduar psalme e lutje dhe ata kishin kthyer kryet nga unë. "Lutu, lutu, me thoshin. Lutja nuk ka lënë kurrë një grua shtatzënë". Një nga besimtarët e mbledhur aty më vuri një dorë kashtë në gojë e tha: "Tagji për lopët". Falë Zotit, kish diçka hyjnore edhe këtu.

Ajo lindi djalë. Atë të premte, kujdestarja e sinagogës doli para harkut, goditi tryezen e leximit dhe deklaroi: "Pasaniku Reb Gimpel fton gjithë kongregacionin në një banket për nder të lindjes së djalit". Krejt shtëpia e lutjeve ushtoi nga të qeshurat. U skuqa gjer në majë të veshëve. Po s'mund të kundërshtoja: në fund të fundit më takonte mua të bëja festimet dhe ritet për rrethprerjen. Gjysma e fshatit mbërriti me vrap. Nuk nxinte me frymë njeriu brenda. Gratë sollën qiqra me piper. Patën sjellë dhe një vozë me birrë nga taverna. Hëngra dhe piva si gjithë të tjerët dhe ata më uruan. Pastaj u bë rrethprerja dhe i vura djalit emrin e tim eti, pushoftë në paqe. Kur ikën të gjithë dhe unë e ime shoqe mbetëm vetëm, ajo rrasi kokën nën kuvertën e shtratit dhe më thirri t'i shkoja pranë.

"Gimpel, tha, pse je kaq i heshtur? T'u mbytën gjemitë?

"Çfarë të them, iu përgjigja. Bukur ma punove! Nëse do ta kish ditur nëna ime, do kishte vdekur për së dyti".

Ajo tha: "A je i marrë a si?"

"Si munde t'ia punosh kështu, thashë, atij që do ishte streha dhe zoti yt?"

"Si e ke hallin, tha ajo. Ç'të ka hypur në kokë, ç'po imagjinon?

Ma mori mendja se duhej të flisja pa dorashka e troç. "Mendon se kështu duhet trajtuar një jetim? i thashë. Ti ke lindur një kopil".

Ajo u përgjigj: "Hiqi kreje marrinat. Fëmija është i yti"

"Si mund të jetë imi, argumentova. Fëmija lindi shtatëmbëdhjetë javë pas martese".

Ajo më tha se ai lindi para kohe. I thashë se a nuk është pak si shumë i parakohshëm? Ajo tha se kishte patur një gjyshe që lindi brenda një kohe po kaq të shkurtër dhe se ajo e gjyshja e saj ngjanin si dy pika uji. Bëri be kaq të shenjta sa do t'i kisha besuar edhe një katundari në pazar, nëse betohej kështu.

Të them të drejtën e zotit nuk i besova, po kur e bisedova të nesërmen me mesuesin më tha se krejt e njëjta gjë u pati ndodhur edhe Adamit dhe Evës. U ngjitën në shtrat dy e zbritën katër nga shtrati.

"S'ka grua në botë që nuk është stërmbesë e Eves", tha.

Ndodhi çka ndodhi: ma qepën gojën me argumenta. Po nga ana tjetër, ec e merre vesh me të vërtetë si janë këto punë?

Fillova ta harroj brengën time. E doja çmëndurisht femijën dhe ai më donte gjithashtu. Sapo më shihte tundte doçkat dhe kërkonte ta ngrija lart dhe kur i dhimbte barku unë isha i vetmi që mund ta qetësoja. I bleva një rreth floriri për dhëmbët dhe një kupë të vogël të praruar.

Gjithmonë e zinte syri i keq i ndonjërit dhe që ta çliroja nga e liga, nxitoja të bëja ndonjë nga ato abrakadabrat e mia. Punoja si një ka. E dini sa shtohen shpenzimet kur ke në shtëpi një fëmijë për të rritur. Që të mos gënjej edhe Elka më pëlqente. Ajo shfrynte kundër meje e më mallkonte se nuk mund të bëja aq sa duhej për të. Çfarë energjie që kishte! Një vështrim i saj ta ngecte fjalën në grykë. Dhe sa gojëkeqe! Katran e sulfur ishte plot e përplot, e megjithatë, kushedi si, ishte edhe fort joshëse. E adhuroja çdo fjalë të saj. Edhe pse më plagoste keqas.

