Zhozef Fushè, nen optiken e S. Cvajg

Illo Foto

Revolucioni francez (1789-1799 ) eshte ngjarja me e rendesishme , ne historine e re te njerezimit . Ky revolucion ndau shoqerine e mbreteve mamure nga shoqeria e zhvilluar , e drejtuar nga forca e ligjit dhe sipermarresit bizesmene .

Me revolucionin framnncez , shoqeria njerezore , i vuri kufirin fundor , mbrapametjes dhe injorances . Nga karrocat e postes , si mjete transporti , u kalua ne trenat elektrike , ne udhetimet nderplanetare dhe aspiron ne veturat fluturuse . Gjithcka pozitive dhe shoqerisht e dobishme , fillon nga revolucioni francez . Jeta vertetoi se perpjekjet , per te gjetur nje revolucion me tjeter permbajtje , ishte thjesht nje aventure leniniste .

Revolucionin rus , deri ne vitin 1905 , e pershendeti bota dhe Lev Tolstoi . Revolucioni leninist , i solli botes shume pershjtjellime dhe viktima . Ende bota vuan keto pershtjellime dhe nuk u dihet fundi .

Sejcili njeri ,me kulture mesatare , ka dieni te plota , per revolucionin , dhe per bijte e tij , qe u flijuan , per te .

Mijra flete tipografike , jane shkruar , per Robespjerin , Daltonin, Maratin , Napolonin , por dhe per ZH. Fushene . Ky I fundit e nisi jeten si revolucionar dhe perfundoi , pre e karakterit te tij servil dhe te dyzuar. Perfitoi gjithcka synoi .

Fenomeni Fushe , eshte pershkruar ne te tera dimonisionet e nje kundrarevolucionari te lindur . Librin e ka shkruar shkrimtari Stefan Cvajg , I lindur ne Austri , me prejardhje ebreje.

Librin e tij , Cvajg nuk e ka quajtur as liber historik , as letrar , por thjesht , “Fusheja “ . Eshte libri me realist dhe gjithdimensinal , I shkruar , per Fushene. Kete liber , e kemi dhe ne shqip , me shqiperus Sokrat Gjerazi dhe redaktor Robert Shvarc . Libri ka 240 faqe, eshte botuar me 1992 , nga sh.botuse , “Pasqyra “ .

Stefan Cvajg

Cvajg ka jetuar rreth 60 vjet dhe ka qene nga firmat e fameshme letrare te kohes se vet . Perjetoi tronditjen te shkaketuar nga lindja e vrullshme e nazizmit hitlerian. Cvajgu eshte bashkombes dhe bashkohes i Kafkes , Zigmund Frojdit , Aishtainit , Satrit , Stendalit . Eshte dekada ku talentet e medha ndricuan mendjen europjane drejt zbulimeve shkencore dhe drejt demokracise funksionale .

Si te gjithe ebrejte europjane , Stefan Cvajg , ju shmang perndjekjes naziste , duke shkuar fillimisht ne Angli dhe me von u be vizitor i Universitetit te famshem Jale , te Conektikat ne ShBA . Pas nje kohe te shkurter , kaloi ne nje prone te familjes se vete ne Brazil , ne periferi te Bonos Aeres . Ketu jetoi , per nje kohe revalitivisht te gjate me bashkeshorten e dyte . Vijonte te shkruante normalishht , ne natyren e qete braziliane . Ne moshen rreth 60 vjec , i vetmuar familjarisht , me brengen e perndjekjes dhe me plagen shpirterore te te afermeve , qe pefunduan ne Holokaus , u gjet i vdekur ne banesen e vet , bashke me bashkeshorten , helmuar nga nje overdoze narkotike .

Vepra e Cvajgut ‘ Fusheja “ nuk eshte veper biografike as historike , por jane pershkruar me hollesi veprimtarite politike dhe shoqerore te Fushese , ketij politikani me te gjitha veset , qe sjell mania per pushtet dhe egersia shtazore , qe e karakterizon nje pushtetar , i hipur me dhune dhe marifete ne politronin pushtetor.

Zh. Fusheja i Stefan Zvaig , pervec sa Fusheja historik , eshte dhe nje Fushe letrar i pershkruar me besnikeri historike , por dhe me vlera pergjithesuse .

