(Mopasan /2)
Ne shkrimin e kaluar , per kete problem , analizova pak tregime te librit shqip , “tregime dhe novela “ te Mopasanit , por vepra e ketij klasiku eshte shume e gjere dhe e larmishme sa vete universi . Vendi i Mopasanit eshte bosh , ne renditjen e tregimtareve enigmatike . Pa harruar faktin , qe jeta e tij ishte e shkurter .
Ne kete persiatje do te analizoj dy tregime . “Babai “ dhe “Bufalaqia “ . Te dy tregimet kapin , rreth 110 faqe.Per natyren e tregimeve te Mopasanit , kam folur , prandaj do kaloj direkt ne komentet . “Babain “ e ka perkthyer Vedat Kokona , “Bufalaqen “ e ka shqiptuar Cezar Kurti .
Ta nisim , me “Babai “ . Shkurtimisht permbajtja esht ekjo : Nepunesi I Ministrise se arsimit , ne rajonin , Batinjol, quhej Fransua Tesari . Pra ngjaria , nuk zhvillohet “diku” dhe nga “dikush “ , por nga person real , me emer ne leternjoftim , dhe me vendbanim . Po t’i nisesh leterpostale , e merr ne dore .
Me keto identitet te tregimit , dua te dal tejk tregimtaret tone , qe per efekt te vlerave “pergjithesuse “, shkruajne tregime te gjata , pa adrese dhe pa njerez konkrete . Ketu nuk eshte fjala , per ta pergjithesuar problemin , por per ta fshehur . Peregjithesisht ngurohet te flitet , per emra dhe venbanime. Duke dhene pak adresa , shkrimtari nuk behet kronikan , por perdor fantazi te dyfishte . Perdoret dhe nj emarifet tjeter. Japin disa shkronja , qe i quajne iniciale . Shkruajne “XY” dhe kane mbaruar . Me sa di une , me iniciale manovrohet , kur duhet te ruhet nje sekret gjyqeor , ose shtetror . Po qe se s’ka nje te tille , shkruhet emri i plote , ose pseudonimi , qe njihet nga heroi i tregimit , jo pseudonime kot me kot . Per shembull shkruhet Sopoti , ose Sakati , kur keto, pseudonime , nuk i njef as gazeta as lexusit e saj.
Pseudonime , kane perdorur Noli , Konica dhe patriotet , por njihen cilet ishin njerzit reale , pas ketyre pseudonimeve . Ne ate kohe , duhet te perdorej pseudonimi , per te shmangur dhunen policore, por sot eshte e pa nevojeshme , kur njerzit shkruajne c’te duan dhe si te duan .
Mopasan , na meson te shkruajm e me emra reale , si dhe me funksionet , qe kane mbi supe . Ne realitetin e sotem shqiptar , vetem emisionet humoristike , flasin me emra reale . Keto jane dy emisionet “ Stop dhe fix fare . Te tjeret edhe kur shkruajne ndonje tregim vendosin qindra pengesa , per te mos shkuar tek emri real i protegonistit . T’I flasesh tjeterit ne emer , eshte sinqeritet , koifidence dhe , mbi te gjitha eshte besim , per bashkebisedim .
Jane keto arsye psikollogjike , qe I lexojme me dashuri autoret , qe shkruajne , me zemer ne dore . Kur na pyesin : E ke lexuar filan tregim , te fistek autori ? Po , i thua me gjysem zeri , ku ndihet hapur deshira qe je lehtesuar , kur e hoqe qafe . Lertersia , kjo veprimtari , qe ngazellen lexusit , kur teperohet me mediokritet , te krijon ,ndjenjen e anashkalimit te heshtur .
Keto ndjesi i ka perjetuar tregimtari magjik Mopasan , prandaj e ka persosur stilin e tij tregimtar , duke u bere i pa vdekshem , ne memorien historike , jo vetem si tregimtar , poredhe si artist i gjetjes se personazheve tipike .
Fransua , nepunes finance , ishte njeri i mbyllur ne vetvete . Nuk vleresonte askend , per inteligjence , kulture dhe edukate .Nuk dashuronte si te gjithe te rinjte . I shifte me indiference femrat . Ndodhi ajo , qe nuk pritej . U dashurua marrezisht me vajzen e bukur dhe dinjitoze , Luizen . Si ngjarje e pa pritur , solli te pa pritura te tjera . I thelluan mardheniet dashurora , sa kaperxyen dhe pragun e virgjerise se Luizes . Mbas pak kohe , Luiza e lajmeron Frasuan , se ishte shtatzane .