Mbrëmjeve i sillja një bukë të bardhë po aq të mirë sa buka e zezë dhe simite me fara lulekuqesh që i piqja vetë. Vidhja për shkak të saj, merrja ç'më zinte dora: makarona, stafidhe, bajame, ëmbëlsira. Shpresoj të jem i falur për vjedhjen e tavave të së shtunës, që gratë linin për t'i pjekur në furrë. Merrja një llokmë mish, një fetë puding, një kofshë pule a një kokë, një copë plënc, çdo gjë që mund të rrëmbeja shpejt e shpejt. Ajo dendej me të ngrëna, shëndoshej e bëhej më e bukur. Gjatë gjithë javës më duhej të flija larg, në furrë. Të premteve në darkë kur kthehesha në shtëpi, Elka shpikte gjithmonë një justifikim: ose vuante nga urthi, ose nga një therje në brinjë, ose nga lemza, ose nga dhimba e kokës. Ju i dini ç'janë sherritë e grave. Po e kaloja zi e më zi. Nuk shtyhej. Dhe mbi të gjitha, vëllai i saj, kopili, po bëhej gjithnjë e më i madh. Ma kishte mbushur kokën me xhunga dhe kur unë doja t'i kthehesha, Elka merrte zjarr dhe më mallkonte aq fort, sa një perde e gjelbër më zinte sytë. Dhjetë herë në ditë më kërcënonte se do më ndante. Një tjetër burrë në vendin tim do ia kish mbathur pa lënë gjurmë, si frëngu. Po unë jam tip që duroj e nuk them një llaf. Kurrizi është prej zotit, barra gjithashtu.

Një natë ndodhi një fatkeqësi në furrë; furra shpërtheu e për pak sa ndërtesa nuk u përpi nga flakët. S'kisha ç'të bëja aty kështu që shkova në shtëpi. Oh, ç'qejf, do shijoja kënaqësinë e gjumit në shtrat në mesjavë. Hyra në shtëpi duke ecur në majë të gishtave se nuk doja të zgjoj kalamanin. Duke hyrë, mu duk se dëgjova jo gërhitjen e një njeriu, po siç edhe ishte, dëgjova një gërhitje të dyfishtë, një gërhitje pipëz të hollë dhe një tjetër, si gërhitja e një demi të plagosur. Oh, kjo s'më pëlqeu aspak. Me të vërtetë nuk më pëlqeu. Iu avita shtratit dhe gjithçka u nxi. Në krah të Elkës shtrihej një trajtë burri. Një tjetër në vendin tim do kish vënë kushtrimin dhe e do bënte aq zhurmë sa të zgjonte gjithë fshatin, po, aty për aty mendova se mund të zgjoja kalamanin. "Një krijesë kaq e vogël! Si ta trëmbësh një dallëndyshe të vogël", mendova. Në rregull, u ktheva mbrapsht në furrë dhe u shtriva mbi një thes mielli, pa mbyllur sy gjer në dalëdritë. Dridhesha si të më kishin zënë ethet e malaries. "U lodha se qeni gomar", i thashë vetes. "Gimpeli s'do të jetë trap tërë jetën. Edhe për një idiot si Gimpeli ka një kufi idiotësia".

Në mengjes shkova të këshillohem me rabinin, çka la përshtypje të madhe në fshat. Nisën menjëherë rojën e kishës të thërriste Elkën. Erdhi me kalamanin në krah. Dhe çfarë bëri, thoni ju? Mohoi, mohoi paturpësisht gjithçka. "Ai është i çmendur", tha. "S'dua t'ia di për fantazitë dhe haluçinacionet e tij. I bërtitën, e këshilluan, përplasën grushtat mbi tavolinë, po Elka s'tundej nga e saja: "Eshtë shpifje", tha.