Vete lufta e eger , per pushtet prodhon Fushene karakteristik te vendit dhe kohes ku flitet. Fushete cfaqen , sa here krijohen rrethanat ne jete , ku politika kerkohet te luaj rolin , qe I takon , ne zhvillimin dhe organizimin e shoqerise njerezore .

Jo te gjithe politikanet jane nje lloj Fusheje . Politika eshte instrumenti I domosdoshem , qe e con shoqerine perpara , simbas vendit dhe kohes . Fushete jane syfete , qe I ngjiten politikes se ndershme , per fitime personale . Nuk kane gjithmone jetgjatesine , qe pretendojne , por zhvillimin shoqeror e pengojne , ne dobi te personave parazite , me dhe pa pushtet .

Kudo ku ka nje lufte per pushtet. Fusheja eshte kthhyer ne fenomen shoqeror . Fusheja i Cvajgut , i mundi kundershtaret politike , qe nga Robespjeri e deri te jakobini i fundit , qe i kish zene rrugen e pushtetit . Ky Fushe , nuk e la gjirotinen te ndryshkej . E ndryshkur ishte dhe mbeti vetdija e ketij krimineli , qe i ka mbijetuar c’do situate , duke kthyer gunen nga fryn era .

Pergjithesisht portretet letrare , u kushtohen njerzve te shquar , por jeta nuk ka vetem njerez te shquar . Ne disa rraste ka me shume njerez me vese . Ne rrastin konkret , Cvajgu , vepren ja dedikon personazhin me negativ dhe jo vetem kaq , por e vendos ne titull . Per mendimin tim , t’i perkushtosh nje veper , prej afer 250 faqe , nje krimineli me pushtet , eshte pegjegjesi , perpara lexusit , por jo per Cvajgun , qe eshte nje pene , qe deperton thelle ne ndergjegjen e personazheve , qofshin edhe historike . Per te ndricuar , kete dileme , qe mund t’i lindi lexusit , Cvajgu , ka shkruar 2 faqe parathenie ne librin ne fjale .

Zhozef Fushe

Qe ne fillim te parathenies , autori Cvajg I ben te ditur lexusit , se cili esht epersonazhi , qe I kushtohet ky liber historik I letrarizuar : “ Zhozef Fushene , shkruan Cvajg … njerin prej njerzve me te fuqishem te kohes se vet , njerin prej njerzve me te fuqishem te te gjithe kohrave , nuk e kane dashur bashkekohesit e vet dhe me me pak vertetesi e kane gjykuar brezat e me vonshem . .. Tradhetar nga natyra , intrigant i ulet , servil- zvarranik , dezertor profesionist , shpirtngushte i ndyre policie , njeri i percmuar e pa karakter … njeriun , qe mundi ne duelin psikollogjik , Napolonin dhe Robespjerin …nje fare pararendesi i i Sherlok Holmsit . “

Me kete hyrje paralajmeruse , autori , na jep karakteristikat e perbindshme te personazhit , te cilin po ndeshim ne kete portret , qe nuk e kami ndeshur me pare , ne libra dhe ne teatrot . Vepra eshte shkruar ne vitin 1929, ne Zalenburg dhe mbahet si kryevepra e Stefan Cvajgut.

Askush nuk mund te marri persiper , te shkruaj permbajtjen e librit te Cvajgut , sepse veprimtaria e Fushese eshte shprehur me koncizitet te larte . Recensionistet ndodhen perpara veshtiresish profesionale . Mund te shkruash vetem pjeserisht ato , qe shprehen ne nje syth . Sythat lidhen me njeri tjetrin , vetem nga personazhi kryesor . Veprimtarite , jane shume dhe te tera te bujeshme . Nuk di , kè tè zèshè dhe kè tè lèshè . Ne kete veshtrim , Stefan Cvajg mbete nje artist fjale i pa arritshem . Eshte ndryshe , kur shkruhet historia e Fushese , Bonopartit dhe Napoleonit . Proza historike , ne c’do rrast, eshte me elastike .