Si njeri i karakterizuar nga narcizmi , Fransua e braktisi Luizen , e cila , per nje kohe lindi djalin , qe e emeroi , Luigj . Luiza lidhi jeten me Luigjin dhe beri gjithcka , per ta rritur te birin . Ju perkushtua , por , per nje kohe relativisht te gjate , por jo pa kufi. Luiza dhe luigji takuan nje burre virtuoz , qe quhej Flamel . Ishte i pasur dhe bamires . U marua me Luizen , duke i pranuar dhe Luigjin , qe po rritej me te gjitha te mirat ne shtepia te Flamel . Vitet ikin shpejt . Luigji u be 10 vjec , ndersa Fransua 60 . Pleqeria po i troikiste . Ndihej i vetmuar , i braktisur dhe i varferuar tej mase . Mendoi te kthehej te dashuria me Luizen , duke pranuar dhe Luigjin . Trokiti tek dera e Lamel. U ballafaqua me femijen , qe jo vetem nuk e njifte , por refuzoi ta takonte te pa njohurin e plakur . Ne keto kushte , perfundon tregimi :
“U largua nga Lamelet si kusar “.
Ky tregim ka qene dhe mbetet aktual , ne shekuj . Baba , nuk behesh , kur do njeriu , por kur ndihesh , per dite i tille . Kur merresh konkretisht me rritjen e femijes dhe me femijen te lidhin epizode jetesore . Je ortak , ne ngjizjen e femijes , por nuk eshte kjo koha, ku mbaron detyra prinderore.Ketu vetem fillon .
Ketu lindin detyrat e prindit . Pergjegjesia , per aktin e ngjizjes dhe per jeten , qe po lind . Prindrit e keq , mendojne se ketu mbaron detyra prinderore . Ne mungese te kesaj ndjenje humane , braktisin femijen , sikur behet fjale , per nje pallto te vjeter . E braktis pallton , per ta zevendesuar me nje te re . Femija eshte frymor . Frymen ja ke dhene ti dhe duhet tja ruash , me perkujdesje .
Fransua , me medje shkurtesi , e braktisi femijen ne feminine infatile . Ne kohen , kur te dy prindi dhe femija , kane nevoje me shume per njeri tjetrin . Femija , bashke me lojnat feminore , mban mend njerzit e dashur , qe i jane gjendur afer . Mendja e vogel rritet duke kujtuar njerzit , qe I perkushtohen. Kete kujtese e ka studjuar thelle, Z. Froidi . Keto imazhe jane te perjeteshme . Te kuptohemi : eshte stadi feminor , kur femija ndihet i lumtur , brenda mjedisit , ku rritet . Te tera enderrat I shef me lodra dhe me prindrit prane tyre . Kur i mungojne lodrat ndihet I trishtuar , ndersa kur I mungon nje nga prindrit , ndihet se i mungon nje pjese e trupit .
Me keto mungesa therese u rrit Luigji i vogel . Mbeshtetja te Flamel , ishte zgjidhja qe i dha jetes nena , Luize . Mema te tilla , ndihen , per femijte , me te aferta se c’do nene , ne kushte normale . Dicka me shume , se Flamel , njeri me vizion te gjere , ju be babai i munguar , qe formalisht mbuloi te gjitha enderrat e fenmijes , per babane biollogjik .
Keto ndjesi i ka perjetuar tregimtari magjik Mopasan , prandaj e ka persosur stilin e tij tregimtar , duke u bere i pa vdekshem , ne memorien historike , jo vetem si tregimtar , por artist i gjetjes se personazheve tipike .
e ndalemi te novela “ Bufalaqia “ , qe perfshihet ne permbledhjen “ Novela dhe tregime”. Mjedisi ku zhvillohen ngjarjet e noveles , eshte thjesht bordi i nje karroce e adaptuar si taxi , per te udhetuar , ne distanca relativisht te gjata , ndoshta deri ne 40 Km. Me nje ose dy nderprerje , qe sherben , per clodhjen e kuajve . Te tilla mjete-taxi perdoreshin , per sherbimet e levizjeve , perpara 100- 150 viteve .
Perpara nisjes pasagjeret zune vendet dhe u njofen me njeri tjetrin , si dhe biseduan , per udhetimin ,nga Rine , drejt ne qytetin Depe dhe nderpritej rruga nje dite ne Biesar . Rrga ishte e mbuluar me debore . Karroca ecte avash . Pasagjeret , qe ishin pensioniste , ish konter e kontesha , u njohen dhe formuan nje komunitet te vogel . Shkembenin batuta , por dhe ushqime nga ato , qe kishin marre me vete, per gjate rruges .
