Ambasada e Shqipërisë eveniment interesant akademik kushtuar veprës së fundit të Alpion
Fatmir Terziu
Në mjediset e Ambasadës së Republikës së Shqipërisë në Londër, nën drejtimin e vetë Shkëlqesisë së Tij, Ambasadorit të Shqipërisë në Londër, Qirjako Qirko, u bë një prezantim i autorit Prof Dr Gëzim Alpion dhe veprës së tij të fundit akademike, kushtuar „Nënë Terezës“ me titullin „Nënë Tereza: Shenjti dhe Kombi i saj“ (Mother Teresa: The Saint and Her Nation). Me një prezencë të ndjeshme intelektuale të rrjetit akademik në BM dhe të trupit diplomatik të të dy ambasadave, Shqipërisë dhe Kosovës, me një qasje të përfaqësuesve të gjerë të shoqatës Anglo-Albanian, që drejtohet nga ish-Ambasadori i Mbretërisë së Bashkuar në Tiranë, Stephen Nash, dhe atyre të Komunitetit shqiptar paraqitja ishte me një interes të jashtëzakonshëm.
Vepra e Profesorit të mirënjohur të Universitetit të Birminghamit, Gëzim Alpion, u paraqit më tej nga vetë autori. Në fjalën e tij që në fillim u duk se ajo është tashmë më shumë se një arsye simpatike ndaj temës së saj. Sikurse e shpjegoi vetë Prof Alpion kjo ka ndodhur krejt ndryshe në rrugëtimin e tij kërkimor të thelluar, pasi ai me shumë vështirësi, por me një këmbëngulje akademike ka arritur të sigurojë më shumë akses në informacione dhe burime të reja. Alpion për këtë foli në dy kënde. I pari si një vëzhgim nga aspektualiteti "Celebrity" dhe i dyti nga "Nocioni" (Kombi), ku të dy anët në këtë vepër i kushtojnë një rëndësi të madhe pjesës së hershme të jetës së Terezës. Kjo pjesë ravijëzohet, tha Alpion, që nga lindja e saj në prag të pavarësisë së Shqipërisë në 1912 deri në vdekjen e babait të saj kur ajo ishte 12 vjeç. Në këtë kontekst mësohet nga fjala paraqitëse se të dyja shpjegojnë thirrjen dhe përkushtimin e Terezës ndaj Zotit si mënyrën e saj për të menaxhuar pikëllimin e saj. Por ndërsa „Celebrity“ kurrë nuk e vuri në dyshim angazhimin fetar të Terezës, konteksti akademik i trajtuar mjeshtërisht nga Alpion, i „Nation“ e përshkruan besimin e saj si të munduar dhe të rrënuar nga dyshimi.
Përpara audiencës së pranishme, Dr Alpion tregoi se në këtë këndvështrim është dhe një ndryshim në perspektivë. Ky ndryshim në perspektivë, sipas tij, është kryesisht rezultat i zbulimit të një anëtari të familjes të panjohur më parë për Alpion. Kushërira e parë e Terezës, Filomena, e cila humbi prindërit dhe vëllezërit e motrat e saj nga gripi spanjoll, e që u mor si e adaptuar (ose në përkujdesje) nga nëna e Terezës në vitin 1922. kështu kjo ishte një qasje e panjohur për audiencën, të cilën autori i veprës e sqaroi më në detaje. Alpion tha se Filomena dhe Tereza më pas ndanë një dhomë për gjashtë vjet dhe u afruan mjaftueshëm për ta konsideruar njëra-tjetrën si motra. Këtë e sqaroi, pasi autorit vetë iu desh të udhëtonte e të intervistonte për në Melburn anëtarët e mbijetuar të familjes së Filomenës. U mësua se ajo u vendos në Australi në 1952 dhe vdiq në Melburn në 1979. Autori i „Nënë Tereza: Shenjti dhe Kombi i saj“ (Mother Teresa: The Saint and Her Nation) tregoi se ishte gjithashtu në gjendje të rishikonte dokumentet arkivore me detaje të reja rreth historisë së Terezës, si dhe korrespondencën personale midis Terezës dhe Filomenës. Në sqarimin. Emëtejshëm të Alpion, u dëgjua se ky material i ri ka rezultuar në disa ndryshime faktike. Për shembull, në „Nation“, Tereza përmendet me emrin e saj të fëmijërisë, Gonxhe, dhe jo Agnes, si te „Celebrity“. „Nation“, sipas autorit shpjegon se Gonxhe ishte emri që Tereza besonte se i kishte vënë babai i saj dhe ishte emri me të cilin u rrit dhe ai që përdorte, atë emër që familjarët e saj e kishin quajtur thuajse gjatë gjithë jetës.
