E kuptoj qartë. E ndjej theksin e problemit. Gjithashtu dhe nuk mund të hesht.num mund të hesht, sepse shkruaj. Shkruaj sepse, kjo është ajo që më ka dhënë Zoti. Dhe ju ndërsa lexoni shkrimin tim, natyrshëm pyesni: „A do ketë zgjidhje ndonjëherë?“ Unë sinqerisht ndjehem mirë. Dhe e rilexoj… E rilexoj shqetësimin e lexuesit, kolegut, shkrimtarit… Atëherë me të drejtë më del një kohore „Kur?“ Natyrisht ka me qindra dhe qindra arsye kohore të tilla. Dhe këto arsye unë i ngacmoj të kapen, ritrajtohen, riguxohen e të shestohen në në një farë mënyre në vëmendjen intelektuale. E këtë sigurisht, nuk mund ta bëjë një njeri, një grup i vetëm, apo dhe një lëvizje. Sot ka shumë angazhime të tilla. Unë po ndalohen tek njëra. Tek forca institucionale e globalitetit të internetit.
Dhe nëse do ta quaja kështu do të kërkoja të mos ngecemi tek problemet që janë dhe që dihen nga ky „institucion“. Por tek thelbi. Brenda institucionit global Internet, letërsia shqiptare - pjesë e territorit virtual të Shqipërisë, trojeve me shqiptarë, dhe trojeve shqiptare, dhe atyre që jetojnë dhe punojnë në Botë, si dhe asaj që është tashmë vetë pjesë e botës ligjërisht dhe natyralisht kërkon vendin, identitetin dhe auditorin e saj. Në konkurrencën e ashpër, letërsia shqiptare e minimizuar, e diskutueshme në Internet, po rrit gradualisht hapësirat dhe pretendimet e saj. Po pret të dëgjohet, vërehet, institucionalizohet.
A janë pritshmëri të tilla realiste kur letërsia shqiptare, në krahasim me herët e kaluara, zvogëlon statusin e saj publik dhe tërhiqet nga një sferë e dominuar deri më tani? Rishpërndarja totale e burimeve të energjisë gjatë dekadës së fundit ka problematizuar ekzistencën, integritetin dhe funksionet e institucionit të letërsisë shqiptare. Kjo shkon tek krijuesit, mosha e tyre, dhe natyrisht ata janë gjithashtu në pikëpyetje në botën dixhitale para se të lindin. Sidoqoftë, situata e re zbulon gjithashtu mundësi të papritura, të cilat teksti aktual do të përpiqet të përshkruajë në formën e një skenari optimist për ekzistencën dixhitale të letërsisë shqiptare, në të cilën do të krahasohet dhe emancipohet nga homologu i tij konvencionalisht ekzistues.
Nevoja për të kuptuar atë që po ndodh në hapësirën dixhitale rrjedh nga fakti se botimi i literaturës në internet nuk është thjesht zëvendësimi i letrës me media dixhitale. Efektet e një lëvizjeje të tillë rezultojnë në të paktën dy drejtime: shumëfishimi i aktiviteteve botuese dhe pritëse dhe shfaqja e ndryshimeve strukturore në karakteristikat e letërsisë. Perspektiva prognostike në të cilën hyjmë kërkon që ne të zgjerojmë gamën e pyetjeve tona, por gjithashtu na shfajëson nëse i ngatërrojmë përgjigjet.
Pra, nëse supozojmë se letërsia shqiptare është një institucion kyç, kapaciteti simbolik i të cilit mban jo vetëm ekzistencën e bashkësisë kombëtare, por deri diku siguron kapital simbolik dhe individin, atëherë duhet të pyesim veten nëse këto përgjegjësi mund të ndahen, dhe me kalimin e kohës, e marrë plotësisht nga literatura shqiptare e botuar në internet? A është e nevojshme ndërhyrja e specialistëve, apo proceset e vetë-rregullimit do të thonë fjalën e tyre? Kur do të përplasen ose bashkëjetojnë dy hierarkitë "reale" dhe dixhitale të letërsisë, duke plotësuar njëra -tjetrën? Cilët janë faktorët që e kthejnë Letërsinë Shqiptare në internet në një Institucion? A kemi autorë "rrjet" dhe literaturë "rrjet" apo kemi vetëm një version elektronik të atij tashmë ekzistues së bashku me vlerat, zhanret, hierarkitë ideologjike të tij? Kur do të bëhet Interneti një vend i pavarur dhe prestigjioz për botimin e letërsisë shqiptare?