Kasapët dhe tregtarët e kuajve morën anën e saj. Një nga djemtë e kasapit m'u avit dhe me tha: ""S'do t'i ndajmë sytë. Je njeri me shenjë". Ndërkaq fëmija zuri të vjellë dhe u ndot si mos më keq. Në tryezën e rabinit gjendej Harku i Marrëveshjes dhe s'mund ta lejonin diçka të tilla, ndaj e larguan Elkën prej andej.

I thashë Rabinit: "Ç'duhet të bëj?"

"Ta ndani menjëherë", ma ktheu.

"Po nëse ajo kundërshton? e pyeta.

Ai tha: "Duhet të zyrtarizosh divorcin. S'ke ç'bën tjetër".

"Mirë, në rregull, Rabin. Lermë ta mendoj".

"S'ke ç'mendon. Ju s'mund të rrini më nën të njëjtën çati".

"E nëse dua të takoj fëmijën? e pyeta.

"Të thyej qafën, lavirja. Me gjithë këlyshët e saj kopilë".

Sipas tij unë s'duhej të shkelja më kurrë pragun e shtëpisë së saj, sa të isha gjallë.

Gjatë ditës nuk merzitesha dhe aq. Mendoja: Qe e shkruar të ndodhte dhe dhimbja fashitej. Po natën, kur shtrihesha jashtë mbi thasët e miellit e përjetoja gjithçka shumë keq. Me pushtonte malli për të dhe për djalin. Doja të jem i zemëruar, po për fatin tim të keq, nuk mund të isha me të vërtetë i zemruar. Në radhë të parë, mendoja, është e pashmangshme që të mos na shkasë mendja ndonjëherë. Nuk jetohet pa gabime. Ndoshta ai djaloshi që gjeta në shtrat me të e joshte në mëkat, i bënte dhurata e ku di unë dhe gratë janë shpesh flokëgjata e mendpaka e kështu ia ka dalë ta shtjerë në dorë. Dhe kur ajo e mohon asisoji, mos më kanë bërë sytë? Ndodhin dhe halucinacione. Sheh një figurë, a një shkurtabiq, a diç tjetër, po kur ti avitesh me pranë, gjithçka zhduket, nuk ka gjë prej gjeje aty. Dhe, nëse është kështu, jam duke bërë një padrejtësi. Dhe kur shkova kaq larg ne mendimet e mia u shkreha në vaj. Dënesa aq sa u qullën thasët me miell ku shtrihesha. Sa zbardhi dita shkova të rabini e i thashë se kam gabuar. Rabini shkroi diçka me pendën e tij dhe tha se, nëse është kështu, ai do ta rishqyrtone rastin në tërësi. Derisa ai të mbaronte punë me rastin, nuk do të shkoja pranë gruas sime, po mund t'i dërgoja bukë dhe para me korrier.

Kaluan nëntë muaj para se të gjithë rabinët të mund të merreshin vesh. Letrat venin poshtë e lart. Nuk ma kishte marrë mendja se duhej kaq shumë dijeni për një çështje si kjo.

Ndëkohë Elka solli në jetë edhe një tjetër fëmijë, vajzë kësaj here. Të shtunën shkova në sinagogë dhe u luta për të. Më thirrën të shkoja pranë Torahut dhe unë i vura fëmijës emrin e vjehrrës, pushoftë në paqe. Harbutët dhe gojëkëqinjtë e qytetit që vinin në furrë më shtynin të rrëfehesha. Gjithë Frampoli zbavitej me vuajtjen dhe brengën time. Ndërkohë unë arrita në përfundimin se po i besoja ato që thosha. Për çka të vlen dyshimi? Sot nuk i beson gruas tënde, nesër nuk do t'i besosh as Zotit.

Më anën e një shegerti që ishte fqinji i saj, i dërgoja çdo ditë një bukë misri a gruri, një copë embëlsirë, simite apo gjevrekë, ose kur më jepej rasti një copë të madhe pudingu, a një fetë keku me mjaltë, strudel dasme a ç'të më vinte ndorësh. Shegerti ishte një djalë zemërmirë dhe më shumë se njëherë shtoi diçka nga vetja. Më kishte mërzitur shumë herë më parë duke më ndukur nga hunda a duke më pickuar në brinjë, po qëkur filloi të bënte vizita në shtëpinë time, sillej me përzemërsi e miqësisht. "Ah Gimpel, më thoshte, ti ke një grua të voçkël shumë të hijshme dhe dy fëmijë të bukur. Nuk i meriton"

"Po gjërat që thotë bota për të", i thashë.

