Turku Orhan Pamuk , nuk ka shkruar shume romane , por vijon ende te shkruaj dhe te lexoi intensivisht .E gjejme midis librash , ulur ne skrivani , me leter shkrimi dhe stilograf ne dore . Per te shkruar dhe lexuar , njeriu ndihet gjithmone i ri , pavaresisht nga statistikat e viteve .
Falimi i tij ne Stokholm , ne 2006 , perpara Akadenise suedeze te Nobelit, eshte nga me te vleresuarit per permbajtjen metodike te zanatit te shkrimtarit . Edhe nobeliste te tjere , perpara tij , kane mbajtur fjalime emocionuse , por fjalimi i Orhanit , eshte i gjate dhe e kane vleresuar si amanet , per letraret te te gjitha kohrave te arthme .
U laurua me Nobel , ne moshen 66 vjecare , por kurrsesi kjo ngjarje , nuk influencoi , ne uljen e veprimtarise te tij letrare . Fjala , qe mbajti perpara trupes , qe i akordoi cmimin e larte , eshte nje apoteoze , per problemet letrare dhe shoqerore te botes . Sejcili nobelist falenderon zhurine , qe e dekoron . Kjo eshte norme minimale e edukates . Keto fjalime jane pjese e historise letrare te Nobelit , por fjalimi i Orhan Pamuk eshte i pervecem , sepse eshte nje krijim i mirefillte letrar , me vlera te spikatura edukuse , per brezat letrare .
Fjalimi falnderus i Orhanit , eshte botuar ne forme libri . Eshte shqiperuar nga Urim Nerguti dhe Hysen Voci dhe eshte botuar nga shtepia botuse “Skanderbeg “ ne 2007 . Kjo ese letrare titullohet , “ Baulja e babait “ .Ne kete vellim perfshihen dhe dy ese te tjera ,“Shkrimtari i aluduar “ , si dhe “Ne Kars dhe ne Frankfurt “ . I gjithe vellimi eshte 71 faqe . Me shkrime koncize mund te percillen ide te medha , qe nuk eshte gjithnje e domosdoshme te perfshihen ne botime voluminoze . Ne te tera rrastet shprejha koncize e mendimeve , eshte baza e fjales se shkruar . Mbajme parasysh shprehjen e thene per kete problem : “Shkruaj gjate se nuk kam kohe te shkruaj shkurt “.
Si te gjitha veprat e romancierit Pamuk , kjo ese ka vlera te vecanta , per romancieret e rinj ,sepse mesojne jo pak sekrete te mjeshterise te veshtire te romanit . Mesojne dhe vleren , qe merr produkti letrar i nje romancieri , ne rrugen e veshtire dhe te gjate , te perfeksionimit letrar te tij .
Pervoja profesionale ka qene dhe mbetet trashegimi e transmentuar nga brezi ne brez . Ka mjaft rraste , qe nga brezi vjeter ndodhin konservator , me shume se c’duhet . I japin vetes rendesi dhe atribute te mbivleresuara . Kaq i demshem eshte edhe para ardhesi , qe i merr ne varr pervojat e fitura brenda shoqerise , ku eshte ushqyer dhe ka sherbyer . Karakterizohet nga konservatorizmi ambicioz. Te shkruash nje pervoje , eshte testament i vyer, i vlefshem sa vete vepra e vleresuar nga lexusit .
Romancieret , si shumica e intelektualve te ndershem , nuk lene testamente pasurore . Jetojne jasht makuterise se parase. Testamentet e tyre , jane veprat e shkruara , qe i sherbejne shoqerise , per vleresim dhe edukim . Parahistoriket e kane ndjere kete nevoje dhe bashkebisedojne me shkrimet , neper pllaka guri , me besimin , se kjo menyre eshte e duhura , per t’u njohur nga pasardhesit . Brezi para ardhes jane te obliguar moralisht , te lene gjurmet e njohjes se vetvetes . Keto sinjale te brezave bejne historine , karten e identiterit te sejcilit komb .