Kjo do të thotë, a e bën këtë burim teknologjik, i cili disiplinon trupin virtual të letërsisë, e lidh atë me imazhet e tij konvencionale, ose e krahason veten me to, apo hyn në drejtime të tjera të sintezës, duke çuar në një ndryshim në statusin e letërsisë dhe në mekanizmat të krijimit, interpretimit dhe perceptimit të tij?
Biblioteka e referencës virtuale në fjalë është gjithashtu produktive: do të kursejë kohën e rrjetit dhe personale dhe do të krijojë një ndjenjë rendi dhe refleksi, siguri në gjetjen e titullit dhe autorit të duhur, depërtimin dhe dukshmërinë e të padukshmes. Do të gjindet lehtë informacioni, dhe autori do të jetë tashmë jashtë kulisave të bëra rend dhe brengë nga struktura të qëllimta shqiptare. Dhe dihet mirë që takimi me mjedisin e ngopur të informacionit të internetit ka një ndikim tronditës për çdo fillestar dhe nganjëherë pasojat në drejtim të motivimit janë negative, por do të ketë një pozitivitet. Më duket, aq e guximshme sa tingëllon në këtë moment, se tejkalimi i këtyre dhe një sërë problemesh të tjera psikologjike do të stabilizojnë në një afat të gjatë nevojën për të arritur tekstin artistik që të shkojë tek lexuesi.
Këtu nuk do të komentojmë besimin e përgjithshëm për laikët dhe specialistët se leximi i trillimeve është gjithnjë e më i vështirë për t'i bërë ballë zgjerimit audio-vizual. Sa i përket krijimit dhe funksionimit të tekstit letrar, le të kujtojmë se bashkimi midis asaj verbale dhe asaj vizuale arriti kulmin në avangardën letrare evropiane në dekadat e para të shekullit XX, dhe sot studiuesit, vini re dhe justifikoni tendencat në kthimin e tij, si gjuhë domethënëse artistiko-komunikuese e postmoderne. Prandaj, përkundër agresionit audio-vizual, për më tepër, falë tij, drejtimi i paraqitjes dhe krijimit të teksteve do të çojë në integrimin e sferave të mundshme jo-verbale, në mënyrë që të shumëfishohet sugjerimi i tekstit artistik.
Dhe pa kujtuar frikën e kinemasë nga depërtimi masiv i televizionit, megjithatë, është e qartë se historia do të përsëritet me psikozën e mundshme në Internet, pasi kinemaja nuk u dëbua, por u transformua dhe u përshtat me "ekranin blu", madje mori një jetë të re, kështu që letërsia ka vendin dhe të ardhmen e saj në Web. Për më tepër, ky është shansi i letërsisë, dhe veçanërisht për letërsinë e vogël, siç është ajo shqiptare, si për popullarizimin ashtu edhe për zhvillimin.
Përfundimisht, transformimi i literaturës shqiptare në internet në një Institucion është një proces që shkon kundërpeshë me një proces me të njëjtën forcë, por në drejtim të kundërt. Shfaqja e kthyeshmërisë midis pjesës elektronike dhe asaj letrare të letërsisë, e cila në skenarin tonë optimist nuk është aq larg, jo vetëm që do të zvogëlojë "dukshmërinë e dobët" të letrës dhe trupit dixhital të letërsisë, por gjithashtu do të emancipojë dhe shtyjë letërsinë dhe leximin në sfonde dhe hapësira, mundësi të reja. Vështirë të parashikohen drejtimet. Kështu, në vazhdim, dhe mjaft shpejt ne do të presim jo dy letërsi, por dy forma të ekzistencës së letërsisë shqiptare, të integruar mjaftueshëm aktivisht, korrigjues dhe konkurues reciprok.