"Bah, kanë gjuhët e gjata, tha, dhe s'kanë ç'të bëjnë tjetër me to veç të llapin. Injoroi, siç injorove cikmën e dimrit të shkuar".

Një ditë rabini çoi dikë të më thërriste e më tha: "A je i sigurt Gimpel, se pate gabuar me tët shoqe?"

I thashë: "Jam i sigurt".

"Ahu, dëgjo këtu! Ti e pe me sytë tu".

"Mund të ketë qenë hije", thashë.

"Hije e kujt?"

"Besoj, vetëm hija e ndonjërit nga trarët e tavanit ".

"Atëherë mund të kthehesh te gruaja. I ke një borxh rabinit të Janoverit. Ai gjeti një referencë të paqartë në librin e Maimonit që të favorizoi ty.

Mora dorën e rabinit dhe e putha.

Doja të kthehesha menjëherë në shtëpi. Nuk është gjë e vogël të ndahesh për një kohë kaq të gjatë nga gruaja dhe fëmija yt. Pastaj reflektova: tani më mirë të kthehem në punë dhe në mbrëmje të shkoj në shtëpi. Nuk i tregova askujt, megjithëse, thellë në zemrën time, me ngjante me një nga Ditët e Shenjta. Gratë me ngacmonin e tallnin, siç bënin çdo ditë, po unë thoja me vete: "Merruni me llafe ju, merruni". E vërteta rri sipër, si vaji mbi ujë. Libri i Maimonit thotë se kjo është e vërtetë, ndaj kjo është e vërtetë.

Në darkë, pasi mbulova brumin të vijë, mora hisen time të bukës, një trastë miell dhe u nisa drejt shtëpisë. Hëna ishte e plotë dhe yjet shkëlqenin, po diçka ma llahtariste shpirtin. Ishte dimër dhe kishte rënë një borë e freskët. Pata një mendje t'ia marr këngës, por po bëhej vonë dhe nuk doja të zgjoj njerëzit që flinin. Pastaj pata dëshirë të fishkëllej por m'u kujtua se nuk fishkëllehet natën, sepse zgjon demonët. Kështu që heshta dhe shpejtova hapin aq sa munda.

Qentë në oborret e kristianëve më lehnin ndërsa kaloja aty pari. Mendova: U dalshin sytë! Ç'jeni ju, veç ca krijesa të gjora? Kurse unë jam njeri, jam burri i një gruaje të bukur dhe baba i fëmijëve premtues.

Sapo iu avita shtëpisë zemra filloi të më rrahë si të isha kriminel. S'kisha frikë, po zemra më bënte bamp, bamp. Bah, nuk ka kthim mbrapa. Shtyva rrezen e derës dhe hyra brenda. Elka po flinte. I hodha një sy djepit. Grila ishte e ulur po hëna futej forcërish nëpërmjet plasave të saj. Pashë fytyrën e të sapolindurit dhe e desha atë menjëherë, sapo e pashë, me mish e shpirt.

Pastaj shkova afër shtratit. Veç të shihje, shegertin e shtrirë pranë Elkës. Hëna u zhuk sa hap e mbyll sytë. U bë krejtësisht terr dhe unë dridhesha. Dhëmbët më kërcisnin. Buka më ra nga dora dhe ime shoqe u zgjua dhe tha: "Kush është aty, eh?"

Bëlbëzova: "Jam unë".

"Gimpel? pyeti. Si ke ardhur ti ketu? E dija se e kishe të ndaluar".

"Më tha rabini", iu pergjigja dhe dridhesha si të kisha ethe.

