Mbretëria e Aleksandrit të Madh, e njohur edhe si Perandoria Maqedonase (përfshi Greqinë), ishte një forcë e frikshme që la gjurmë të pashlyeshme në histori. Kjo perandori e fuqishme, e krijuar nga udhëheqja vizionare e Aleksandrit të Madh, mbretëroi supreme për një periudhë relativisht të shkurtër, por arriti lartësi të pashembullta.
Aleksandri i Madh u ngjit në pushtet në vitin 336 pes, pas vrasjes së babait të tij, mbretit Filipi II i Maqedonisë. Në vetëm 20 vjeç, ai filloi një mision ambicioz për të zgjeruar kufijtë e mbretërisë dhe për të përhapur kulturën që historianët e quajnë “helenistike”. Me një ushtri të disiplinuar mirë dhe shkëlqim strategjik, Aleksandri pushtoi me shpejtësi territore të gjera, duke krijuar një nga perandoritë më të mëdha të antikitetit.
Gjatë fushatave të tij ushtarake, të cilat shtriheshin nga viti 334 pes deri në vitin 323 pes, Aleksandri u fut në Azinë e Vogël (Turqia e sotme), Egjipt, Persi (Iran) dhe madje deri në lindje deri në Indi. Shkathtësia e tij ushtarake mahniti mikun dhe armikun njësoj, duke i dhënë atij titullin "Imathi" (si maqedonas që ishte), dhe duke forcuar vendin e tij në histori.
Mbretëria e Aleksandrit të Madh zgjati zyrtarisht deri në vdekjen e tij të parakohshme në vitin 323 pes në moshën 32 vjeçare. Pas vdekjes së tij, perandoria ra në një periudhë copëtimi dhe trazirash politike, të njohura si Luftërat e Diadoçëve. Këto konflikte u zhvilluan midis gjeneralëve të Aleksandrit, të njohur si Diadochi, të cilët luftuan për kontrollin mbi rajone të ndryshme të perandorisë.
Në fund të fundit, mbretëria e madhe e Aleksandrit u nda në tre shtete kryesore pasardhëse: Mbretëria Ptolemeike në Egjipt, Perandoria Seleukide në Persi dhe Mesopotami dhe Mbretëria Antigonide në Maqedoni dhe Greqi. Këto shtete pasardhëse do të vazhdonin të kishin një ndikim të rëndësishëm në rajon për shekujt në vijim.
Megjithëse sundimi i drejtpërdrejtë i Aleksandrit të Madh kishte përfunduar me vdekjen e tij, trashëgimia e tij vazhdoi. Kultura që futi gjatë pushtimeve të tij lanë gjurmë të pashlyeshme në tokat që pushtoi. Në Egjipt, për shembull, Mbretëria Ptolemaike do të vazhdonte të ndërtonte bibliotekën e njohur të Aleksandrisë dhe do të bëhej një qendër mësimi dhe intelektuale.
Përveç arritjeve kulturore dhe intelektuale, perandoria e Aleksandrit luajti një rol vendimtar në përhapjen e gjuhës, artit, arkitekturës dhe filozofisë në të gjithë Mesdheun lindor dhe më gjerë. Kjo përzierje kulturash, e njohur si ‘helenizim’, vazhdoi të formësonte rajonin shumë kohë pas sundimit të drejtpërdrejtë të Aleksandrit dhe pasardhësve të tij.
Deti Mesdhe
Astrit Lulushi
Historia thotë se grekët e lashtë e emëruan detin Mesogeio - Mesdhe. Mos tregon kjo se greqishtja dhe shqipja e lashtë kanë qënë një gjuhë dhe greqishtja e re u krijuar për t’u ndarë nga shqiqja, e cila mbeti e pandryshuar.
Teknikisht, termi grek u bë i njohur në epokën romake. Që do të thotë se deti "mesi i dheut" (Mesdheu) u emërua i tillë pasi romakët ranë në kontakt me grekët dhe i dominuan, pastaj pushtuan iirët. Homeri, Herodoti, Tukididi, Ksenofoni, Aristoteli, nuk kishin një emër të veçantë për Mesdheun. Kur Platoni dëshiron të thotë se Atlantida ishte jashtë Mesdheut, ai ka një fjalë egjiptiane në Timaeus; legjendën e Atlantidës:
Në fund të periudhës helenistike dhe në atë romake, historiani grek Polybius gjithashtu nuk e përmend termin Mesageiu. Kartagjenasit ishin zotër të gjithë bregdetit mesdhetar të Libisë deri te Shtyllat e Herkulit. Ata gjithashtu kishin kaluar ngushticën e Shtyllave të Herkulit dhe kishin zotëruar të gjithë bregun detar të Iberisë në Mesdhe deri në Pirenejtë.
Megjithatë, në realitet teksti origjinal nuk e ka termin mesogeios/mesdhetar, por në vend të kësaj përdor fraza për ta përshkruar atë si “deti i brendshëm” dhe “detit jonë”.