Duke vazhduar më tej bisedën mjaft interesante, Alpion zbuloi për të pranishmit, gjithashtu një material të ri në lidhje me gjyshërit e Terezës, ku „Nation“ me të vërtetë fillon të largohet nga „Celebrity“. Sipas autorit „Celebrity“ e inkuadroi Terezën si një produkt të 'kulturës së të famshmëve' dhe eksploroi se si ajo e ndërtoi në mënyrë aktive statusin e saj të famshëm. Po sipas autorit „Kombi“, veproi në të kundërt, kërkoi ta kuptojë atë për sa i përket trashëgimisë së saj kulturore dhe gjenetike.
Në libër tha autori shpjegohet prej tij, se paraardhësit shqiptarë të Terezës ishin në mesin e shumë katolikëve romakë të dëbuar me forcë nga Kosova në vitin 1690, gjatë periudhës së sundimit osman. Alpion shpjegoi se shumë prej tyre refuzuan të ‘harronin vendet që ishin detyruar të linin pas në Kosovë’. Dhe kështu, kur ishte relativisht e sigurt për ta bërë këtë, ata migruan përsëri. Gjyshërit e Terezës e bënë pikërisht këtë në mesin e shekullit të 19-të. Lëvizja nuk do të zgjaste. Gjyshi nga babai i Terezës, Ndue, ishte pothuajse me siguri i përfshirë në një gjakmarrje pas vrasjes së babait të tij, pas së cilës ai ndoshta u shpagua për t'i dhënë fund çdo hakmarrjeje. Megjithatë, çdo pagesë nuk ka gjasa të ketë qenë e mjaftueshme për të financuar shtëpinë e madhe që Ndue ndërtoi në Kosovë. Thashethemet u përhapën për një gjakmarrje të dytë, së bashku me pretendimet më të çuditshme se Ndue ishte ndërmjetës i familjeve të konfliktuara, apo edhe vrasës me pagesë. Në fund të të gjashtëdhjetave, Ndue u hakmor për vdekjen e babait të tij dhe më pas u vra vetë si hakmarrje. Gjakmarrja vazhdoi përmes djalit 16-vjeçar të Ndue-së, i cili u hakmor shpejt për vdekjen e babait të tij dhe u vra vetë pak më vonë. Gjyshja e Terezës dhe dy fëmijët e saj të mbetur u larguan nga Kosova dhe u kthyen në Shqipëri në fillim të viteve 1890.
Alpion argumentoi me faktet më sublime të gjetura dhe ato të trajtuara nëkëtë vepër se ne mund ta kuptojmë Nënë Terezën “nëpërmjet studimit të një “ADN” të veçantë… të ashtuquajturat “fosile sociologjike”. Ai tha se “Fosile” të tillë janë transmetues të një depozite kolektive, të cilat – të sedimentuara në nënndërgjegjen e anëtarëve të një grupi të caktuar, kalohen vazhdimisht nga një brez në tjetrin. Profesor Doktor Gëzim Alpion sqaroi se këto ‘fosile sociologjike’ – nga historia e gjatë e represionit të katolikëve shqiptarë deri te përvoja e dhimbshme e vdekjes së babait të saj – e detyruan Terezën drejt spiritualitetit. Në moshën 12-vjeçare, vdekja, zia, misteri, intriga dhe feja ishin bërë objekte në jetën e Terezës. Pikërisht atëherë ajo shpalli dëshirën e saj për t'u bërë murgeshë, dëshirë që ia plotësoi gjashtë vjet më vonë. Tereza e karakterizoi këtë ‘thirrje të parë’ drejtuar Zotit jo si një ‘vizion’, por si një epifani. Alpion tha për të pranishmit, se ky ishte "një reagim nënndërgjegjeshëm ndaj asaj që po ndodhte në jetën e saj të kësaj bote kur ajo po bëhej adoleshente". Alpion zbuloi gjithashtu se përpjekja e Terezës për të zgjidhur pikëllimin e saj përmes spiritualitetit nuk ishte kurrë plotësisht e suksesshme. Gjatë gjithë jetës së saj si murgeshë, Tereza vuajti nga ‘nata e errët e shpirtit’, duke dyshuar në ekzistencën e Zotit dhe duke vënë në dyshim besimin e saj.