"Dëgjo këtu, Gimpel, tha ajo. Shko te vathi e shih si është dhia. Mu duk sikur ishte sëmurë". Kam harruar të them se kishim një dhi. Kur dëgjova se dhia s'ishte mirë, u nisa te katoi. Dhiçka ishte një krijesë e vogël, e mirë. E ndjeja si të ish njeri.

Me hapa të trembur shkova te katoi dhe hapa derën. Dhia qëndronte në këmbë. E preka gjithandej, e kapa për brirësh, i kontrollova gjinjtë, po gjithçka ishte në rregull. Ndoshta kishte ngrënë shumë tagji. "Natën e mirë, dhiushe, i thashë. Mbeç me shendet". Dhe kafsha e vogël ma ktheu me një meee si të më falenderonte për dashamirësinë.

U ktheva në shtëpi. Shegerti ishte zhdukur. "Ku është djali?", e pyeta.

"Cili djalë?" u përgjegj ime shoqe.

"Ç'të thotë mendja? i thashë. Shegerti. Ti po flije me të".

"Të zënçin ç'kam ëndërruar sonte e mbrëmë , tha, e dalsh fare! Shpirti i lig ka lëshuar rrënjë brenda teje dhe të ka qorruar sytë". Vikati në kupë të qiellit: "Krijesë e urryer. Idiot! Torollak! Ndyrësirë! Dil jashtë ose do bërtas aq fort sa të ngrejë gjithë Frampolin në këmbë!

Para se të mund të lëvizja vëllai i saj m'u hodh sipër nga mbrapa dhe më dha një goditje të fortë pas kokës. Mendova se më theu zverkun. E ndjeva se diç shkonte tmerrësisht keq me mua dhe thashë: "Mos bëni skandal. Edhe kjo më duhet që të më akuzojnë gjindja se jam pushtuar nga fantazmat dhe xhindet". Fill më shkoi në mendje: "Askush s'do ta prekte me dorë bukën e gatuar prej meje".

Shkurt e qetësova disi.

"Epo mirë, tha ajo, e lëmë me kaq. Sharrofsh këso jete e t'u griftë mishi copë e grimë".

Të nesërmen thirra menjanë shegertin. "Dëgjo këtu vella!", i thashë. E kështu e ashtu. "Çfarë thua?" Po m'i ngulte sytë si të kisha rënë nga çatia a diçka asisoj.

"Të betohëm, tha, ti do bëje mirë të shkosh te një doktor barnash a te ndonjë shërues. Kam frikë se të ka humbur një vidhë, po s'kam për t'i thënë njeriu". Dhe ja si shkuan punët.

Që të mos zgjatëm, jetova njëzet vjet me time shoqe. Më dha gjashtë kalamaj; katër vajza e dy djem. Nodhën shumë gjëra, po unë as i pashë dhe as i dëgjova. Unë besoja dhe kjo është e gjitha. Rabini më kishte thënë së fundmi se "Besimi në vetvete është i dobishëm. Është shkruar se njeriu i mirë jeton prej besimit të tij".

Papritmas ime shoqe u sëmur. Filloi me një çikërrimë, një gungë të vockël në gji. Po më sa duket nuk e kishte të shkruar të jetonte gjatë; iu mbaruan ditët. Shkriva pasurinë për të. Kam harruar t'ju them se gjatë këtyre viteve isha bërë pronar i një furre dhe në Frampol më mbanin për njëfarë pasaniku. Çdo ditë vinte shëruesi dhe gjithë doktorët magjistarë të fshatrave fqinjë i solla të shtrati i saj. Vendosën të përdorin shushunjat dhe pas kësaj provuan kupat. U thirr edhe një doktor nga Lublini po qe tepër vonë. Para se të vdiste, më thirri të shtrati dhe më tha: "Më fal Gimpel".

I thashë: "Ç'ka këtu për të falur? Ti ke qenë një grua e mirë dhe besnike".

"Fatkeqesisht, Gimpel, të kam mashtruar poshtërsisht gjithë këto vite. Dua të shkoj e pastër para Krijuesit tim, kështu pra, po të them se fëmijët nuk janë të tutë".

Të më kishin qëlluar me dru pas qafe nuk do të isha trullosur më keq.

