Shkrimtarja dhe pĂ«rkthyesja e shquar Mira Meksi, me krijimtarinĂ« e vet artistike ka bĂ«rĂ« pĂ«r vete njĂ« masĂ« mjaft tĂ« madhe lexuesish. NĂ« panairin e librit qĂ« organizohet nĂ« TiranĂ« çdo vit nĂ« muajin nĂ«ntor, gjithmonĂ« bie nĂ« sy rituali i mikritjes sĂ« lexuesve nga ana e kĂ«saj shkrimtareje, tĂ« cilĂ«t, tĂ« vendosur nĂ« radhĂ« tĂ« gjatĂ«, presin tĂ« afrohen pranĂ« banakut pĂ«r tĂ« marrĂ« njĂ« autograf prej saj pĂ«r romanin e ri qĂ« ka hedhur nĂ« qarkullim ShtĂ«pia botuese âOnufriâ.
NĂ« panairin e vitit tĂ« kaluar (nĂ«ntor 2022), Mira Meksi i gĂ«zoi adhuruesit e krijimtarisĂ« sĂ« saj me romanin me titull âPuthja e AmazonĂ«sâ, njĂ« titull ky fort joshĂ«s pĂ«r tĂ« ndezur fantazinĂ« e lexuesve.
PĂ«rgjithĂ«sisht, proza e Mira Meksit Ă«shtĂ« shullĂ«ri ku lind, ngrohet, rritet dhe hedh shtat afshi i dashurisĂ«, ku shpalosen skenat e flatrimit shpirtĂ«ror dhe tĂ« rrĂ«zimit tĂ« heronjve tĂ« saj nĂ« humnerat e dĂ«shpĂ«rimit prej tradhtisĂ« ogurzezĂ«. Mjafton tâi kthehemi pĂ«rmbajtjes sĂ« veprave tĂ« tilla tĂ« kĂ«saj shkrimtareje, si âMallkimi i priftĂ«reshave tĂ« IlirisĂ«â, âHakmarrja e KazanovĂ«sâ, âKutia e Agatha Christie-sâ, romani nĂ« fjalĂ« dhe romani mĂ« i fundit, qĂ« ajo prezantoi nĂ« panairin Đ” librit tĂ« kĂ«tij viti âParisi vretâ, pĂ«r tĂ« parĂ« se si shpĂ«rthejnĂ« tallazet dashurore tĂ« heronjve tĂ« tyre. Subjektin qendror tĂ« kĂ«tyre veprave e pĂ«rbĂ«n konflikti dashuror, kurse tema e dashurisĂ« pothuajse pĂ«rherĂ« shpaloset si njĂ« skenĂ« vuajtjesh.
Le të sjellim në kujtesë gjendjen shpirtërore të heronjve të veprave të lartpërmëndura, të cilët vuajnë nga dashuria: vetëdija e tyre është zënë ngushtë, vëmendja është përqendruar te një njeri i vetëm, mendimet vërtiten rreth të njëjtave situata, duke nxitur kohë pas kohe shpërthime emocionesh të plagosura.
Gjendjen emocionale të Teutës, heroinës së këtij romani, në marrëdhëniet e saj me të dashurin e zemrës, Skerdin (me të cilin pati përfunduar studimet universitare në Paris, ajo për letërsi kurse ai për pikturë), mund ta krahasosh me një flutur që vërtitet rreth flakës dhe që përfundon e djegur në të, e më pas vendin e saj e zë një tjetër flutur po me të njëjtin fat.
Në botën e heronjve të Mira Meksit, dashuria gjithmonë përballet me vuajtjen. Kjo për arsye se vëmendja e të dashuruarit është e përqendruar te objekti i dashurisë që stimulon faktorin stresiv. Pra, për heronjtë e Mira Meksit, të dashurosh do të thotë të vuash. Por edhe të mos dashurosh është e pamundur. Vuajtjet dashurore janë një shpagim i pranueshëm për një fund të lumtur.
Rydiger Dalke (1951), specialist gjerman në fushën e psikoterapisë, thekson se mendimet, emocionet, përjetimet e të dashuruarve ndikojnë në gjendjen e tyre shpirtërore. Sipas tij, ai që i ka të pazhvilluara pikëmbështetjet e brendshme të qëndresës, që dallohet për paaftësinë e vlerësimit të vetvetes, që është mësuar të gjuajë kënaqësi të atypëratyshme, kalimtare, ka shumë mundësi që të bjerë pre e lëndimeve që i shkakton dashuria. Psikoterapia, thekson ai, është një qasje për trajtimin e çështjeve të shëndetit mendor, për të cilat duhet biseduar me një psikolog. Gjatë psikoterapisë, çdokush që është i interesuar, mëson për çështjet e veta specifike dhe se si mendimet, tronditjet dhe sjelljet ndikojnë në gjendjen e tij emocionale.