Nje sinjal i tille eshte “Baulja e babait “ , te Orhan Pamukut . Kjo ese eshte letersi dhe histori . Eshte nje shkrim frymezus , per te njohur te shkuaren dhe per te zoteruar te rthmen . Eshte nje pervoje 40 vjecare ne fushen e letrave , nga nje romancier i sukseshem . Jo vetem kaq . Romancieri jep mendime te vlefeshme, si nje mesus i devotsem , se si duhet te punoi nje romancier , qe i perkushtohet kesaj mjeshterie te veshtire dhe te respektushme nga shoqeria.
Vete titulli i esese “Baulja e babait “ , te ngjall kuriozitetin se c’permban brenda dhe perse e servir ketu nje baule meshini te kohes se shkuar . Ne kohet e reja , fjala “baule “ eshte vjeteruar. Zakonisht , perdoret fjala Valixhe . Por shkrimtari mbetet te baulja , per te nenkuptuar , qe mbart sende te vjetra , per te cilat ka opsione dhe detyra . Valixhja i perket modernes , aroplaneve , jahteve lluksoze , turisteve elitare .
Besohet se ne kete ligjerate oratore , jane porosi vetem per romancieret , qe perbejne shtyllen vertebrore e leterarve te c’do kombi . Ne fillim , oratori spjegoi se baulen e la jashte vemendjes , ne kabinetin , ku shkruan , per dite . Ne nje cep te dhomes , e la Babai , i cili ne baulen prej meshini pat vendosur shkrime te tij , per referance .
Se cila eshte ngarkesa normale e nje romancieri , autori , ka marre shembull, romanin e tij “Bora “, qe fatmiresisht e kemi analizuar , perpara kesaj eseje. . Per kete roman , autori ka punuar 20 muaj , baraz me 600 dite . Romani ka 472 faqe. Afersisht , mbi gjysem faqe ne dite . Edhe me pak se kaq , i duhet romancierit te krijoi , duke u konsultuar vetem me veten . I ndare nga mjedisi dhe shoqeria , qe e rrethon . Kjo eshte arsyeja , qe autori , shkrimet e Babait , i do te jene te skaualifikuara , per te humbur nje shkrimtar , por per te fituar Babane , prezencen e tij ne familje , larg autoburgosjes me deshire , qe realizon shkrimtari . “Dua , qe babai im te mbetet baba im , jo nje shkrimtar “. ( F12 ) . Natyrisht , behet fjale , per nje shkrimtar , qe shkruan me pak se gjysem faqe ne dite , i autoburgosur , ne dhomen me libra .
Problemi tjeter , per nje shkrimtar , eshte detyra , te zbuloi njeriun e dyte , qe jeton brenda vetes se shkrimtarit . Te zbulosh vetveten eshte problem i veshtire , sepse me kete njohje , u jep indiviluatet veprave , qe shkruan . “ Te shkruash , thote Autori , do te thote te perkthesh ne fjale , veshtrimin e brendshemn te vetvetes dhe te mjedisit , ku zhvillohen ngjarjet e vepres tende . Fjalet jane guret , qe shkrimtari nderton ndertesen . “ (F13)
Per kete klauzole autori , permend nje aforizem turk :” Te germosh nje pus me gjilpere “ . Ky eshte durimi , qe duhet te perballoi romancieri . Ne shumicen dermuse te rrasteve , vlera e vepres , varet sa ai tregon historine e tij , sikurse jeten e te tjerve . Kete dhunti te te rrefyeri , romancieri , me deshire , keto vite , qe shkruan , tja dhuroi artit dhe profesionit te tij .
Ne ceshtjen e trete te arsyetimit , autori , permend pak kontradikta me babane e tij , qe per pak kohe , u terhoq , si i lodhur nga jeta familjare . Familja vujajti me shume se Babaai . Babai ishte strehuar ne Paris , nje veprim i modes , per intelektualet turq te kohes “Ku mbushnuin fletore te tera , neper dhomat e hoteleve parizjene “ ( F15 ) .
