Mit e Shkencë Astrit Lulushi Bota vazhdimisht ndryshon. Vite e shekuj do të kalojnë dhe ndryshimet e sotme do shpjegohen me mite. Ashtu si mitet e sotme përshkruajnë një kohe të shkuar që ka qenë reale. Ndryshimet kanë qenë temë e filozofëve dhe historianëve, sepse një ndjenjë e realitetit në një kulturë është bazë për çdo kërkim shkencor nga ajo kulturë, duke filluar me kërkimet më të hershme filozofike mbi natyrën e botës. Funksioni i modeleve në fizikë, biologji, mjekësi dhe shkenca të tjera i ngjan atij të miteve si modele të botës njerëzore. Në mjekësi, për shembull, trupi i njeriut ndonjëherë krahasohet me një makinë ose truri i njeriut me një kompjuter, dhe modele të tilla kuptohen lehtësisht. Pasi një model ka fituar pranim, është i vështirë për t'u zëvendësuar dhe në këtë aspekt i ngjan mitit; dhe, ashtu si në mit, mund të ketë një larmi të madhe interpretimesh. Në shekullin e 17-të kryesisht mendohej në rrethe shkencore se universi mund të shpjegohej tërësisht në terma të trupave të vegjël, lëvizjes dhe ndërveprimit të tyre, dhe se asnjë entitet i asnjë lloji tjetër nuk ekzistonte. Në masën që shumë modele në historinë e shkencës kanë marrë pjesë në këtë karakter disi absolutist, shkenca mund të thuhet se i ngjan mitit. Megjithatë, ka dallime të rëndësishme. Shkenca rrallë ndryshon qëndrim. Pavarësisht nga rrallësia relative me të cilën janë zëvendësuar modelet në shkencë, ky zëvendësim ndodh pas shumë pengesave. E kundërta ndodh me një mit - ai nuk konsiderohet si rregull, por është i hapur për ndryshim, ose zëvendësim të një miti të ri me një të vjetër. Për më tepër, pavarësisht nga ndikimi i gjerë kulturor i teorive, si ato të Isaac Newton dhe Albert Einstein, në përgjithësi është e vërtetë të thuhet se modelet në shkencë kanë vlerën e tyre kryesore për shkencëtarët në fjalë. Prandaj, ato funksionojnë më fort për një segment relativisht të vogël të shoqërisë, edhe pse, për shembull, një teori mjekësore e mbajtur në qarqet akademike në një shekull, mund të filtrohet në mjekësinë popullore në shekullin tjetër. Si rregull, miti ka një ndikim shumë më të gjerë.
Shkenca moderne nuk evoluoi si një rebelim kundër mitit dhe as në lindjen e saj nuk u çlirua papritmas nga prangat e mitit. Në Greqinë e lashtë, natyralistët e Jonit të konsideruar prej kohësh si krijuesit e shkencës, zhvilluan pikëpamje për universin që në fakt ishin shumë afër miteve të krijimit të kohës së tyre. Ata që hodhën themelet e shkencës moderne, si Nikolla i Kuzës, Johanes Kepleri, Isak Njutoni dhe Gottfried Leibniz, ishin të zhytur në probleme metafizike, karakteri tradicional mitologjik i të cilave është i dukshëm. Ndër këto probleme ishin natyra e pafundësisë dhe çështja e plotfuqishmërisë së Zotit. Ndikimi i pikëpamjeve mitologjike shihet në lidhjen me qarkullimin e gjakut me lëvizjet planetare dhe shpjegimin e trurit me kozmosin. Disa mendimtarë kanë argumentuar bindshëm për një dimension mitologjik të gjithë shkencës. Miti, në këtë pikëpamje, është ai që merret si i mirëqenë kur fillon mendimi; është në të njëjtën kohë kufiri i arritur në rrjedhën e analizës shkencore, kur konstatohet se nuk mund të bëhet përparim i mëtejshëm në përkufizim pasi të jenë arritur disa parime themelore. Në kërkimet e fundit shkencore, veçanërisht në astronomi dhe biologji, çështjet e teleologjisë (detyrimi moral) kanë fituar rëndësi, ndryshe nga shqetësimet e mëparshme me çështjet e origjinës. Këto shqetësime të kohëve të fundit nxisin diskutimin rreth kufijve të asaj që mund të shpjegohet shkencërisht, dhe zbulojnë sërish një dimension mitologjik të njohurive njerëzore.
Ishin shumë
Astrit Lulushi
Asnjë nga të dhënat për gjuhën sumeriane nuk flasin për atë si një gjuhë e folur. Sumerishtja ishte një gjuhë e izoluar, kështu që nuk ka asgjë për ta krahasuar atë..