Nje zonjushe , ndryshonte , nga pasagjeret , per moshen dhe bisedat e kufizuara . Rane dakort ta quanin Bufalaqe . Bufalaqia u be pjese e bisedave te pasagjereve te zgjedhur . Nje komunitet provizuar , plotesisht i mirkuptuar dhe pa pretendime . Bisedohej , per probleme te shoqerise , te kohes , te tregut , qe po shtrenjtohej .
Ne mbremje , karrocieri zbrehu kuajt , i ushqeu dhe mbeten dakort te niseshin te nesermen , ne mengjez . Ishte nje moment mirkuptimi , nga te gjithe bashkudhetusit dhe karrocieri .Priten me shume kersheri mengjezin , per t’u rinisur , per rruge . Ndodhi ajo , qe nuk pritej . Karrocieri , u lajmerua nga nje ushtar i pushtimit , te mos e niste karrovcen , per ne Deple . Ky ishte urdheri i plotfuqishmit ushtarak prusian , te rajonit . Dokumentat ishin te rregullta dhe udhetimi , ndodhte ne te njejten zone pushtimi .
Shqetesimi ishte i madh dhe ne menmyre te natyrshme , u kerkua pse te nderpritej udhetimi , kur nuk kishte as nje kontravajtje . Per pak perpara pasagjerve u gjend ushtari prusian , i cili beri kete pyetje :
- “Kush eshte zonjusha , Elizabeth Rose ‘ ?
- U shpreh , Bufalaqja se ishte vete ajo .
Ushtari i njoftoi urdherin se duhet et paraqitej te komandati ushtarak i pushtimit . Natyrisht , qe urdheri i i plotfuqishmit te vendit , u zbatua , nga Elizebeth ( Bufalaqja ) . Kur u kthye , bashkeudhetaret , gjeten menyren ta pyesin , perse e kerkoi Komandati prusian , pushtus .
Sado , me veshtiresi u muar vesh nga te gjithe se komandati prusian , kerkonte favore sexuale nga Elizabeth . Po qe se nuk plotesohej ky kusht , karroca nuk lejohej te levizte .
Disa gra pasagjere ju luten Bufalaqes , te plotesonte kerkesen e e ushtarakut prusian . Disa te tjera ishin te lekundera , por gjithsesi , ky ishte subjekti kryesor i bisedave . Bufalaqja e tha prere , se nuk do ta plotesonte kete deshire te ushtarakut , te pa njohur . U krijuan disa ore pushimi , per kete problem . Sejcili meditonte , per kohen , qe vinte , si do gdhihej , perseri nata , si mund te zgjidhesh problemi , pa nderhyrjen e Bufalaqes , si do te riktheheshin perseri nga erdhen . Te terve u buciste koka , per kete ndodhi te pa parashikuar . Ne keto meditime , erdhi karrocieri dhe i lajmeroi , per t’u nisur .
Bufalaqja e kishte plotesuar deshiren e oficerit gjerman dhe tani priste te niseshin , ne udhetimin e shumepritur .
Kjo ishte permbajtja e noveles shkurtimisht .
Novela eshte terheqese , per t’u lexuar , por behet me terheqese paraqitja artistike e ngjarjeve , qe pasqyrohen ne bisedat e personazheve . Eshte karakteristike daslluse e Mopasanit , qe zhvillimet i hedh ne biseda dhe diallogje te personazheve . Nuk mund ta parashofesh se c’do te ndodhi . Ne shumicen e rrasteve , zgjidhjet jane te veshtira , per t’u parashikuar , por ato jane aq te thjeshta , sa dhe bisedat , qe u paraprijne .
Perpara se t’i hysh leximit te nje vepre letrare , ke apo nuk ke dieni , per thelbin e permbajtjet , parashef se do te ndeshesh me ngjarje dramatike dhe personazhe me aftesi , mbi normalen , qe do japin zgjidhje , qe rralle do te kishin shkuar ne mendjen e lexusit te kualifikuar . Me mjeshtrin , Mopasam nuk ndodh keshtu . Ai e gjen motivin brenda nesh dhe e shtjellon , me thjeshtesine e pralles , per te komnkluduar ne zgjidhje te zakoneshme , por te domosdoshme , ndaj rrethanave , qe e prune motivin . Ndjek slloganin , se thjeshtesia eshe thelbi i artit letrar , Mopasan e tregon ne c’do tregim te thjeshte dhe ne c’do novele te komlikuar .
