(Kushtuar publicistit, shkrimtarit dhe Pilotit pasionant të Letërsisë, Riza Lahi)
Tregim nga Fatmir Terziu
Nuk mund të quhen turbina. Por i imagjinoj. AN-dysha më thotë zëri që ndalon pa i hypur ende drejtimit të tij. E unë ende mbaj mend leximet. Kjo mënyrë më bën të dridhem e të ndjej. Të shkruaj me sy e me tru. E të qëndroj në një pozicion. E dini se cili pozicion është? Është ai i vezës që zien në një xhezve të madhe. E unë shkruaj atë që kam lexuar…
Turbinat poshtë meje zhurmojnë. Dritaret e vogla mbajnë peshën e syve të mi. Duart shtrëngohen aq fort sa që duket sikur të duan të shkulen nga trupi i futur në një vilani të paparë më parë. Këmbët e mia ndjehen më të lehta. Asfalti i Pistës së Vogël pranë Klubit Sportiv „Partizani“ duket sikur është poshtë krahut tim të djathtë dhe shpejton. Dhe më në fund largohet.
Rrugëtimi ngjitës. E ajërta na ka mbërthyer e na mban në krahë të padukshme. Por, sytë si sy, mbajnë një tjetër panoramë në shtjellën e tyre. Në vazhdën e tyre të përkapjes janë magazina, baranga, meteorologjia, dhe kasolle me ngjyrë dheu, çati prej kallaji që shkëlqejnë në diell, një ndërtesë e etiketuar e Ndërmarjes Bujqësore. Ndërtesa 56. Më tej syri zvogëlon qasjen e tyre. Shfaqen disa kontejnerë të kuq, një parking kamionësh. Ndërtesa 28. Shkolla e Partisë. Palma të larta, gardhe me tela me gjemba, tre korsi. E pastaj ndesh me qesëndinë ajrore. Rrokaqiejt shfaqen shkurtimisht në kupolën e stërkitur me glasa zogjsh. Duket tërë bregu i Adriatikut. Pastaj gjiri, më tej Karaburuni. Peshkatarët me varkat e tyre më poshtë, pastaj horizonti dhe Joni kaltërosh. Në të majtë mbetet Ishulli i Korfuzit, në të djathtë më poshtë është një fushë dhe maja e mbushur me pisha të mbuluara me një rrjetë. Ne ngrihemi lart dhe piloti sinjalizon se mund t'i zhbllokojmë rripat e sigurimit.
Pranë meje, një burrë me syze të holla me zvetënim inoksi, nxjerr nga një çantë lëkure një dosje me etiketën e ngjitur e me nënshkrimin anësor dhe ballor „Spërkatjet“. E hap dhe e vendos në tryezën e vogël, të palosshme. E tërheq bërrylin mbrapa për t'i bërë vend atij, por pas një çasti e ndjej veten dhe ngushtohem më shumë, në fund të fundit, mbështetësja është për ne të dy dhe unë nuk jam më fëmija që u lë vendin të rriturve. Nuk jam më në autobusin „Saviem“ që më merr nga Qendra, përballë Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve dhe më shpie në Laprakë. Burri heq syzet, i fshin tërësisht dhe i mbështet në faqen e hapur. Në një gotë mund të shoh fjalën „kohë“ të deformuar dhe të zmadhuar. Mbështetem prapa dhe e zvogëloj mbështetësen.
Koha. Padashur shikoj monitorin e vogël me aeroplanin dhe vijën me pika, temperaturën e ajrit dhe kilometrat deri në fund të fluturimit. Unë mund të shoh sa është ora dhe saktësisht se ku jemi në qiellin mbi det. Pyes veten se si është ora 10 e mëngjesit këtu, dhe 2 orë më vonë avioni do të ulet në një qytet jugor në atë fushë ku do të ngrihet një qytezë e përkohshme dhe ku menjëherë do të duhet të përgatitetn ilaçet për pishat, bregun e detit dhe fushat e tjera përreth, Vurgun e Delvinën. Duhen orë që duken e orë që s'duken. Ku shpenzohen këto orë? Edhe fëmijët e dinë se nëse dikush lëviz në një drejtim mjaftueshëm, ai do të kthehet atje ku ka filluar. Dhe çfarë ndodh me kohën? Po ne nuk ikim shumë larg. Nuk ikim…
Kështu u përhumba duke kthyer e shtyrë kohën sa pas në kohë e aq në të tashmen e ngritur në qiellin mbi Europë. E ndjej…
***
Dikush në sediljen e pasme po fishkëllen, diku përpara një fëmijë po qan. Nxjerr kufjet nga xhepi i sediljes përballë, gjej një vrimë të vogël në mbështetësen dhe i fus në prizë. Më thërret në vesh një tenor italian. Ndërroj stacionin në radion e aeroplanit, gjej diçka më të qetë, vendos të fle. E në gjumë e sipër një zë tjetër më vjen në kohë të vjetër…
Mbaj mend që e sollën në pranverë. U transportua në pjesë dhe u montua në vend për disa ditë. E kanë vendosur në fund të kapanonit, ngjitur me rrugën kryesore, mes vreshtave me pjeshka dhe atyre që mbajnë ato eksperimetimetimet bujqësore të kajsisë. Shumë të huaj në atë kohë kishin iluzionin se ai erdhi në këtë vend për shkak të afërsisë sonë me aeroportin e Rinasit, por ata ishin shumë larg nga e vërteta. Sidoqoftë, të gjithë vendasit e dinin se çfarë ishte, avioni i bardhë erdhi në aeroportin tonë të vogël direkt nga Bashkimi Sovjetik. Ishte ide e udhëheqjes së partisë për ta shndërruar bujqësinë tonë në një model unik pa sëmundje dhe pa insekte. Ne u zgjodhëm të ishim tashmë me një avion të tillë. Dhe çfarë avioni!