Edhe ne kete paragraf , gjejme nje porosi te madhe . Dhomat e rehateshme , jasht jetes se popullit , nuk mund te jene mjedise , per krijimtari te fryteshme. Arsyetimi , na con ne porosine e pare , simbas te ciles , krijusi konsultohet me veten , midis togut me libra . Dhoma e “vetburgosjes “ nuk duhet te kete ndryshim thelbesor nga dhomat e mjedisit rrethus . Togu me libra e ben dhomen e shkrimtarit , te dallushme nga mjedisi .
Autori ne ceshtjen kater , perkufizon gjendjen emocionale te shkrimtarit, kur jeton dhe kur shkruan . Shkrimtari , duhet te jete i shqetesuar , per problemet , qe vren rreth vetes , ne familje dhe ne shoqeri . Krijimtaria eshte c’do shqetesim i ngritur ne art .Nuk mund te kete shkrim , pa nje e me shume shqetesime sociale .
Ceshtja e peste , lidhet me pasionet e shkrimtarit . “Shkrimtari , shprehet Orhani , duhet te kete durimin dhe shijen e ndalimit te kenaqesise , nje instikt , per tju shmangur turmes , jetes se rendomte , gjerave te perbashketa , per te gjithe . Ai duhet te mbyllet ne nje dhome . Duhet te kemi durim dhe shprese , per te kerkuar themelet e vetes tone . …”(F16 )
Sic shifet shkrimtari , pa njohur veten e tij , nuk mund te krijoi mijra jete , qe duhet te jene ne pajtim te plote me jetet e mjedisit , per te cilin shkruan.Natyrisht lexusi nuk ka nevoje , per jetet e rendomta , pa qellime dhe ambicje . Ne fund te fundit , te jetosh do te thote te ndodhesh ne c’do cast drejt jetes me te mire . Ku ndodhet ? Ne infinitin , qe identifikohet me vdekjen . Dijetaret e tjere , jane shprehur , se jetohet , per te nesermen dhe c’do dite e arthme , eshte gjithnje nje e neserme .
Ne problemin e gjashte , Orhan ndalet te mjeti ndihmes . Dhoma , ku mbyllet shkrimtari , nuk duhet te jete bosh , por e mbushur plot me libra . Biblioteka eshte vendi , ku hedh rrenje letersia e vertete . Per kete problem kapital , autori shkruan :” Besoj se letersia eshte vepra me e cmuar , qe njerezimi i ka dhene vetes , per te kuptuar vetveten “ .(F17)
Sic shifet Orhan udhehiqet nga filozofia e njohjes se vetvetes , per te cilen Nitzche dhe Shopenhauer i kane kushtuar te gjithe krijimtarine e tyre filozofike dhe qe ne nje te arthme , mendoj t’i sjell , ne faqet e revistes tone polivalente “FL” .
Ceshtjen e shtate , autori na i ka perkufizuar , me kete postulat : “Letersia eshte arti i te diturit te flasesh , per historine tende , sikurse per historine e te tjereve “ . Kuptohet lehte , se per letersine nuk ka barriera nacionale dhe aq me pak lokale . Per tja arritur kesaj maje artistike , duhet filluar nga njohja e historise te te tjerve . Orhan shkruan se Babai i tij kishte nje biblioteke me njemije e peseqint libra dhe keto , jo vetem , qe i kishte lexuar te gjitha , por dinte te dallonte cila ishte e lehte dhe e ceket dhe cila ishte klasike dhe fondamentale . Librat nuk mund te jene te tere nje lloj , sepse eliminohet ambicja , per te arritur me te miren . Ky eshte motiv i c’do letrari , ne kuptimin e romancierit , me botkuptim dhe vizion te gjere .