Ndaj nje teme si kjo , qe na paraqet Bufalaqja , cilido shkrimtar , madje dhe lexus do te ndihej indiferent , por jo Mopasan . Ai e gjen dramen edhe ku duket se nuk eshte e tille
Madje per , Ate vete , jeta eshte nje shumesi dramash , te lidhura me njera tjetren . Te bashkuara , formojne dramen jete , ku personazhet luajne here rol paresor dhe here figurant , por mbeten ata , qe i ka afirmuar jeta , qe zhvillohet ne kembet e tyre .
Nuk ka shperthime , termete dhe kataklizma . Te tera jane iluzione . Njeriu eshte ne qender te tyre , prandaj , keto fenomene , marrin rendesi mbinatyrore . Tregimtari , vetem kalon ne siperfaqe te fenomeneve , jo vetem nuk merr pjese nder to , por as i perfill . E ruan veten nga mendimet e pretences . Ato ua le kopetenteve . Nga ky kenveshtrim , tregimtari eshte engjellor real , sepse engjelloret praktike , jane iluzive , per te mos thene jane njerez – hije , qe jeten e konceptojne si pralle .
Natyrisht Mopasan nuk ben thirrje , per te kthyer veshtrimin tek Ai dhe vepra e tij . Jane lexusit , qe ja bejne te lehte jeten Mopasanit tregimtar . Duhet te jemi te ndergjegjshem se Mopasanin e kemi midis nesh , eshe sot. Ai na shoqeron kudo , kudo ndodh nje ngjarje e thjeshte , madje dhe tragjike . Mopasani na ngushullon , na keshillon , na jep kurajo , per ta kaluar te keqen iluzive . Mopasani eshte balsam , per tragjiken , qe na kercenon , dhe per t’u frenuar , ne suksesin jetesor , qe shtjellon tregimtari i pavdekshem .
Ne novelen , qe analizojme gjejme qetesine e njerezve , qe e kane jetuar dhe e duan jeten . Gjejme arrogancen e pushtusve , qe popullsia vendore, quhet fshatar i dores se dyte . Gjejme psikollogjine e punetorit te thjeshte , qe e gjen veten , ne punen e ndereshme , si dhe shtresen civile te neneshtruar , qe nuk njef as fe as atdhe. Midis ketyre shtresave , te rrjedhura nga pushtusi , sejcili person , gjen pozicionin e vet klasor dhe moral .
Ne faqen 178 te librit shkruhet : ‘” duke mos ditur te c’te ndermerrte me keto zhele te shpartalluara , duke e humbur dhe vete toruan ne kete situate te nje populli te mesuar vetgem me fitore , por te mundur si mos me keq , pavaresisht nga hiostoria e tij legjendare, ai po priste ne kembe , midis dy ajudanrteve “ .
Nuk besoj se gjendet lexus , ne bote , qe te mos meshiroje aq dhe te urreje shtetin francez , qe u perkul ne te tille menyre poshteruse ndaj pushtusit prusian . Kjo ndodh vetem ne nje karroce , qe kryen sherbim te thjeshte urban , ku udhetojne , kryesisht vetem pensioniste, njerez pa funksione . Franca eshte quajtur shteti , qe ka gjetur rrugen e fitoreve , heret ose von.
Me kete fashikull , Mopasan , nxit sedren komunitare , qe ka rene aq poshte. Ku vajzat franceze detyrohen , vete nga komuniteti , te plotesojne deshirat sexuale te ushtarakut prusian – pushtus .
Sic eshte subjekti i tregimit , ashtu rrjedh tregimi, me fjale te thjeshta dhe subjekte konkrete te mjedisit , ku zhvillohet sejcila ngjarje . Po shkeput nje nga fragmentet , krejt rrastesisht , pikerisht ne fund te faqes 193 , Shkruhet :
“ Ai i ftoi udhetaret , me frengjishten e nje alieni , te zbrisnin poshte , duke thene me nje ton te prere : Teshroni te sprizni , zoterinj dhe zonja ?