Kur shkrimtarja i pĂ«rshkruan pranĂ« e pranĂ« TeutĂ«n dhe Skerdin, kĂ«ta janĂ« tĂ« pushtuar aq shumĂ« nga afshi i dashurisĂ«, saqĂ« janĂ« gati ta pĂ«rpijnĂ« njĂ«ri-tjetrin. Secili Ă«shtĂ« nĂ«n pushtetin e ndjenjave tĂ« fuqishme. Por, siç u theksua mĂ« lart, dashuria nĂ« penĂ«n e Mira Meksit Ă«shtĂ« e shoqĂ«ruar pĂ«rherĂ« me vuajtje. PikĂ«risht atĂ«herĂ« kur Teuta priste ta kishte Skerdin pranĂ«, pĂ«r tâia lehtĂ«suar peshĂ«n e rĂ«ndĂ« qĂ« ndiente nĂ« zemĂ«r pĂ«r shkak tĂ« kancerit tĂ« gjirit qĂ« do ta operonte nĂ« spital, ai e braktisi aq pabesisht. Prandaj, shpĂ«rthen shkrimtarja,ânĂ« vend tĂ« ngrohtĂ«sisĂ« sĂ« dashurisĂ« dhe vrundujve tĂ« shpirtit, ndjeu zemĂ«rthyerjen dhe njĂ« braktisje njerĂ«zore absurde mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ« se vdekjaâ.
Mendimtari i lashtë romak, Plauti, qetësinë shpirtërore e vlerësonte si lehtësimin më të mirë gjatë një vuajtjeje dashurore. Pikërisht gjatë vuajtjeve të tilla është shumë i rëndësishëm drejtpeshimi shpirtëror, të cilin ai e vlerësonte si një tipar të rëndësishëm të karakterit të njeriut.
Ndarja e dhimbshme e Teutës nga Skerdi nuk ishte aq shkak për rëndimin e sëmundjes së saj, sesa ndjesi e tmerrshme e përballjes me vetveten, vetëm për vetëm. Megjithatë, njeriu, për nga natyra e vet, është i vetëmjaftueshëm, i vetëplotësuar. Por në qoftë se në shpirtin e tij, për shkak të një tradhtie dashurore, krijohet një humnerë e frikshme, atëherë duhet menduar se ka mundësi që ai jo gjithçka është në gjendje ta vlerësojë brenda vetvetes, se ndien boshllëqe në personalitetin e vet, të cilat mundohet t'i shmangë përmes dikujt tjetër. Prandaj prishja e marrëdhënieve, tradhtia në dashuri sigurisht që përbëjnë një shqetësim të madh, krijojnë një situatë kritike, por duhet pasur parasysh se energjia që çlirohet me këtë rast, në varësi të forcës së karakterit të njeriut, mund të sjellë si pasojë ose vetëshkatërrimin ose vetëpërsosjen e personalitetit të tij.
Kur në faqet e romanit, lexuesi njihet me qëndrimin aq të pabesë të Skerdit ndaj dashurisë së Teutës, i cili i shmanget jo vetëm takimit me të, por edhe tingujve të zilkës së telefonit, ai, domosdo, do të shtrojë pyetjen?
Si duhet vepruar që dashuria të çojë drejt lumturisë së çiftit dhe të shmangen vuajtjet?
PĂ«r tâiu pĂ«rgjigjur kĂ«saj pyetjeje, Ă«shtĂ« e domosdoshme tĂ« dihet se cilĂ«t janĂ« ata gurĂ« tĂ« nĂ«nujshĂ«m qĂ« shkaktojnĂ« dhembje, tĂ« cilĂ«t njerĂ«zit i hasin mĂ« shpesh nĂ« rrugĂ«n drejt ngritjes sĂ« strehĂ«s sĂ« shĂ«ndetshme tĂ« dashurisĂ« qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« gjendje tĂ« pĂ«rballojĂ« çdolloj stuhie?
Ngatërrimi i nocionit dashuri me nocionin pasion dashuror përbën çorientimin më karakteristik, pre e të cilit bien jo vetëm të rinjtë, por edhe të rriturit. Shpeshherë flitet për mendime të çoroditura, për shqetësime nervore, për pagjumësi dhe mungesë oreksi, për budallallëqe krejtësisht absurde që vihen re në prani të personit që përjeton tronditje dashurore.
NĂ« kĂ«tĂ« koleksion pĂ«rjetimesh tĂ« çuditshme dhe âargĂ«tueseâ, mund tĂ« pĂ«rfshihen ndjenja tĂ« njĂ« euforie tĂ« papritur, tĂ« prirjes pĂ«r t'u bĂ«rĂ« me krahĂ«, shpĂ«rthime tĂ« frymĂ«zimit dhe dĂ«shira pĂ«r tĂ« pĂ«rmbysur male.