Sumerishtja është gjithashtu një gjuhë e vdekur. Jo e vdekur si latinishtja ku mund ta dëgjosh ende në një kishë ose në gojën e disave. Sumeriani ka vdekur me të vërtetë dhe varrosur. Ne mezi e dimë se si shqiptohej sumerishtja dhe ende po mësojmë gjëra të reja rreth saj. Ndoshta një ditë mund të themi se si tingëllonte, por për momentin, nuk ka asnjë provë për të thënë se ishte.
Sumeriania karakterizohet nga një numër i madh rrënjësh njërrokëshe dhe shumë shpesh këto rrënjë duken të jenë homonime. Shkencëtarët rendisin, për shembull, njëzet e pesë shenja për atë që për ne duket të jetë vetëm /du/. Kështu du7 është folja "të shtysh", ndërsa du3 është "të ndërtosh" dhe du15 është "të zgjidhësh". Është e vështirë të besohet se të gjitha këto fjalë janë shqiptuar njësoj. Një mënyrë e mundshme për t'u marrë me të gjitha homonimet është të supozojmë se gjuha kishte tone të ndryshme dhe se shumë prej këtyre homonimeve dalloheshin nga tonet. Megjithatë, ka mënyra të tjera për të shpjeguar këtë mbibollëk homonimesh, ato mund të dalloheshin nga sasia e zanores (e shkurtër apo e gjatë; ndoshta edhe e mesme?) dhe cilësia (e nazalizuar apo jo apo çfarëdo). Ndoshta mungon diçka në lidhje me bashkëtingëlloret du7 dhe du15 që mund të dallohen nga njëra-tjetra nga ndonjë ndryshim në shqiptimin e ‘d’. Fatkeqësisht, sumerishtja sipas dëshmive aktuale është një gjuhë e izoluar, nuk është e lidhur me asnjë gjuhë tjetër. Nëse do të kishte disa të afërm të identifikuar, dhe të gjitha këto do të ishin gjuhë tonale, atëherë do të supozonim se edhe sumerishtja kishte qenë tonale. Por nuk dihen të afërm; dhe me sumerianen jemi duke parë nëpër një pasqyrë në errësirë.
Sumerët konsiderohen popull i veçantë. Një mitiologji thotë se ata, të shumtë, erdhën nga deti (Oannes), pas kataklizmës, dhe u vendosën në brigjet midis dy lumenjëve, duke u përplasur me valën e njerëzve të ardhur nga jugu (akadians), burim i hebraishtes. Ata ishin ‘shumë’, dhe u quajtën ‘sumerë’. Një mit tjetër thotē se ata erdhën nga Yjet.
Faulkner
Astrit Lulushi
William Faulkner, lindur në New Albany të Misisipit (1897 – vd. 1962), cilësohet titan i letërsisë amerikane, por rruga e tij drejt suksesit nuk ishte e qetë - atij iu desh “të humbiste nga sytë bregun para se të gjente horizontin”.
Me shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, ai u përpoq të regjistrohet në ushtrinë amerikane, por u refuzua pasi ishte shumë i shkurtër, kështu që iu bashkua Royal Air Force kanadeze.
Më pas, u regjistrua në Universitetin e Misisipit, por përpjekjet e tij rezultuan në notën "D" në anglisht.
Ai bënte punë të ndryshme dhe kishte botuar një sërë poezish, por ishte lëvizja e tij në New Orleans-in bohem që e vendosi atë në një kurs të ri, duke kaluar nga poezia në prozë.
Tre romanet e tij të para ishin mesatarisht të suksesshëm, por edhe e futën atë në mosmarrëveshje me botuesit.
Kështu, në vitin 1928, Faulkner filloi të shkruante "The Sound and the Fury", duke përdorur një stil të ri si Odissey i James Joycit. Romani nuk pati sukses menjëherë, por Faulkner e “kishte gjetur horizontin, vetëm pasi kishte humbur nga sytë bregun”, duke shënuar kulmin e eksperimentalizmit të tij të hershëm post-Joycean.
Kur Faulkner filloi të shkruante historinë që do të zhvillohej në The Sound and the Fury, ajo "u titullua paraprakisht 'Twilight'. Por ndërsa historia përparoi në një vepër më të madhe, ai e riemëroi atë, duke e nxjerrë titullin nga monologu i famshëm i Makbethit të William Shakespeare: “Nesër dhe nesër dhe nesër, Zvarritet me këtë ritëm të vogël nga dita në ditë Deri në rrokjen e fundit të kohës së regjistruar, Dhe të gjitha të djeshmet tona i kanë ndriçuar budallenjtë Rruga drejt vdekjes me pluhur. Fik, fik, qiri i shkurtër! Jeta nuk është veçse një hije në këmbë, një lojtar i dobët Që struket dhe shqetëson orën e tij në skenë Dhe pastaj nuk dëgjohet më: është një përrallë E thënë nga një idiot, plot zë dhe tërbim, Duke mos nënkuptuar asgjë”.