Te dy murgeshat u binden te parat , me ate urtesine e vajzave te shenjta , qe jane mesuar te neneshtrohen “ …. . Me thjesht se kaq nuk mund te tregohet , per nje kontroll te mjetit te udhetimit , me dokumenta te rregullta , te leshuara , nga autoritet pushtuse . Sidoqofte jane dhene te tera mesazhet , me pak fjale dhe , per t’u bindur plotesisht , per problemin , jane shtremberuar pak fjalet e thena ferngjisht . Edhe ky eshte nje mesazh I vecante , qe do te na tregoi , se ushtari ka mjaft kohe , qe eshte ne France , duke mesuar fjale frengjisht , qe natyrisht , nuk do t‘ i shqyptoi , prandaj duket si alien .
Me poshte vijon sqarimi I me tejshem :
“ Ata perpiqeshin te ruanin dinjitetin , duke e kuptuar , se ne te tilla takime , sejcili perfaqeson , sado pak vendin e vet “
Ballafaqimi i njerzve te dy kombesive te ndryshme , pavaresishrt pozicionit , ne te cilin ndodhen , perpiqen te jene dinjitoze ,sipas menyres se tyre sepse mire ose keq , perfaqesojne atdhun . Atdhetar je ne gjume dhe i zgjuar .
Perfundimi I udhetimit eshte pershkruar me hollesi , sepse I gjithe udhetimi dhe te pa priturat ketij motvi I perkushtohet tregimi artistik . Po citojm nje fragment nga novela , qe lidhet me pjesen e fundit te udhetimit . Behet fjale per Bufalaqen : “Asnjeri nuk e vleresonte . Asnjeriut nuk i binte nder mend , per te . I dukej sikur po mbytej ne perbuzjen e ketyre maskarenjve te ndershem , qe ne fillim e sakrifikuan dhe pastaj e flaken si lecke te ndotur dhe te pa nevojshme “ (F 213 )
Autori , me kete paragraf , nuk ka mbyllur novelen . Vijojne diskutimet e pasagjereve , edhe per nja dy e me shume faqe . Por paragrafi , qe cituam , perben mesimin , qe nxjerrim nga bashkepunimi , ne kete komunitet te vogel , te krijuar nga intresi i udhetimit te perbashket . Rendesi te dores pare ka mendimi Bufaleqes , qe nuk ja njohen veprimin , qe beri , per interes te tere udhetareve . Mesimi eshte me vlere pergjithesuse . Njerzit , pak ose aspak vleresojne veprimtarine e njerzve , ne sherbim te komunitetit . Interesat jane teresisht personale . Bufalaqja dhe te gjithe njerzit , qe sakrifikojne , per nje komunitet, ndihet e pa vleresuar dhe e ofenduar .
Autori , mund te na jepte nje sakrifice te nje njeriu , ne nje komunitet , qe shpetohet nga nje rrezik natyror , nga zjarri , nga permbytjet etj . Ne te tera keto rraste shpetimtari emerohet hero , por gjithsesi harrohet shpejt .
Sakrifica e Bufalaqes , ka brenda dhe dyshimin , sic nuk e kane heroizmat , qe mbrojne komunitein . Sidoqofte , vete komuniteti ju lut Bufalaqes te bente ate sakrifice , qe beri , por qe mund te mos quhet sakrifice natyrale , si ato te heronjve . Ketu eshte fija e holle e artit te gjetur , nga autori , per te na thene , se bota eshte e komplikuar , por jo pa zgjidhje . Madje ka zgjidhje qe vine nga nje argetim i detyruar .
Ne keto dy tregime te shkurtera te tregimtari te madh , shquhen me sy te llire disa mesime , qe i jepen grides se gjalle : Detyrat primnderore , jane pa fund . Prindi qe i shmanget detyrimeve , ndaj femijve , perfundon ne harresen e perjeteshme shoqerore .
Njerzit , qe rrojne nen pushtusin e huaj , e reduktojne ne zero personalitetin dhe titujt administrative . Arrijne te udhetojne me nje karroce te nivelit popullor . Per te zbatuar urdherit te pushtusit , je i detyruar te pranosh c’do kusht , deri te favoret sexuale . Mirnjohjet brenda komunitetit , pergjithesisht shuhen , per te vijuar ne linjen , jeta vazhdon .
Kaq mesime dhe rekomandime jetesore , mund te percohen edhe nga nje roman . Tregimtari i pa vdekshem , na i jep ne dy tregime komncize , qe shkruhen , ne vetem 110 faqe libri . Duam te jemi konciz dhe te besushem , drejtohuni te Gi de Mopasan , ky tregimtar enigmatik , qe te vetmen metode te shkrimit , ka thjeshtesine dhe koncizitetin .
Nga : Illo Foto – NY Dhjetor 2020
