Shpirti flet shqip, në gjuhën më njerëzore
Nga Fatmir Terziu
Guximi për të kaluar kufirin e tehut të „gjuhëve“, në kuptimin më të thellë filozofik dhe pse jo edhe figurativ, narrativ dhe artistik, dhe arsyet për të gjetur veten në ishullin e shpirtit, ku retorika e gjuhës, në fakt, ndërhyn me varg e prozë, të shpëtoj agresionin e përgjigjes, se cila është gjuha e vetë shpirtit, mbetet simbolika e librit „Ç'gjuhë flet shpirti“ (SH.B. Turdiu, 2017) të shkrimtares Suzana Kollaku Kuqi. Autorja e këtij libri me varg dhe prozë në hapësirën e këtij libri duket se përgjigjet thjesht, duke na thënë ja, për atë që jam sot, një kozmopolite mes një bote patriarkale, me një dashuri të palëkundur për rrënjët e mia, që gëzon librat dhe interesin e lexuesve për to“. Por në thelb nuk është kaq thjesht. Narrativi i autores shkon më thellë. Duke e rilexuar librin të duket se autorja ka bërë një intervistë me veten, ose më saktë ka lejuar që shpirti i saj ti bëj një intervistë.
Në këtë intervistë të pathënë, natyrshëm lindin disa pyetje, që kanë një pikënisje, si „Sa shpesh i lejoni shpirtrat tuaj t'ju intervistojnë?“ në këtë pikë në vetvete arrij deri aty sa të pyes, e të delegoj një përgjigje me vetë kontekstin e poezisë që hap librin „Për atë që ndiej“: „Ti/që nuk më prek drithshëm/ndiej lëkurën/të më shtrëngojë/shpirtin/deri në dhimbje“ (Kollaku-Kuqi; fq 4). Duket se diçka ka ndeshur dhe është në dilemë me shpirtin dhe me ndjenjën. Në fakt nuk është përditësia, nuk është se ndonjë gjë ka ngecur në listën e blerjeve të qenies së organizuar, duke u përplasur në pragun e ditës dhe duke bërtitur në heshtje për vëmendje si një gjësendi shtëpiake e lënë pas dore. Sepse, edhe nëse është thjesht një „gjethe vjeshte“, shkëndijat janë të pavdekshme hyjnore pasi ati vetvetiu janë kthyer në zjarre shtëpiake, apo jo?
Është e lehtë t'i përqafosh pasi ke mbaruar javën, me sy të përlotur nga nostalgjia, t'i shtrëngosh me simpati fajtore dhe t'u pëshpëritësh se gjithçka do të jetë në rregull. Se do të jemi sërish të gjallë, të pamatur, të guximshëm dhe të lirë, për sa kohë të jetë dikush „strehë e mendimit“ tënd, e të bëhet pjesë në udhë, pra të bashkërendoj me tërësinë ekzistuese që quhet dashuri, ku në çift thuhet qartë, të ndërrojmë orenditë, të edukojmë fëmijët. Dhe për të gjetur kohë për t'u zhytur përsëri në oqeanet tona të brendshme personale, ku noti deri në diell në horizont është i barabartë me një sekondë guximi të kursyer në rini. Apo ndoshta nuk doni ta merrni përsëri atë rrezik? Sepse në vend të shpirtrave të ardhur nga ëndrrat, do të gjeni vetëm pellgje me shpresa baltë? Në të gjitha këto pyetje Suzana Kollaku Kuqi përgjigjet prerë „Je ti“ (fq. 5). E më tej „Copëza shpirti“ (fq. 7), është më shumë se një përgjigje, një sinjal i veçantë, ku çdo gjë është „shumë më tepër/se më parë“ (po aty).
Kështu, nga ana tjetër, autorja nuk e lë shpirtin e saj të zvarritet përsëri brenda vetes: „e çuditshme/kjo punë e shpirtit…/edhe kur mendoj/se ka mbaruar pothuaj bosh…/ndiej të bulëzoj sythet e tij/në errësirën/brenda meje/e të më thonë/lufto,/beso,/shpreso,/dashuro…“, se ende je gjallë duke kafshuar një mendim cigareje para filxhanit me kafe të hidhur në bilanc.
Shpirti i autores është një fjalë në kërkim të fjalisë së vërtetë. Dhe një germë kokëfortë në tekstin e mprehtë, e mbështjellë në zhargonin e kohës. Dhe një fjalë në mënyrën ku njerëzit mbarojnë në çrregullim pa rrënjë. Dhe fjala është gjetkë, përtej „Ishte një herë“, që rikthen me prozë të shkurtër përgjigjen si vlerë, tek e mira. Sepse e mira mund të jepet vetëm një herë se „ishte një herë... një herë që një njeri pati fatine mirë të lindte me një zemër të mirë e të fortë“ (fq 14). Për ata që duan të mbeten vetvetja dhe të flasin me shpirtin e tyre në gjuhën e tyre, mjafton kjo zemër, ku lindin pyetjet „- Kush je ti? - pyet shpirti im“. „- Cila është gjuha jote?“
Dhe unë kthehem me këtë rast tek vetvetja. Kështu më ndodh. Nuk e di se si u ndodh lexuesve të tjerë… Njëherë e një kohë, shumë kohë më parë, pata një ëndërr. Nën qepallat e mia të mbyllura kalojnë silueta të rënda kalorësish në një drejtim të panjohur. Një erë e prekshme e lëkurës së lagur dhe kripës ngop dhomën e gjallë të së kaluarës. Fytyrat në helmeta, si ikona hekuri, zhduken në rrugën e errët. Dhe kjo gjuhë, e pakuptueshme, por e afërt, një gjuhë pararendëse, e rilindur, e papagëzuar, ende e pa bekuar... Pluhur gurësh e perlash... Në pështjellën verbale të fëmijërisë sime, më thanë se ishte shqip. Por unë tashmë e dija këtë. Sepse kështu më kanë mësuar gjyshërit e mi. Dhe ata ishin luftëtarë dhe ustallarë... dhe ndaj duke lexuar sot jam një libër luftëtar dhe një luftëtar libri. Një thirrje e vetmuar, e destinuar për të shpëtuar një të zgjedhur…
Më saktë të zgjedhurit e mi. Vetëm ata që besojnë se në fillim ishte Fjala. Dhe se nuk ka forcë për njerëzit përtej Tij. Dhe se rruga e jetës që kalojmë në mënyrë të padukshme na kthen në emra përmes të cilëve ne ribëjmë ekzistencën tonë. Kështu „Mall“ i autores në fjalë i reziston ekzistencës dhe „Ca nota…, ju lutem ca nota …“ (fq 16) e shëron vetë absurdin, aty ku redaktorja e librit Hiqmete Daja e qartëson atë që e ngurtëson, atë që ka arritur për të mos humbur pas saj dhe …“Kurbneshi“ (fq 18) përqafon besimin dhe bashurinë me një buzëqeshje drejt së ardhmes që udhëton metaforikisht prej „Letër shokut të babait tim“ deri tek „Koincidence“. A ka, shpirti i autores, gjuhë më shprehëse për t'i dhënë një shpresë të tillë pas fundit të botës? Unë e ndjeva, e gjeta, shpirti i autores Suzana Kollaku Kuqi strehon qetësisht brenda saj tërësinë narrative të këtij libri dhe flas vetëm shqip, më saktë bukur në gjuhën njerëzore.