Siç mund ta merrni me mend, Polibi nuk thotë "mesogeios", por “detin jonë” dhe e krahason atë me "detin e jashtëm".
Edhe gjeografi i madh grek i epokës romake, Straboni tenton ta emërtojë atë në mënyrë të ngjashme.
Terma të tillë ishin të njohura në epokën romake, që e emruan me latinishten "mare nostrum" pasi grekët e quanin kryesisht "deti jonë" dhe ndonjëherë "det i brendshëm" nëse ishte në kontrast me Atlantikun si deti i jashtëm. Sigurisht më vonë filloi të mbizotërojë termi "mesdhe" dhe grekët modernë e quajnë "Mesogeios" që do të thotë "në mes të dheut" sepse në të vërtetë është pothuajse i rrethuar nga toka. Megjithatë, më vonë deti u quajt "ymas thalassa" që do të thoshte "deti jonë”.
Romakët i pushtuan të gjitha brigjet e tij, kështu që sot priremi të adoptojmë një term që erdhi pas tyre, Mediterrenian.
Fasadë
Astrit Lulushi
Maqedonasit dhe bullgarët, janë të njëjtë me emra të ndryshëm.
Maqedonasit modernë, deri në vitin 1940, e identifikonin veten si bullgarë. Vetë heronjtë kombëtarë të maqedonasve të veriut ishin bullgarë.
Por edhe më i çuditshëm është emri “maqedonas”, i imponuar nga të huajt. Megjithatë, populli në Maqedoni nuk di asgjë për atë emër të lashtë, i rifutur me një synim dinak nga njëra anë dhe idiotizëm nga ana tjetër.
Krste Misirkov, bullgar i vetëshpallur dhe një nga baballarët themelues të kombit modern maqedonas të veriut, shkruante në vitin 1903:
"Çfarë lloj kombi i ri maqedonas mund të jetë ky kur ne dhe baballarët, gjyshërit dhe stërgjyshërit tanë gjithmonë jemi quajtur bullgarë? Ishin të tjerët që na ndanë, duke krijuar për ne dhe për bullgarët dy jetë të ndryshme me nevoja të ndryshme, duke na vendosur në pozita të pabarabarta”.
Në kompleksin gjuhësor sllavo-jugor ka disa degë jashtë njësive politike serbe dhe bullgare; këto janë dialektet maqedonase, të lidhura ngushtë me bullgarishten në lindje dhe serbishten në veri. Këtyre degëve u janë dhënë emra të ndryshëm në periudha të ndryshme, por vetëm në çerekun e fundit të shekullit të nëntëmbëdhjetë, u mbivendosën aq shumë sa të zëvendësonin njëri-tjetrin. Këta emra të ndryshëm nuk u kapën si duhet dhe gradualisht filluan të linin vendin derisa më në fund u zëvendësuan nga përshkrimi natyror sllav me një pasqyrim 'maqedonas’. Njerëzit që flisnin këto dialekte dikur quheshin 'sllavë' dhe më vonë ose 'serbë' ose 'bullgarë' derisa rivaliteti midis këtyre dy emrave i bëri ata të dy të huaj për sllavët maqedonas, të cilët filluan ta quanin veten me emrin e vjetër gjeografik të vendit të tyre për të treguar origjinën e tyre.
“Vërtet është për të ardhur keq, por çfarë të bëjmë, sepse jemi bullgarë dhe të gjithë vuajmë nga një sëmundje e përbashkët”, Gotse Delçev, 1899). "Ne jemi të gjithë bullgarë, por po vrasim veten për asgjë. Është e vështirë për mua”.
Deri në periudhën e mesit të luftës, paraardhësit e maqedonasve të veriut ishin etnikisht bullgarë.
Maqedonishtja rajonale ishte shndërruar në nacionalizëm maqedonas 'etnik', për shkak të një fushate jashtëzakonisht të suksesshme për të fituar njohjen. Ky transformim tregon se përmbajtja e besnikërisë kolektive mund të ndryshojë: patriotët mund të manipulojnë besnikërinë rajonale multikulturore për të gjeneruar ndjenja të reja etnike. Shtatoret kanë mbushur sheshet e Shkupit për të treguar sesa “i lashtë” është populli i Maqedonisë së veriut, dhe shqiptarët të krenohen që marrin pjesë në të.
E gjithë bota e di se nuk ka pasur asnjë “maqedonas etnik” para krijimit të asaj “etnie” në vitin 1945, kur Tito krijoi Republikën Socialiste të Maqedonisë dhe “etnicitetin maqedonas” pas kërkesave të Internacionales Komuniste (Komintern).
“Sa për ultranacionalistët që pretendojnë se nuk janë me origjinë bullgare, vendosën të jetojnë me mitet dhe gënjeshtrat e tyre për argëtimin e vazhdueshëm të pjesës tjetër të botës!” (T.J. Winnifrith, "Shattered Eagles).