Të gjitha këto janë momente të bukura, të cilat, me të vërtetë, do të thonë shumë në jetë, por megjithatë ato nuk janë tregues të dashurisë. Ato, realisht, janë vetëm tregues të pasionit dashuror, i cili bazohet në të tjera reaksione kimike në trurin e njeriut. Dhe një situatë e tillë mund të mos përbënte asnjë shqetësim, por, fatkeqësisht, pasioni dashuror nuk vazhdon gjatë. Kjo për arsye se, së pari, organizmi nuk mund ta ndiejë veten normal në kushtet e një deficiti të përhershëm gjumi dhe ushqimi dhe, së dyti, është e pamundur të ruhet për një kohë të gjatë niveli i domosdoshëm i hormoneve.
Në kushte të tilla, pasioni dashuror vjen e shuhet gradualisht dhe me kalimin e një kohe të caktuar, zhduket përfundimisht.
PikĂ«risht jo dashuria, por pasioni dashuror ishte ai qĂ« zbuloi pabesinĂ« flagrante tĂ« Skerdit ndaj dashurisĂ« sĂ« pastĂ«r tĂ« TeutĂ«s, tĂ« cilĂ«n e braktisi atĂ«herĂ« kur ajo nuk e priste kurrĂ«. SĂ«mundja e TeutĂ«s shĂ«rbeu si âletĂ«r lakmusiâ pĂ«r dashurinĂ« e rreme tĂ« Skerdit.
Me pabesinë e Skerdit në qëndrimin ndaj dashurisë së çiltër të Teutës, Mira Meksi ka stigmatizuar të tillë meshkuj pa karakter, për të cilët Fransua Tryfo (François Roland Truffaut - 1932-1984), regjisor, skenarist, producent, aktor francez, kritik filmash, thotë:
âNĂ« dashuri femrat janĂ« profesioniste, kurse meshkujt janĂ« amatorĂ«â.
GjatĂ« pĂ«rjetimit prej dikujt tĂ« pasionit dashuror shfaqen nostalgjia, keqardhja, dhembja dhe akuza e vetvetes pĂ«r tĂ« gjitha mĂ«katet. Por a mund tĂ« mendohet qĂ« ai ka pasĂ« kaluar nĂ«pĂ«r shtigjet e njĂ« ndjenje tĂ« pastĂ«r dashurie, si nĂ« rastin e Skerdit? Sigurisht qĂ« jo, sepse ndjenjat e tij kanĂ« çarĂ« jo shtigjet e dashurisĂ«, por shtigjet e pasionit dashuror, i cili sâĂ«shtĂ« gjĂ« tjetĂ«r, veçse njĂ« vrundull ere nĂ« njĂ« fushĂ« tĂ« hapur, qĂ« ndĂ«rron drejtim aty pĂ«r aty.
Pra, që marrëdhëniet e një çifti të çojnë drejt lumturisë së tyre, duhet bërë dallimi prerazi mes dashurisë dhe pasionit fluturak.
Teuta, si heroinĂ« e romanit, mbart me vete çelĂ«sin, me tĂ« cilin shkrimtarja Mira Meksi hap portĂ«n e mistereve tĂ« amazonave. GjatĂ« njĂ« skene romantike, Skerdi, i pĂ«rhumbur nga afshi dashuror, kur po zbulonte magjinĂ« e gjinjve tĂ« TeutĂ«s, vĂ«ren njĂ« tatuazh nĂ« zverk apo nĂ« prapaqafĂ«n e saj. KĂ«rshĂ«ria e nxiti pĂ«r tĂ« mĂ«suar nga Teuta âhistorikun e gdhendjesâ sĂ« atij tatuazhi. Para se tĂ« niste rrĂ«fimin, Teuta i tregoi varĂ«sen qĂ« e kishte vendosur mbi komodinĂ«. PikĂ«risht ajo varĂ«se lidhej me tatuazhin.
Gjatë viteve studentore, së bashku me një shoqen e saj spanjolle, Teuta kishte shkuar në Spanjë, nga e cila ruante mbresa të pashlyeshme për Toledon, një qytet i vogël ky që shtrihet në pjesën qendrore të vendit, i njohur si kryeqytet i provincës Toledo dhe i bashkësisë autonome Kastila-La-Mança (Castilla-La Mancha).
Në njërën nga ato ditë të qëndrimit në Toledo, Teuta, tek po ecte pa e ditur as vetë se për ku, fare rastësisht u ndodh ballë për ballë me një të panjohur, i cili. iu prezantua me emrin Jorgos Theotokopoulos, me prejardhje greke, i cili mbante mbiemrin e piktorit, skulptorit dhe arkitektit po me prejardhje greke El Greko (El Greco 1541-1614), njërit nga mjeshtërit më të mëdhenj të Rilindjes së vonë spanjolle. Prej vitit 1567 deri në vitin 1577, ky personalitet i shquar i artit dhe i arkitekturës punoi në Venecia dhe në Romë. Paskëtaj ai u shpërngul në Toledo, ku punoi për 37 vjet, deri sa ndërroi jetë.
