Tregim
Nga Petrit Malushi
Ora e pakurdisur
Jeta ime si emigrant refugjat në kryeqytetin e shtetit grek kishte hyrë në muajin e dytë. Po mbyllej java e tretë që punoja në punën e re, në ndërtim, me usta Jorgon. Të shtunën në mbrëmje, bashkë me Bertin dhe Edin, vendosëm që të dielën e nesërme, ta kalonim në Pire. Pa ndonjë objektiv të paracaktuar. Thjesht për të mbushur ditën dhe për të parë pazarin. Kishim dëgjuar që të dielave aty bëhej pazari më i madh në Athinë. Na shtynte një farë kurioziteti. Dhe me të vërtetë, që në orët e para të mëngjesit e deri sa thyhej pasditja, rrugët e Pireut ishin të mbingarkuara nga mallra të çdo lloji, lëvizje të pandërprera njerëzish, zhuzhima shurdhuese dhe thirrje tregëtarësh që u bënin reklama artikujve që shisnin.
Rrugës, nga Glifalla deri në Pire, minutat me autobus apo në këmbë i mbushëm me kujtimet e të parës natë si refugjatë, nëpër male. Kujtuam nisjen nga shtëpitë. Udhëtimin në atë mesnatë qershori mes errësirës duke çarë pyjet e dendura në brezin kufitar Shqipëri – Greqi, të Kakavijës. Berti i tregonte Edit si kishim përshkuar shtigjet e ngushta, “takimet” me kafshët e egra. Grisjet dhe çjerrjet nëpër shkurret dhe degët e varura të lisave të lartë. Rrokullisjet nëpër ledhe, kapërcimet e rrëkeve dhe përrenjve. Frikën dhe ankthin prej diktimit të rojeve greke të kufirit. Shkathtësinë e Lentit si udhërrëfyes, që edhe në errësirë nuk gaboi deri sa na nxorri në rrugën automobilistike Kakavijë - Janinë. Kujtuam edhe mashtrimi i taksistit, që na mori më shumë dhrahmi deri në Patra.
Pazari po na mahniste të tre, me larminë e artikujve dhe mënyrën si zhvillohej. Ishim të dëshiruar për gjithçka, por vetëm shikonim me sy, pasi mundësitë tona financiare nuk na favorizonim çfarë dëshironim. Në vendin tonë sistemi politik e kishte ndaluar çdo lloj tregëtie private. Ekonomia socialiste kishte mbjellë gjithandej varfëri dhe krizë. Kur na pëlqente diçka mateshim disa herë dhe u luteshim tregëtarëve të na bënin ulje në çmim sa të mundnin. Me ato pak dhramitë që kursenim, blinim plaçka për familjet, të cilat i sistemonim në dhomë e vogël ku jetonin, për t’i marrë më vete kur të ktheheshim në Shqipëri, apo për t’i nisur me shokë kur na krijoheshin raste. Në një kënd mua më tërhoqën vëmendjen disa ora muri, ora dore e ora xhepi. Më ra ndër mend menjëherë babai. Ishte i moshuar, shtatëdhjetë e nëntë vjeç, dhe s’i dihej jetës. Të parën dhuratë, si refugjat nga dheu i huaj, le t‘ia bëja atij. U fiksova tek një orë xhepi me kapak dhe me zinxhir, nga ato që mbaheshin në xhepa jeleku. M’u duk shumë e parshtatshme për të. Skeleti i verdhë, dukej si i larë me flori. Në kujtesë më kishte mbetur një bisedë e hershme me babanë. Babai i babait, pra gjyshi kishte qenë shumë vite emigrant në Amerikë. Kur ishte kthyer që andej kishte patur edhe një orë xhepi të florinjtë, të cilën ia kishte lënë amanet djalit, pra babait, kur kishte ndërruar jetë. Por gjatë Luftës së Dytë Botërore, në zonën tonë kishte qenë brezi ndarës i dislokimit të dy ushtrive, italo-greke. Gjatë shpërnguljes nëpër male, babait ajo orë i kishte humbur dhe ai e kujtonte si diçka shumë të veçantë. Nuk ngurova, pyeta tregëtarin për çmimin dhe e bleva. Berti bleu një orë muri me skelet druri me llustër. Edi, për të mos dalë bosh bleu një orë dore me bateri. Një nga shokët e dhomës të nesërmen do të kthehej në Shqipëri. Këtë rast e shfrytëzova për t’ia nisur orën menjëherë babait. Shoku e mori me shumë kënaqësi. Kur përcolla shokun të nesërmen, u ndieva i lehtësuar. Parafytyroja babanë kur do ta merrte dhe do ta fuste te xhepi i jelekut, me zinxhirin e verdhë të varur. Sa shumë do të gëzohej dhe sa urime do të lëshonte për mua !