Kuptimi per boten , eshte domosdoshmeri e njenjejte , per sejcilin romancier . “ Bota ime , thekson autori , eshte perzjerie e e lokales me ate boterore , kombetares , me ate perendimore “(F118 )
Me kete thenie , duhet te kuptojme , qe zhvillimi nuk kuptohet ne sfera te ngushta lokale , pavaresisht se mund te qelloi qe te zhvillohet romani , ne mjedise te kufizura ne hapesire dhe ne kohe . Te lexuarit dhe te shkruarit na afron me qyteremin e perparuar .
Autori e hapi baulen e Babait dhe konstatoi se babai nuk e pat marre seriozisht punen e shkrimtarit . “Duke shkruar larg ketyre kritereve , ne nje dhome te mbyllur ne Paris , duke shkruar , pushonte se qeni Babai im . Te qenit shkrimtar te detyron te mbeshtetesh ne plaget e fshehta . Ti zbulosh ato me durim , t’i nxjerresh jashte dhe t’i besh nje pjese perberese te talentit Te jesh shkrimtar , do te thote , te flasesh , per gjera , qe te gjithe i dine , por pa qene te vetdishem , per to “( f24 ) .
Mbas hapjes se “baules “, Orhan humbi nje shkrimtar , por fitoi babane biollogjik .
Autori ngre nje problem shume aktual , per kohen , ku gazetat dhe televizionet , trajtojne , sipas orgjinalitetit te tyre plaget shoqerore , si varferia , korrupsioni , strehimi dhe plage te tjera . Keto plage shoqerore televizionet dhe gazetat i zbulojne me shpejt se letersia . Ne kete rrast duhet te largojme friken e perjashtimit dhe te inferioritetit .
Njerzit shofin ne ekran , aq sa lexijne letersi te arrirre dhe artistike . Autori merr shembell Dostojevskin i cili , per te zhvilluar vendin , duhej te rriteshin marrdheniet me Perendimin . Artisti i madh Dostojevski shprehej se marrdheniet me perendimin po se po ,” por ato edhe duheshin tejkaluar dhe ashtu ndodhi , ne kohen e tij “ . ( F 27 )
Kush ka lexuar romanet e Orhanit , pa dyshim ka vene re , qe shkrimtari nuk perdor asnje fjale banale , megjithse pershkuan situata erotike te nxehta dhe te gjata . Shkrimtare te rinj , per t’u dukur moderrne, e mbushin shkrimin me keto lloj fjalesh . Ne fakt , kjo eshte pazotesi e autoreve , per te gjetur fjalet sensitive , pa vulg dhe pa banalitet . I ndihmon shtegu banal , per te shmangur mediokritetin . Erotizmi eshte ceshtje personale , nuk ndahet me publikun . Shkrimet , kur erotizmi shperthyes , ndahet me publikun , jane tjeter gjini shkrimesh , te respektuara per mjeshterine e komunikimit me lexusin dhe shikusin . Letersia eshte ajo , qe pershkruam me lart , sqimatare, kurreshtare , udherrefyse .
Me ligjeraten , perpara Akademise suedeze se Nobelit , Orhan Pamuk , nuk e” humbi” Babane. Fitoi zemrat e shkrimtarve ne mbare boten te sotme dhe te brezave , qe do te vine . Pervoja , qe jep shkrimtari Pamuk , nuk eshte kaq , sa rraha ne kete kumtese modeste , me shprese , per te vijuar , ne nje kohe te arthme , natyrisht , ne se do t’u duhet krijusve te “FL” .
Menyra si ky shkrimtar i trajton problemet profesionale , tregon bujarine e tij , per te shkuar pervoja te koleget me me pak pervoje . Te japesh pervoje profesionale eshte me shume se bamiresi . Eshte pasion , per ta bere bashkebisedusin , baraz me veten . Kur jep pervoje , sakrifikon . Jep pjese nga vetja . Orhani jepet i teri , profesionalisht dhe shpirterisht ne sherbim te nje letersie cilesore mbareboterore .
Illo Foto – Studjus , ne NY . Nendor 2021