El Grekoja i ri i propozoi TeutĂ«s tâi bĂ«nte njĂ« tatuazh, ndĂ«rkohĂ« qĂ« i mbetĂ«n sytĂ« tĂ« varĂ«sja qĂ« ajo mbante nĂ« qafĂ«. Pasi e kĂ«qyri mirĂ« e mirĂ« me syrin e njĂ« piktori tĂ« talentuar, TeutĂ«s iu shpreh i mahnitur pĂ«r vlerat e jashtĂ«zakonshme tĂ« asaj varĂ«seje, e cila duhej tĂ« ishte mbi dymijĂ«vjeçare. Domosdo qĂ« Teuta mbeti e shtangur aty pĂ«r aty nga ato fjalĂ«, sepse nuk dinte kurrgjĂ« pĂ«r lashtĂ«sinĂ« e asaj varĂ«seje. Mandej piktori e kĂ«qyri varĂ«sen me monokĂ«l dhe gati mbeti pa mend nga personazhet e gdhendura nĂ« tĂ«, pĂ«r tĂ« cilat Teuta nuk dinte asgjĂ«. Dy personazhet e gdhendura ishin Pentesilea dhe Akili, - e sqaroi piktori. AtĂ«herĂ« Teuta i ra nĂ« tĂ«: ajo varĂ«se ishte e trashĂ«guar brez pas brezi qĂ« nga stĂ«rgjyshi deri te Ă«ma e saj dhe fjala ishte pĂ«r mbretĂ«reshĂ«n e amazonave dhe heroin e lashtĂ«sisĂ« greke.
Po kush ishin ato amazona dhe cila ishte e kaluara e tyre plot mistere dhe të panjohura?
Në historinë e kulturës botërore, amazonat njihen si një bashkësi e lashtë mitike, e përbërë nga gra-luftëtare. Ato hasen në mitologjinë e shumë popujve, përfshi grekët, romakët, skandinavët dhe popuj të tjerë të periudhës së lashtësisë.
QĂ« nĂ« fillim lind pyetja: si Ă«shtĂ« krijuar fjala âamazonĂ«â? Mendohet se kjo fjalĂ« e ka prejardhjen nga iranishtja âha-mazanâ qĂ« do tĂ« thotĂ« âluftĂ«tareâ. NĂ« qoftĂ« se nĂ« shprehjen e greqishtes âa mazosâ pjesĂ«zĂ«n âaâ do ta quajmĂ« pĂ«rforcuese, atĂ«herĂ« ajo, afĂ«rsisht, pĂ«rkthehet âgjinjplotĂ«â. Por Ă«shtĂ« i pĂ«rhapur edhe njĂ« variant tjetĂ«r, sipas tĂ« cilit shprehja âa mazosâ, me pjesĂ«zĂ«n mohuese âaâ, do tĂ« thotĂ« âpa gjoksâ. Ka pasur mendime se amazonat e prisnin me thikĂ« gjirin e djathtĂ«, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« ta pĂ«rdornin mĂ« me lehtĂ«si harkun pĂ«r lĂ«shimin e shigjetave. NĂ« pikturat antike amazonat paraqiteshin gjithmonĂ« me dy gjinj, herĂ«-herĂ« njĂ«ri gji ishte i mbuluar nga veshja.
EkzistojnĂ« edhe variante tĂ« tjera tĂ« prejardhjes sĂ« fjalĂ«s âamazonĂ«â. NĂ« gjuhĂ«t e Kaukazit Verior Ă«shtĂ« ruajtur fjala âmazaâ, qĂ« do tĂ« thotĂ« âhĂ«nĂ«â, çka mund tĂ« shĂ«rbejĂ« si jehonĂ« e asaj kohe tĂ« lashtĂ«, kur banorĂ«t e atij rajoni e himnizonin HĂ«nĂ«n si perĂ«ndi tĂ« gjuetisĂ«, e cila nĂ« GreqinĂ« e lashtĂ« quhej Artemida.
Në nderim të këtyre luftëtareve të mitologjisë kështu është quajtur njëri nga lumenjtë më të mëdhenj të botës në Amerikën Latine - Amazona, Dhe kjo nuk është e rastësishme. Lumin Amazona e pati zbuluar konkuistadori (conquistador - në spanjisht dhe në portugalisht do të thotë pushtues në shek. XV-XVI të territoreve të Botës së Re në epokën e kolonizimit të Amerikës) spanjoll Françesko de Oreliani (Francisco de Orellana - 1505-1546), i cili, i pari nga evropianët, e pati përshkuar në krejt gjatësinë e tij. Në verën e vitit 1542, grupi shoqërues i tij, si kalimtarë të parë, gjoja pati vënë re amazonat legjendare, me të cilat hyri në luftim. Sot mendohet se ato kanë qenë ose femra indiane të Amerikës së jugut, që luftonin përkrah meshkujve, ose thjesht indianë me flokë të gjatë, të cilët spanjollëve iu dukën si femra. Françesko de Oreliani, fillimisht, deshi ta quante lumin me emrin e vet, por pas asaj përplasjeje, ai vendosi që lumin ta quante Amazona.