Autori i kësaj vepre tha se në vitin 1946, Tereza dëshmoi Ditën e Vrasjes së Madhe në Kalkutë, trazirat e mëdha hindu-muslimane në Bengal, Indi, të cilat lanë midis 5,000 dhe 10,000 të vdekur. Kjo shkaktoi një 'thirrje të dytë' për të thelluar përkushtimin e saj ndaj Jezusit në shërbim të të varfërve dhe për të kapërcyer 'natën e saj të errët të shpirtit'. Më pas Teresa u largua nga manastiri i saj në Loreto, u zhvendos në lagjet e varfra të Kalkutës dhe vazhdoi versionin e saj të punës misionare përmes Misionarëve të saj të Bamirësisë, të themeluar në vitin 1950. Kështu sipas Dr Alpion, Kombi e hedh Terezën si një mjet përmes të cilit zhvillohen ngjarjet psiko-sociale. Kjo e bën atë më pasive se Tereza e Celebrity, e cila ishte një krijuese aktive e një personi. Në „Nation“ Tereza nuk po vepron më për të mbrojtur imazhin e saj të famshëm. Në vend të kësaj, ajo është e motivuar nga një dëshirë psikosociale e 'fosilizuar' për të mbrojtur nderin dhe trashëgiminë e saj familjare: “Në vend që të jetë thjesht një tregues i modestisë apo devotshmërisë së saj, rezervimi i saj për jetën e saj private dhe anëtarët e familjes lidhej me tre “hallqet më të dobëta”. Ajo shmangu të fliste për fëmijërinë e saj pasi nuk u pajtua kurrë me humbjen e babait të saj. Ajo heshti për vëllain e saj, sepse ai kishte shërbyer në ushtrinë e Musolinit. Ajo heshti për nënën dhe motrën e saj, që jetonin në Tiranë gjatë regjimit komunist, për të mos ua vështirësuar jetën”.
Tereza e „Kombit“ është një figurë shumë më simpatike se ajo e „Celebrity“. Për shembull, kur presidenti i atëhershëm i Shqipërisë, Sali Berisha, i kërkoi Terezës një falje për keqtrajtimin që ajo dhe familja e saj pësuan nën regjimin komunist, Alpion shkruan se 'oferta u refuzua nga murgesha me përulësinë e saj karakteristike duke thënë se ajo i kishte falur të gjithë'. Kështu sipas autorit u mësua se Tereza e të famshëmve nuk ishte kurrë e përulur, e lëre më të zotëronte 'përulësinë karakteristike'.
Ajo që ishtee jashtëzakonshme për të gjithë, në qasjen auditoriale të veprës kishte thjeshtësi, elemente mjaft të dobishme, kërshëri ngjarjesh dhe ndodhish, gjetjesh dhe trajtesash të padëgjuara, dhe balancim faktorësh të gjinisë, kur autori kërkoi ndjesë për atë që i kishte ndodhur elemntit femëror vite më parë në disproporcion. Një anëtar i pranishëm në sallë nga vendi tregoi se edhe sot pas 150 vitesh përsëri ka akoma dallime gjinore.
Në bisedën e tij të lirë e të mirëdetajuar, Alpion nuk trajtoi kurrë ndryshimin e thellë në pikëpamjen e tij për Terezën në „Komb“. „Celebrity“ u duk qartë se nuk është indeksuar, dhe përmendet në „Nation“ vetëm një herë, në përfundimin e shkurtër. Ka një lidhje të fuqishme me tërësinë e gjetjeve dhe trajtimit të kësaj vepre, ku studiuesit seriozë, kërkuesit, të interesuarit e kësaj figure dhe të Kombit shqiptar, po aq dhe lexuesit e rastësishëm do të gjejnë shumë për të medituar në „Nation“, tek një libër që të paktën sipas prezantimit u duk qartë se pasuron të kuptuarit tonë për një nga figurat më të qëndrueshme të shekullit të 20-të, po aq dhe për “Themelet Iliriane të Qytetërimit Perëndimor”.
Në fund ky takim i konceptuar si një leksion i hapur, kishte pyetje dhe përgjigje nga autori. I pari që adresoi pyetjet ishte ish-Ambasadori britanik në Tiranë, Stephen Nash, i cili u inspirua nga trajtesa e fundit që autori i bëri një pike të rëndësishme të trajtesës. Kështu me disa pyetje dhe përgjigje dhe me një koktejl për të pranishmit u mbyll me sukses, si gjithnjë ana lekturuese e Prof Dr Gëzim Alpion, kësaj radhe për veprën e tij më të fundit „Mother Teresa: The Saint and Her Nation“ të botuar nga „Bloomsbury Academic India“.