Kontaktet me të afërmit mbaheshin me vështirësi. Për afro një muaj e gjysmë pas nisjes së orës për në Shqipëri e pata të vështirë komunikimin e drejtpërdrejtë me telefon me familjen. Punonja me mendje përherë te të dy prindërit e moshuar, te gruaja dhe dy vajzat e vogla, për të cilët kisha sakrifikuar të emigroja qoftë edhe duke bërë çdo lloj pune. Vetëm kështu mund ta rregulloja sado pak ekonominë e familjes. Ngushëllohesha, se të paktën i kisha lënë mirë me shëndet. Kur m’u mundësua lidhja me telefon e pyeta gruan gjerë e gjatë, se si kishin qenë gjatë asaj kohe dhe si po e përballonin jetesën. Ajo për të mos më krijuar asnjë lloj shqetësimi më tha fjalë të mira. Ndruhej të më thoshte çfarë kishte ndodhur në të vërtetë me babanë. Bisedën e mbyllëm duke i dhënë kush e kush më shumë porosi njëri-tjetrin.
Një javë më vonë, pikërisht të dielën tjetër pas asaj që kisha blerë orën, rastësisht takova në tren një nga djemtë e xhaxhait, Ilirin, i cili kishte ardhur nga Shqipëria para dy javësh. Përmallshëm u përqafuam dhe u puthëm, zbritëm nga treni e po shëtitnim në këmbë. Bisedat nuk kishin të shterur. E pyesja nga dy –tri herë për të njëjtat gjëra si për të shuar mallin. Por kur do të ndaheshim kushëriri m’u duk pak si i ndrojtur. Më lindi një dyshim se diçka po më fshihte. Për të kapur ndonjë fije e pyeta sërish për shëndetin e të gjithëve. Iliri përforcoi se gëzonin shëndet të plotë. Por në fund guxoi e më tha se babai kishte ndërruar jetë, pasi kishte pësuar një aksident.
E kam të vështirë ta përshkruaj si u ndjeva atë çast. Një turbullim dhe një këputje shpirtërore e fizike njëherësh, më mbërthyen gjithë trupin. Çfarë dëgjova do të doja të mos ishte e vërtetë. E si mund ta besoja këtë kur babanë e kisha lënë shumë mirë me shëndet ? Këmbëngula se mos fshihej ndonjë diçka tjetër pas kësaj. Djali i xhaxhait m’u betua se jo. E kuptoi goditjen dhe për të mos më lënë të rrëzohesha më kapi nga krahu dhe më uli tek lokali më i afërt, ku porositi kafe për të dy. Edhe pse gjithë qënien ma kishte pushtuar një dhimbje e fortë, iu luta Ilirit të më tregonte gjithçka. Dhe ai për një orë, aq sa qëndruan bashkë në kafe, më rrëfeu se, dy javë pas ikjes sime për në Greqi, kishte ndodhur aksidenti që i kishte marrë jetën babait. Ja si kishte ndodhur. Si për herë babai kishte dalë për shëtitjen e zakonshme të paradites ritual, nga lagjia “1 Maj” deri në qendër të qytetit të Fierit. Aty, tek lulishtja, takohej me shokët dhe të ulur në stolat e drunjtë, nën hijen e pishave, anës lumit Gjanica që e ndante qytetin në dy pjesë, me biseda mbushnin orët. Ishin ditët e para të muajit korrik dhe një shi behari ishte shkarkuar nga një re që kishte kapur gjysmën e qytetit. Babai, ashtu si shokët e tjerë, për t’i shpëtuar lagies ishte ngritur nga stolat dhe kishte marrë rrugën për në shtëpi. Por në rrugicën e asfaltuar brenda lulishtes, lagur nga shiu i rrëmbyeshëm, kishte rrëshqitur dhe ishte rrëzuar e shtrirë në tokë. Rrëzimi kishte qenë fatal, sepse ishte përplasur ballazi mbi hekurat e shiritit rrethues të lulishtes, të cilët me majë lartë ishin si heshta të ngulura. Njëri prej tyre i ishte futur thellë nga balli në kokë. Çuarja nga shokët në spital ishte e padobishme, pasi kishte pësuar vdekje të menjëhershme. Ora e nisur prej meje nga Athina kishte arritur në shtëpi ditën e dytë të vdekjes së tij, dhe ai nuk kishte mundur dot ta kurdiste qoftë edhe një herë të vetme.