NĂ« njĂ«rin nga lundrimet e veta, Kristofor Kolombin (1451-1506) e patĂ«n njoftuar disa indianĂ« pĂ«r disa ishuj, nĂ« tĂ« cilĂ«t banonin vetĂ«m gra. Ai pati dĂ«shirĂ« tĂ« kapte disa prej tyre, pĂ«r tâia çuar mbretĂ«reshĂ«s spanjolle, por sâdoli gjĂ«: kur marinarĂ«t e Kolombit u munduan tĂ« zbrisnin nĂ« breg, ata i priti njĂ« turmĂ« grash tĂ« tĂ«rbuara, tĂ« zbukuruara me pupla dhe tĂ« armatosura me harqe. MarinarĂ«t u tĂ«rhoqĂ«n dhe Kolombi vendosi qĂ« ata ishuj tâi quajĂ« ishujt Virxhinia, domethĂ«nĂ« âishujt e virgjĂ«reshaveâ.
Mbi bazën e miteve dhe legjendave, këto gra-luftëtare qenë kthyer në simbol të pavarësisë, të forcës dhe të trimërisë. Ato kanë pasë tërhequr vëmendjen e breznive me aftësitë e veta fizike dhe luftarake, si edhe kanë pasë personifikuar lirinë dhe barazinë. Shquheshin për përdorimin e harkut, të heshtës dhe të parzmores. Amazonat vazhdojnë të mbeten figura të tilla, të cilat ngallin interesimin e njerëzve dhe nxisin fantazinë e tyre. Kësisoj ato vlerësohen si një nga elementet e rëndësishme të kulturës dhe të historisë botërore.
Sipas mitologjisë greke, amazonat banonin nëpër pyje të virgjëra, në brigjet e lumit Termodont. Grekët e lashtë besonin se amazonat ishin pasardhëse të Aresit, perëndisë së luftës dhe të nimfës Harmonia. Mënyra e tyre e jetesës ishte e pazakontë: ato nuk vareshin nga meshkujt dhe jetonin në bashkësi femërore. Sipas një legjende, amazonat patën marrë pjesë në një betejë kundër heronjve të Akilit dhe te Herakliut. Tezeu, heroi i Athinës, pati rënë në dashuri me amazonën me emrin Hipolita.
Romakët i përshkruanin amazonat si luftëtare të egra dhe të panënshtrueshme, të cilat luftonin me trupin lakuriq. Disa historianë janë të mendimit se amazonat ishin një bashkësi që jetonte në brigjet veriore të Detit të Zi dhe ndërmerrnin operacione luftarake kundër legjioneve romake.
NĂ« veprĂ«n me titull âHistoriaâ, Herodoti (484-425 p.e.r.) thotĂ« se kryeqyteti i amazonave ishte Themiskira, qĂ« ndodhej nĂ« jug tĂ« Detit tĂ« Zi (Turqia e sotme). Sipas njĂ« tĂ« dhĂ«ne tjetĂ«r, amazonat patĂ«n ardhur nĂ« Greqi nga Deti Azov. Prej andej ato patĂ«n nisur marshime ushtarake nĂ« gjithĂ« hapĂ«sirat e AzisĂ« sĂ« VogĂ«l, duke arritur deri nĂ« Siri dhe Egjipt. Sipas legjendave, ato patĂ«n themeluar qytetet Efes, Smirna (Izmir), Sinop dhe Pathos. Diodor Siciliani (90-30 p.e.r.) ishte i mendimit se amazonat patĂ«n jetuar nĂ« brigjet e lumit Tanais (Doni i sotĂ«m).
Sipas të gjitha legjendave, në bashkësinë e amazonave nuk kishte vend për meshkujt. Gjeografi i famshëm, Straboni (64 p.e.r.-24 e.r.), shkruante se amazonat, një herë në vit, ndërmerrnin sulme kundër pararendësve të kaukazianëve çeçenë me një qëllim tepër specifik; të hynin në kontakte seksuale me ta për të mbetur shtatzana. Djemtë e lindur nga ky kontakt, në rastin më të mirë, ua kthenin etërve, në rastin më të keq - i vrisnin, kurse vajzat i mësonin të punonin në fushë, të merrëshin me gjueti dhe të luftonin.