U shkunda nga gjumi. Nuk mund ti besoja ato fjalë me mburrje. E ashtu sërrish kur je në atë lartësi ndjen hera-herës përgjumje. Tashmë ishte ndryshe. Ndryshe më vinin zërat, teksa ndjehesha si në komë, e aq më shumë në atë formë.
Isha piloti i parë që do të hypja tashmë në atë avion që ishte kthyer në një kinkaleri. Mbaj mend që në ditët e para pasi u hap zyrtarisht, prisnim me orë të tëra në radhë për të ngjitur shkallët e ngushta, për t'u ulur me fëmijët në sediljet e buta dhe për të porositur pasta me krem (disi nuk ishte e përshtatshme të ulesh në aeroplan dhe të pije bozën që e kishin bërë bozaxhinjtë e harruar të qytetit), dhe kamarieret e veshura si stjuardesa i sillnin porositë me buzëqeshje. Brendësia e avionit ishte e ruajtur dhe autentike, vetëm sediljet ishin kthyer dy nga dy, përballë njëra-tjetrës, midis tyre vendoseshin tavolina të ulëta xhami dhe formonin ndarje komode.
Menaxheri i kësaj pastiçerie të pazakontë quhej Sami, kishte mustaqe dhe ishte i veshur si pilot. Në fillim, Samiu e la secilin fëmijë të hynte në kabinë dhe të gumëzhiste pas komandimeve pa prekur asgjë. Nganjëherë harronim edhe ne veten, kapnim timonin dhe shtypnim gazin, sikur të ngriheshim me gjithë ndodhinë pas nesh dhe të bashkoheshim me avionët e vërtetë mbi aeroport.
Në fund të këtij viti shkollor të paharrueshëm, para se të shkonim me pushime, na liruan nga shkolla, u organizuan brigada për të pastruar zonën përreth Aeroplanit. E përmirësuan, e peizazhuan, mbollën lule dhe pisha të bukura, mbollën një grup selvish të gjatë e të hollë si kulla vrojtimi. U formua një park i vogël, i mirëmbajtur nga pastruesit dhe punëtorët e komunales.
Me zogun gri erdhën disa ndryshime.
Në rrugën kryesore që na lidhte me zonën e Laprakës, u shfaq një tjetër ndalesë e autobusave „Saviem“. U shkruajt „Aeroplan“. Shoferët e djersitur murmuritën, gjersa u mësuan me mendimin se Avioni do të qëndrojë aty dhe pasagjerët do të hipin dhe zbresin në këtë ndalesë si çdo stacion urban tjetër.
Po atë vit, Cirku, që na argëtonte çdo verë, ngriti një tendë jo në stadium, si zakonisht, por pranë fushës së aeroplanit.
Ajo që ndodhi në fund të këtij gushti u shndërrua në një keqkuptim. Ciganët përhapën tezgat e tyre rreth aeroplanit herët në mëngjes dhe poligonin e qitjes, karuselat dhe gjetjet i vendosën aty ku ishin gjithmonë, në qendër.
Sidoqoftë, ndikimi më i madh që pati aeroplani ishte në jetën publike. Një numër i madh prej nesh që shkonim natën në qendër të qytetit për t'u mbledhur dhe për të pirë cigare pas klubit, filluam të preferonim mjedisin më të izoluar rreth aeroplanit. Parku i sapoformuar tërhoqi të rinjtë me stolat e tij të rinj, afërsinë e tij me natyrën (kopshte me kajsi dhe vreshta) dhe largësinë e tij nga Ministria e Brendshme.
Për ata që jetonin përreth, ajo ishte ende e njëjta periferi e jashtme, por tani kishte një emër "Deri tek aeroplani". Me kalimin e kohës, banorët e kësaj zone filluan dalëngadalë të silleshin ndryshe, të distancoheshin nga pjesa tjetër sikur të kishin turp. Fëmijët e tyre gjithashtu filluan të fryheshin. E megjithatë, ne shikonim me pak zili teksa ata zvogëloheshin në grupe të vogla, sikur të mos shkonin në shtëpi te hallet e natyrshme të racioneve të asaj kohe, por sikur do të fluturonin në ndonjë ishull ekzotik. E kishin harruar se edhe ajria kishte kufinj, e ata s'mund ti kalonin. Edhe pse e kishin tashmë një aeroplan të tillë para syve.
Në atë kohë baballarët tanë përhumbeshin punërave, nënat s'kishin shumë kohë për ne, gjyshërit na jepnin qindarkat, ne jetonim në të vetmin vend me avionin e kthyer në „Pastiçeri“. E ai avion ishte si një vitrinë. Edhe ne ishim padashje tashmë aty. Ishte si një vendim. Ne ishim të dënuar të jetonim me këtë vendim, në vitrinën e socializmit provincial. Dhe Aeroplani e forcoi plotësisht këtë status. Pra, ne nuk ishim as në ajër, e as në tokë.