Autori na I jep te sakte datlindjen e Fushese . Lindi ne 31 Maj 1759, ne nje familje tregetare – marinare ,, ne qytetin – port te Nantes . U arsimua , ne te tera shkallet e arsimimit dhe punoi , mesus matematike , ne seminarin e prifterinjve . I mbyllur pas mureve te manastirit , ne nje regjim te rrepte jetesor , u zhvillua ky shpirt orgjinal elastik , duke pervetesuar mjeshterine e larte te njohjes se psikollogjise se njerzve .

Fusheja e perqafoi shpejt zanatin e komlikuar te politikanit dhe mbeshteti edhe financiarisht avokatin Robespjer , kur ky u nis , per ne Versaje , per te marre pjese ne hartimin e kushtetutes se re te Frances . E flaku veladonin , nderpreu mesimet , per djemte e semanarit dhe ju perkushtua fjalimeve politike ne Nante dhe me gjere . Per pak kohe u zgjodh president i klubit polik “Miqte e kushtetutes” .

Sapo u shpall lajmi se do te beheshin zgjedhjet , per ne Konvekte , vendosi kandidaturen , me 1792 , u zgjodh ne konvekte .

Ishte 32 vjec . Eshte mosha , qe e konsideron veten te aftesuar , per te ngjitur shkallet e pushtetit . Nuk ishte burre i bukur . Fytyra e ngushte , kockedale . eshte e shemtuar dhe antipatike . syte te ftohte , si te peshkut . Belbezat e hirta si te maces gjithcka ne kete fytyre , duket sikur vuan nga mungesa e mishit te gjalle .

Nuk ka sensualitet , ne levizjet e tij . Duket sikur nuk kane mjaftuar bojrat , per t’i dhene ngjyren e duhur fytyres se tij . Gjithmone te jep pershtypjen e njeriut te lodhur , te semure , te pa fuqishem . Me kete pershkrim te fytyres dhe pamjes te jashteme , autori , na pergatit te besojme se veprat kriminale dhe spiunlleqet e Fushese , kane baze gjenetike . Nuk mund te presesh asgje pozitive nga jeta e tij , ne sherbim te nje karakteri te semure dhe manjek te pushtetit . Ne kete gjakftoftesi , te pa lekundur qendron forca e mirfillte e Fushese . Pasioni i tij i pare eshte intriga .

Gjakftoftesia e tij eshte me jetegjate se pasionet . Ai njef vetem partine e shumices . Ish fizikanti llogarit gjithmone paralelogramin e forcave . Heshtja ngjall vetem simpati dhe kjo i duhet . Fitoria i perket te fundit , qe e rremben si trofe . Arti i te mbeturit ne hije , eshte metode e perhereshme . Synimi i tij te mbash ne dore te gjitha fijet e pushtetit dhe asnjehere mos te quhesh pergjegjes .

Ai kerkon vetem pushtet . Nuk i duhen dekoratat dhe veshjet , e dukshme , qe te jep pushteti . Zeri i tij i holle eshte i mire , per te peshperitur ne vesh .Si mjeshter I intriges , eshte ambicioz , jo krenar.Tipar i qarte dhe I vazhdushem , mbetet paturpesia e tij .

Kur Fusheja u emerua prokonsull , ishte koha e radikaleve . Edhe Fusheja u tregua radikal I thelle . Duke u sjelle si radikal , madje dhe si komunist , u be i pasur . Ai e dinte se ne Konvente , kursi i frazave patriotike , po binte me shpejtesine e kursit te cvleftesimi te monedhes , prandaj ishte koha , per te folur me gjuhen e metalit. Republikes i duhen para te thata . Shkaterrimi i faltoreve , qe dispononin pasuri te medha ne are argjend , u drejtua me gjakftofesi nga Fusheja .

Republikes ju siguruan fonde te konsiderushme monetare dhe materjale . Kryengritja ne Lion , kerkonte nje njeri energjik , te pa lekundshem . Fusheja u dergua nga Konventa ne Orleanin e pa bindur . Kryrngritja e Lionit , konsiderohet historia me e pergjakur e revolucionit , ne 1793 .

Si c’do revolucion dhe ai francez ishte perballje e pergjakeshme , qe vijoi me vite , me oshilacione dhe me shume gjak . Ne ket qytet industrial , perballia ishte nga me te ashprat , jo vetem ne revolucionin francez , por me gjere . Turmat e revoltura , grumbulloheshin rreth nje oratori dhe krjet pa pritur , ndodhte gjakderdhia.