Sipas një legjende, amazonat patën marrë pjesë në luftën e Trojës, në anën e trojanëve. Aty rrëfehet se si njëherë, gjatë gjuetisë, Ipolita, udhëheqësja e amazonave, qe vrarë rastësisht nga e motra, Penfesilea. E torturuar nga pendesa, udhëheqësja e re, pra, Penfesilea, vendosi të ndahej nga jeta ashtu siç i takonte një amazone të vërtetë, domethënë në luftim e sipër. Sulmi që ndërmori ajo kundër grekëve, në fillim qe i suksesshëm, por në luftim u fut Akili, i cili e rrëzoi Penfesilean nga kali dhe e shpoi me heshtë.
Temës së amazonave i kanë kushtuar veprat e veta shumë autorë të lashtësisë, si Hipokrati (470-356 p.e.r.), Lysiasi (459-380 p.e.r.), Palefati (shek. 3 p.e.r.), Straboni (68 p.e.r.-20 e.r.), Diodor Siciliani (90-30 p.e.r.), Pompei Trog (shek. I p.e.r.), Plutarku (50-125 e.r.) dhe të tjerë.
RrĂ«fenjat pĂ«r amazonat kanĂ« zĂ«nĂ« vend si nĂ« letĂ«rsi, ashtu edhe nĂ« artet figurative. Vepra mĂ« e shquar qĂ« u kushtohet amazonave Ă«shtĂ« eposi âIliadaâ e Homerit. NĂ« kĂ«tĂ« vepĂ«r rrĂ«fehet pĂ«r betejĂ«n e grekĂ«ve me amazonat, tĂ« cilat i patĂ«n ardhur nĂ« ndihmĂ« TrojĂ«s.
Amazonat patën frymëzuar shumë shkrimtarë dhe piktorë edhe të periudhave shumë të vona Ndër ta mund të përmendim Herbert Xhorxh Uellsin (Herbert George Wells - 1866-1946), shkrimtar dhe publicist anglez.
Tepër prekëse janë skenat që Mira Meksi përshkruan për tronditjen e thellë që po përjetonte kryeheroina e amazonave, Glaukia, tek po ndiqte me ankth skenën e dyluftimit të nënës së saj, Pentesileas, me Akilin. Pas vrasjes së Pentesileas, mbretëreshës së amazonave, Glaukia zuri këmbën e saj.
Ashtu si amazonat e Strabonit, edhe amazonat e Mira Meksit vazhdonin traditën e bujtëseve të dashurisë te bashkësia mashkullore që ndodhej në Kolkidë (në latinisht Colchis), një krahine historike kjo në bregun lindor të Detit të Zi).
Amazonat e moshës së re kishin shumë dëshirë të shkonin të shikonin kolkidasit. Por, sipas një rregulli kanonik, ato nuk mund të shikonin meshkuj para se të ndesheshin me ta në një betejë të vërtetë. Por mbretëresha e tyre, Glaukia, vendosi që të niseshin për në Kolkidë.
Pas njĂ« udhĂ«timi tĂ« gjatĂ«, ato, tĂ« fshehura prapa njĂ« brezi pemĂ«sh, arritĂ«n tâi dallonin sĂ« largu kolkidasit, tĂ« cilĂ«t demonstronin forcĂ«n e muskujve dhe mundeshin me njĂ«ri-tjetrin. UdhĂ«timin e amazonave tĂ« reja, me Glaukian nĂ« krye, soditjen e skenave tĂ« dashurisĂ« sĂ« kolkidasve me amazonat e tyre, shkrimtarja i pĂ«rshkruan me tĂ«rĂ« forcĂ«n e magjisĂ« sĂ« fjalĂ«s artistike, me njĂ« figuracion mahnitĂ«s qĂ« tĂ« lĂ« pa frymĂ« me bukurin e stili tĂ« saj.
Si gjithmonë, Mira Meksi nuk ndahet dot nga magjia e dashurisë së heronjve të veprave të veta. Glaukia, gjatë kohës që bashkë me amazonat e reja po sodisnin kolkidasit së largu, mendjen ia pati tërbuar njëri prej tyre, Amorgesi, biri i vetëm i prijësit të tyre.
NĂ« vlugun e pĂ«rpĂ«litjeve tĂ« zemrĂ«s sĂ« saj pĂ«r Amorgesin, Glaukia vendosi tâi hapej nimfĂ«s Cirena, sepse kishte humbur mendjen, kishte humbur tĂ«rĂ«sisht pushtetin mbi vetveten pĂ«r dashurinĂ« qĂ« ushqente ndaj tij. Nga Cirena Glaukia mĂ«son se dashuria Ă«shtĂ« zjarr pĂ«vĂ«limtar, ndaj e kĂ«shillon qĂ« ta djegĂ« fitilin qĂ« po ia pĂ«vĂ«lon zemrĂ«n pĂ«r Amorgesin.
Në njërën nga skenat e gjuetisë së amazonave, Glaukia takon Amorgesin. Pas atij takimi, shkrimtarja e magjeps lexuesin me skenat e dashurisë së tyre, të cilat i ka skalitur aq mjeshtërisht, saqë lexuesi mbetet pa mend.