"Të kujt janë?" e pyeta. "Nuk e di, tha. Janë shumë… por të tutë nuk janë". Dhe, ndërsa fliste, kryet i ra menjanë, sytë iu bënë të qelqtë dhe gjithçka për Elkën mori fund. Në buzët e zbehta i mbeti një buzëqeshje.

Unë mendova se, e vdekur siç ishte, po thoshte: "Të kam mashtruar Gimpel. Ky ishte kuptimi i jetës sime të shkurtër".

Një natë, kur periudha e Zisë pati mbaruar, tek ëndërroja syçelë mbi thaset e miellit, ia behu Djalli e më tha: "Gimpel, përse dremit?"

I thashë: Pse, ç'duhet të bej? Të ha "kreplach?"2

"Gjithë bota të ka mashtruar, tha, dhe ti, nga ana jote, duhet ta mashtrosh gjithë botën".

"Si mund ta mashtroj botën?, e pyeta.

Ma ktheu: "Mund të mbushësh çdo ditë një kovë me shurrë dhe në mbrëmje e zbraz në brumë. Le të hanë bukë të pshurrur mendjehollët e Frampolit".

"Po kur të vijë dita e gjykimit? i thashë.

"S'ka ditë gjykimi, tha. Ta kanë treguar një mal me gjepura, sa të kanë mbushur mendjen se ke një maçok në bark. Ç'marrëzi!

"Mirë atëherë, thashë, po Zot a ka?"

Ai u përgjigj: "As Zot nuk ka."

"Po, ç'ekziston atëherë?"

"Një moçal me llucë".

Qendronte para syve të mi me mjekrën dhe me brirët prej cjapi, dhëmbët e dalë dhe me bisht. Kur fliste kështu më vinte ta zija për bishti. Por u shemba mbi thasët me miell e për pak sa nuk theva një brinjë. Pastaj kur po shkoja të urinoj, pashë brumin e ardhur, që dukej sikur më thoshte: "Bëje!" Shkurt, iu binda.

Në dalëdritë erdhi shegerti. Bëmë gati bukën, i hodhëm fara susami dhe e futëm të piqet. Pastaj shegerti u largua, dhe vetë u ula në një ulluk të vogël, mbi një pirg leckash. Po mirë Gimpel, mendova, more hak për të gjithë të zezat që të kanë bërë. Jashtë të grinte i ftohti, po ndanë furrës ishte ngrohtë. Flakët me skuqnin fytyrën. Ula kokën dhe mora një sy gjumë. Menjëherë pashë Elkën në ëndër, mbështjellë me qefin. Më bërtiti: "Çfarë ke bërë, Gimpel?"

I thashë: "Ti e ke krejt fajin" dhe u shkreha në vaj.

"Idiot! tha. Idiot! Ngaqë unë isha e pabesë, është gjithë bota kështu? Unë kurrë s'mashtrova kënd tjetër, veç vetes. Dhe po paguaj për mëkatet e mia, Gimpel. Këtu nuk të falin asgjë."

Kqyra fytyrën e saj. Ishte e zezë. Me trëmbi e më ligështoi, më la pa fjalë. E kuptova se gjithçka vihej në kandar. Një hap i gabuar tani dhe ti do të humbësh Jetën e Përjetshme. Po Zoti ma dha ndihmën e Tij. Mora një lopatë bishtgjatë, nxorra bukët nga furra, i çova në oborr, dhe nisa të hapë një gropë në tokën e ngrirë. Shegerti im erdhi ndërsa po hapja gropën. "Ç'po bën, usta?" tha dhe u zverdh si meit.

"Atë e di unë", iu përgjigja dhe i varrosa të gjitha bukët para syve të tij. Pastaj shkova në shtëpi, nxorra kursimet nga vendi i fshehtë dhe ua ndava fëmijëve. "Pashë mbrëmë nënën tuaj, u thashë. "Ishte zi si korbi, e shkreta ajo".

Ata u hutuan aq shumë sa nuk mundën të nxirrnin një fjalë nga goja.