Nje revolucionar i thekur ishte Shileja , prift , per te cilin revolucioni ishte nje krishterim i dyte . Kur ra Bastija , ai mori nje gur dhe udhetoi me te nga Parisi ne Lion , 6 dite ne kembe . Me kete gur ngriti nje altar ne Lion . Brenda turbullirave te dhunshme , e kapen Sheljene dhe e denuan me vdekje . Konveta dergoi lajm , te shpetohej Sheleja , por Keshili i qytetit i hodhi poshte keto urdhera . Lioni dhe Parisi , perfaqesonin , dy rryme te ndryshme , qe kishin perkrahes te shumte .

Ne Lion thuhej , me mire te besh 7 luftra dhe te pergatitesh , per nje te tete se sa te nenshkruash paqe kapitulluse . Vendimi i Konvektes ishte qe Lioni te kthehej ne germadhe , me mbishkrimin : “Lioni nuk ekziston me ! “ . Rrafshimi i qytetit u anashakalua , duke goditur pak godina me qysqi , ne sy te publikut te irrituar .

Zor se gjendej , nje prokonsull , me xhelat , me gjakpires te heshtur se Fusheja . Ky njeri i ftofte , pa ndjenja . Ky kumarxhi i mendjes , me teper dhelper se tiger e di se nuk ka nevoje, per duhme dhe ngacmime nervore . Ashtu si dhe Lenini , revolucioni nuk ngopet me viktima . Fusheja e ka kundershtuar dhunen , por atij i mbeti nofka “mirtalier i Lionit “ .

Fusheja mundohej te ruante perkatesine repoblikane . Perfaqesusit e popullit , qendronin , te pa tundur , ne misioni , qe gjoja u pat dhen epopulli . U gjeten dhe u lidhen 200 vete dhe goditen me gjyle topi dhe , te cveshur i hodhen ne lumin e Rones . Vijoi hakmarrje , pas hakmarrjeje .

Kumbuan fjalet e prokonsujve : “ do te vazhdojme te vrasim armiqte tane dhe do t’i cfarrosim me menyren me te tmerrshme dhe me te shejte . “ Lutjet per falje ishin te perjashtuara .

Pak dite , pasi erdhi ne Lion , Fushe i shkruante Konvektes : Shkaterrimi I Lionit ka ecur shume ngadal . Fajtore jane para ardhesit tone . Tani e tutje minat do te shkaterrojne godinat e Belkurit . Keto godina paten filluar te ndertoheshin , qysh me Luigjin e XIV. Qyteti fatkeq eshte mbushur me ulerima dhe renkime . Lugina e Brodose eshte e tejngopur me gjakun e te ekzekutuarve .

Nje rrenim i tille njerezor dhe urban , nuk ishte pare ne histori .

Me nuhatjen e holle , Fusheja mesoi se era , ne Konvekte ndryshoi drejtim . Kerkohej te thirrej ne Konvekte , per te dhene llogari , ne tejkalimin e dhumes ne Lion . Per ta permbysur situaten , urdheroi te nderpriten pushketimet . Te vijonte vetem giotina .

Ai , qe u beri gjyqe te tjerve , duhej te pergjigjej vete parpara gjyqit , per krime , ndaj kishave dhe civileve . Akuzohej , per vrasjen e 2 mije francezeve . Sipas Fushese : Te vdekuit dine te heshtin me mire se kushdo tjeter .

Fushese ju prish gjumi . E parafytyronte veten te dermuar nga ligjeratat e Robespjerit , kunder tij . Per here te pare ul koken . I shkon Robespjerit ne shtepi . Shtepia e Robespjerit e thjeshte , ne nje rruge te zakonshmme te Parisit . Perplasen dy mendje te sofistikuara Robespjer – Fushe , por aspak te ngjshme . Fushese i ishte vene damka e giotines si drureve , kur priten ne pyll.

Ndihet i frikesuar. “ Koka i rri mbi supe, sikur e ka marre borxh .“ ( F70).