Glaukian shkrimtarja e vendos para njĂ« mĂ«dyshjeje shpirtsfilitĂ«se: tĂ« braktisĂ« gjithçka dhe tĂ« martohet me Amorgesin, apo, mendjembledhur, tĂ« respektojĂ« me vendsmĂ«ri âkushtetutĂ«n amazonianeâ: tĂ« mos shkelĂ« betimin e amazonave, duke mbetur mbretĂ«reshĂ« e tyre.
NĂ« kulmin e epsheve dashurore, tĂ« cilat kishin arritur nĂ« njĂ« gjendje âinkandeshenteâ, âia behuâ tragjedia: Glaukia i preu fytin Amorgesit me njĂ« thikĂ« dytehĂ«she, duke mbetur besnike e kanonit amazonian - ritualit tĂ« heqjes sĂ« gjirit tĂ« djathtĂ« nĂ« bregun tjetĂ«r tĂ« Thermodonit.
Kur e mbarova leximin e këtij romani, më erdhi ndër mend Kenet Berku (Kenneth Burke - 1897-1993), shkrimtar, gazetar, filozof amerikan, studiues i letërsisë, teoricien i komunikimit, i cili thotë:
âNgjarjet jetĂ«sore na pĂ«rgtitin pĂ«r jetĂ«n nĂ« njĂ« botĂ« reale, duke na njohur me tĂ« tjerĂ« njerĂ«z, por, mĂ« kryesorja, pĂ«r tĂ« na njohur me vetvetenâ.
Shkrimtarja Mira Meksi e edukon, e mëson lexesin se si ta stërvitë veten me armën e mbijetesës dhe të optimizmit edhe në çastet e aksidenteve dashurore. Ajo krijon metafora për natyrën e njeriut, për ata njerëz që në letërsi quhen heronj. Ajo studion mjeshtërisht psikologjinë e personazheve të veta dhe nxjerr në spikamë dëshirat, pikësynimet dhe pasionet e tyre, të mbrujtura me apo pa vetëdije, të cilat i nxisin për të vepruar. Me shtegtimet e veta në botën e personazheve, dëshirat e tyre përvëluese ajo i flak në prushin e konflikteve të papritura. Skenat zëvendësojnë njëra-tjetrën, stili rrëfimtar i shkrimtares i përcjell lexuesit veprimet dhe reagimet e personazheve ndaj njëri-tjetrit, të cilat ndërthuren, pleksen në pika kthese kur dialogu mes tyre shoqërohet me shpërthime ndjenjash të harbuara.
Dashuria në penën e Mira Meksit është një e tillë ndjenjë e fuqishme që nuk kërkon asgjë në shkëmbim, që ekziston përkundër gjithçkaje tjetër, që është në gjendje të krijojë mrekullira dhe të dhurojë shpresë. Por duhet pasur parasysh edhe diçka tjetër që nënvizon Frojdi (Sigmund Freud - 1856-1939):
âNe nuk jemi kurrĂ« aq tĂ« dobĂ«t, sa kur dashurojmĂ«, dhe kurrĂ« aq tĂ« palumtur e pa shpresĂ«, sesa kur humbasim objektin e dashurisĂ«â.
NĂ« kĂ«tĂ« roman, Mira Meksi pĂ«rmend njĂ« mori emrash tĂ« vendeve, tĂ« maleve, tĂ« lumenjve, tĂ« perĂ«ndive apo tĂ« personazheve legjendarĂ«, çka lexuesit mund tâi interesojĂ« etimologjia e tyre.
Hulumtuesi i njohur i arkivave franceze, Aurenc Bebja, ka zbuluar veprĂ«n me titull âUne race oubliĂ©e; les PĂ©lasges et leurs descendants (NjĂ« racĂ« e harruar; PellazgĂ«t dhe pasardhĂ«sit e tyreâ) tĂ« autorit francez Edouard Schneider (1880-1960), nĂ« tĂ« cilĂ«n theksohet se emrat e zotave, e perĂ«ndive, e heronjve shpjegohen vetĂ«m me gjuhĂ«n shqipe. KĂ«tĂ« informacion shkencor ai e ka botuar nĂ« internet, me titullin âKur Edouard Schneider i dedikonte vajzĂ«s sĂ« tij librin âPellazgĂ«tâ: Mos harro kurrĂ« gjakun tĂ«nd shqiptarâ. Faqja e internetit e gazetĂ«s âDitaâ. 14 janar 2018. Po kĂ«tĂ« informacion e ka botuar edhe Sefedin Krasniqi (âEmra perĂ«ndish greke qĂ« shpjegohen vetĂ«m nĂ« shqip, ja pseâ. Faqja e internetit âAlbspiritâ. 16 maj 2016).