"Mbetshi me shendet, u thashë, dhe harrojeni se ka ekzistuar ndonjëherë një rob si Gimpeli". Vesha pallton time të shkurtër, futa në këmbë shoshonet, mora torbën më shallin e lutjeve në njërën dorë, shkopin në dorën tjetër dhe putha mezuzah-un3. Kur njerëzit më shihnin rrugës shtangeshin nga habia.

"Ku po shkon", më thoshin.

"Në botë", ua ktheja.

Dhe kështu ika nga Frampoli. I rashë kryqetërthor botës dhe njerëzit e mirë nuk më kthyen kurrizin. Pas shumë vitesh u plaka dhe u zbardha; çka nuk më dëgjuan veshët, gënjeshtra e gjepura pafund, po sa më shumë që jetoja, aq më shumë e kuptoja se në të vërtetë nuk bëhej fjalë për gënjeshtra. Gjithçka që nuk ndodh ditën për diell, ëndërrohet natën. Kjo i ndodh njerit në mos i ndodhte tjetrit, nesër në mos sot, pas një shekulli, në mos vitin që vjen. Cili është ndryshimi? Shpesh dëgjoja rrëfime për të cilat kisha thënë: "Epo kjo nuk bën vaki". Por pa u mbushur viti, dëgjoja se kjo tashmë na paskësh ndodhur diku.

Duke shkuar nga një vend në tjetrin, duke u ushqyer në tryeza të huaja, shpesh më ndodhte që të sajoj episode e fakte të paqena, që nuk do të mund të ndodhnin kurrë, sidomos për demonë, magjistarë, mullinjtë e erës e kështu me radhë. Fëmijët më ndiqnin nga pas, duke më thirrur: "Gjysh, na trego një histori". Nganjëherë më pyesin për histori të veçanta dhe unë përpiqem të mos ua prish qejfin. Një djalë bullafiq me tha njëherë: "Gjysh, është e njëjta histori që na ke treguar më parë". Batakçiu i vogël, kishte të drejtë.

Kështu ndodhte edhe me ëndrrat. Janë bërë shumë vite që kur ika nga Frampoli, po sapo mbyll sytë, jam sërish atje. Dhe kë mendoni se shoh? Elkën. Rri pranë govatës, si në takimin tonë të parë, po fytyra i shkelqen dhe sytë i ka rrezatues si sy shenjtoreje dhe më thotë fjalë të çuditshme, gjera të tjetërbotshme. Sapo zgjohem i harroj të gjitha. Po për aq sa zgjat endrra ndihem i ngushëlluar. U përgjigjet të gjitha pyetjeve të mia dhe duket se gjithçka është në rregull. I përgjërohem me sy të perlotur: "Lërmë të jem me ty". Ajo më ngushëllon dhe më thotë të kem durim. Po të vjen dita, s'e ke larg. Nganjëherë më përkëdhel e më puth dhe shkrehet në lot mbi fytyren time. Kur zgjohem ndjej buzet dhe shijen e kripur te lotëve të saj.

Nuk ka dyshim se bota është e gjitha një ëndërr, por ama njëherë të vetme ia zë vendin bota e vërtetë. Te porta e kasolles ku jam shtrirë është një vig me të cilin bartin të vdekurit. Varrmihësi hebre e ka gati lopatën. Varri prêt dhe krimbat janë të unshëm; qefinin e kam bërë gati dhe e kam vendosur në trastën time prej lypësi. Një tjetër shnorrer4) po prêt të trashëgojë shtratin tim prej kashte. Kurt ë vijë dita do të iki me gëzim. Çfarëdo që të jetë atje, do të jetë e vërtetë, pa telashe, pa tallje, pa hile. Zot, qofsh i levduar: atje edhe me Gimpelin s'do të tallet kush.

Përktheu: Lazër Stani

1) Chal'lah - bukë e bardhë e mbrujtur me zbukurime tipike, e gatuar posaçërisht per te kremtuar Sabatin e cifuteve.

2) Kreplach - byrekë trekëndësh të mbushur me mish të grirë ose djathë që zakonisht shërbehen me supë.

3) Mezuzah- është një arkëz e vogël në të.