Ne keto dite ankthi , Fushese i vdiq femija . Pas vdekjes se vajzes , ai nuk ka me frike , nga vdekja e vet . Ne mbledhjen e Konvetes , mungon i akuzuari Fushe . Robespieri i shmanget , kesaj mungese , duke thene” Une i neneshtrohem vetem zerit te detyres time “ .Kjo eshte nje nga te fsheftat , qe Robespjeri e mori ne varr.

Ne mbledhjen e dyte te Konvektes , si hije u cfaq Fusheja. Gjithcka vendoset ndryshe , ne ora 6 te mbremjes Robespjerin e marrin xhandaret . Ne girontine u shua mendja e ndritur e revolucionit , oratorit te famshem jakobin .

Kete moment e pershkruan keshtu autori :

“ Tani po afron ora e trashegimtareve dhe e hipokriteve , e gjeneraleve dhe e pareve me thase , ora e shtreses se re . Tani, sic mendohej erdhi dhe ora e Zh. Fushese “ ( F 80 )

Eshte per here te pare , qe Fusheja nuk rreshtohet me shumicen . Kjo ndodh , per zgjuaresine e tij dhe per nuhatjen e holle politike . Reaksioni eshte i pa ngopur me viktima sa dhe revolucioni . Fusheja kurre nuk e ve ne rrezik koken e vet .

Per situaten e krijuar , Vetem goditja , qe e perplas tej ,, i jep njeriut forcen , per te ecur perpara . Ai eshte i prirur tja shesi republiken Luigjit te XVIII, per nje titull duke , ose nje thes me para . Me keto zhvillime , pas Robespjerit , Fusheja u emerua minister I brenshem . Nje lajm , qe tronditi Parisin .

Ministri I brendshem , ju pervesh punes , per te suvejuar kuadrot , poshte , por dhe lart , Krijoi dosje te hollesishme , per veprimtarite e sejcilit . Te tera dosjet dhe karakteristikat ishin prone e Ministrit. Ishte kulmi I karieres te mesusit te fizikes .

Ministrine e brendeshme e beri maqeniri te dosjeve , qe mbahej ne kembe nga spiunet dhe xhandaret .

Pak dite perpara se te kthehej Napoloni triunfalisht, nga Egjipti ne Paris, lajmin e dha Fusheja , sepse kishte te rekuruar ish gruan e Napolonit , qe e kishte dashnore . Napoloni , mbasi vendosi pushtetin e dyte , mbi Francen , krijoi opinon te keq , per Fushene , simbas informatave , qe i jepnin vellezrit e tij , qe ishin ne krye te bashkive .

Me Napolonin , si me c’do epror , Fusheja sillej perunjesisht . Gjeneralit i duhej nje minister i brenshem i kesaj prerje si Fusheja , megjithse i vinin informata , se Ministri po cperdoron pushtetin , qe Napoloni ja pat dhene me teperi .

Kur Napoloni zbuloi se ministri i brendshem pat krijuar lidhje te shkurter me anglezet , e pushoi dhe urdheroi Ministrin e ri , te merrte ne dorezim gjithe dokumentancionin sekret , qe kishte hartuar Fusheja . Ky i fundit manovroi ne menyre krej trinzare dhe i terehoqi dosjet sekrete , ku imlikoheshin te tera figurat politike te kohes , perfshire dhe Napolonin . Disa dosje te tjera I plotesoi ndryshe .

Ne listen e kunderrevolucionarve , Fusheja u interrnua ne nje fshat te Lincit , ku nuk e njifnin dhe nuk njifte njeri . Jeta e tij u mbyll brenda baneses , ku jetoi me gruan dhe motren plake , i braktisur nga njerzit dhe jeta . Nuk ishte vecse nje plak i krrusur dhe pa as nje shenje vitaliteti . Meterniku nderhyri , per ta transferuar , per te vdekur ne nje vend me shume diell , ne Trieste . Vdiqi ne 1820 dhe u fol se do te botoheshin kujtimet e tij , pas vdekjes , por ne kasaforta nuk u gjeten dosjet , qe kishte pervetesuar nga zyrat e Ministrisete brendshme te Napolonit .

“Edhe nga varri ky enigmatik , nuk e tregoi te verteten “ ( F 238)

Illo Foto NY, Prill 2021