TĂ« njĂ«jtin informacion ka dhĂ«nĂ« edhe njĂ« tjetĂ«r autor francez - Luis Benloew (1818-1900), dekan i fakultetit te letrave ne Paris. NĂ« vitin 1877 ai pati botuar veprĂ«n me titull âLa GrĂšce avant les Grecsâ (Greqia pĂ«rpara ardhjes sĂ« grekĂ«ve), ku shkruan:
âShumĂ« emra tĂ« vendeve, tĂ« maleve, tĂ« lumenjve, tĂ« personazheve legjendarĂ« nuk mund tĂ« shpjegohen me etimologjinĂ« greke. VetĂ«m njĂ« gjuhĂ« ka qenĂ« nĂ« gjendje tĂ« hedhĂ« dritĂ« mbi emrat e kĂ«tyre vendeve, e kjo gjuhĂ« Ă«shtĂ« shqipjaâ.
Nuk mund tĂ« lihen pa pĂ«rmendur vlerat e jashtĂ«zakonshme tĂ« pasurisĂ« leksikore tĂ« kĂ«tij romani. PĂ«rgjithĂ«sisht, proza artistike e Mira Meksit Ă«shtĂ« njĂ« thesar i vĂ«rtetĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« âminierĂ« ariâ pĂ«r pasurimin e leksikut tĂ« gjuhĂ«s shqipe. Me kĂ«tĂ« rast, dĂ«shiroj tĂ« nĂ«vizoj si mĂ« poshtĂ«:
Së përi, shkrimtarja ka krijuar mjaft fjalë të reja, ndër të cilat mund të përmendim: arturinë, çukërmoj, djegurishtë, ëmbëlan, hënëzim, festare, hollërinë, i dielltë, i gurëzuar, leximtar, lëbardhë, ndërmendazi, përcikje, prushëtoj, riak (riake), rozak, vajzuke.
SĂ« dyti, duke âi çiftuarâ fjalĂ«t, ajo krijon kompozita fort tĂ« qĂ«lluara: dritĂ«vakĂ«t, dhomĂ«gjumĂ«, fatgremisur, fatpĂ«rgjues, fundbark, gurĂ«rĂ«ndĂ«, guximdhĂ«nĂ«s, mespĂ«rmeskafka, pasdashuri, pasfurtunĂ«, perĂ«ndimdiell, pllakĂ«varr, qepenmbyllur, tymtrashĂ«, zemĂ«rthyerje, vrasjendĂ«rgjegje.
Së treti, mjeshtërinë e shkrimësisë e ka pasuruar me mjaft metafora dhe figuracione artistike: dritat ulëritëse të reklamave përloteshin të verbuara, dergjej në një lëmsh kohe, e kishte varur shpirtin në buzën e tij, greminat e kohës, mendja iu robëruar, kishin rrjedhur shumë ujëra kohe, i mend zjarrin, nuk i ka frerët e vetes në dorë, zgjedha e dashurisë, i zi si vdekja, rrëke që thernin tokën, hëna kishte hedhur grushte me dritë melankolike, një shigjetë zjarri theri qiellin, për të mos u rrëzuar greminave të frikës, si lulja e potisur nga vlaga e dashurisë, muzgu po vinte hapvogël, bisha e dashurisë, lëngata e dashurisë, greminat e kënaqësisë, mademet e çmuara të trupit, rrjeta ogurzezë e dashurisë, i potisur me ujë petalesh trëndafili, ra përnjëherë në krahët e Morfeut, u krodh dëndësive të gjumit si në një det paqeje, ngjante si një perëndi e dashurisë, e ndjeu veten robinë të ndjenjës, dielli ngjitej me përtesë të madhe kupës qiellore, pushimet çlodhëse të pasdashurisë, ankthet e liga i kafshuan zemrën, shtiza e zjarrtë e vrasjendërgjegjes, kur dashuria nuk vdes, vret; porta e buzëve të burbuqta.
SĂ« katĂ«rti, pĂ«rveç sinonimeve leksikore, autorja ka pĂ«rdorur edhe njĂ« tjetĂ«r lloj sinonimi - sinonimin metaforik. KĂ«shtu, gjatĂ« pĂ«rshkrimit tĂ« skenave dashurore pĂ«rvĂ«luese tĂ« TeutĂ«s me Skerdin, nĂ« vend tĂ« fjalĂ«s gjinj ajo pĂ«rdor sinonimin mjaft tĂ« goditur âporta e dashurisĂ«â.
Krijimtaria artistike e Mira Meksit zĂ« njĂ« vend tĂ« nderuar nĂ« kulturĂ«n tonĂ« mbarĂ«kombĂ«tare. Veprat e saj janĂ« pĂ«rkthyer nĂ« disa gjuhĂ« tĂ« huaja. Edhe nĂ« Panairin e kĂ«tij viti ajo u nderua si shkrimtarja mĂ« e mirĂ« pĂ«r romanin me titull âParisi vretâ.
Kaliforni, 17 dhjetor 2023
