Sytë më shkasin mbi muret suvashkërmoqura të postës telegrafike dhe pastaj mbi dritaret e saj. Ato janë mbushur me lajmërime ogurzeza të shoqëruara me fotografitë e të humburve nëpër botë.
Me që jam i ngeshëm dhe pres të gdhijë, lexoj mbiemrat. Dy vajza dhe një djalë, paskeshin qenë nga fshatrat rrëzë malit, poshtë fshatit tim dhe unë nuk e kisha ditur. Sytë m’i thëthin një fotografi me kokë qeni. Dëng!, - më bërn zemra, sepse ajo kokë është e ngjashme me të Gudos tim. Menjëherë dalloj se është pjellë e kryqëzuar nga langor me qen stani. I zi dhe të dy veshët të çafërlitur, si Gudoja. Në krye të fotos kanë shkruar me gërma të mëdha sa një lajthi: Kush e vret ose e kap të gjallë, ka shpërblim 300 dollarë amerikanë.
-Ç’faj ke bërë, o i shkretë? - i flas qenit të fotos dhe trupin e ndiej të më mbushet me mornica.
“Do t’i mbash qentë të lidhur dy javë, – e porosita çobanin që bleu dhitë e mia, – përndryshe do nisen pas gjurmëve dhe do më gjejnë edhe po të shkoj në Vjenë.”
Më mbushen sytë me lot kur përfytyroj Balon dhe Gudon duke angullirë, lidhur me zinxhirë në hunjtë e vathës, në anën tjetër të malit. Me tufën e qentë e mi u ndava dy javë të shkuara, por tani më vjen keq për ta, më dhimbset edhe qeni i fotografisë, dënuar me vdekje.
Pas shpine dëgjoj fshap-fshup, fshap-fshup.
-Ç'faj ka bërë ky, i shkreti? - e pyes fshesazhiun dhe tregoj fotografinë me qen në xhamin e postës. Ai mbështetet mbi bishtin e fshesës e thotë:
-Ka bërë shurrën tek dera e xhamisë.
-Kush e pa?
-Kamera.
-Kush është Kamera, o i lërofsha nënën?!
-Kamera nuk është njeri, por aparat fotografik, - më sqaron fshesazhiu, qesh me padijen time, por më këqyr edhe me frikë e dyshim. Me siguri pandeh se jam i çmendur, ose i porsadalë nga burgu, ose kriminel i maskuar me mjekër e mustaqe e me qillota shajaku. Fshesazhiu më shikon me frikë dhe i jap të drejtë; kam dhjetë vjet pa u qethur e rruar.
-Për faj të tij, - shton fshesazhiu dhe tregon foton e qenit me bishtin e fshesës, - kanë vrarë nja pesëmbëdhjetë të tjerë, por asnjëri nuk ish kaq i zi dhe me të dy veshët të çafërlitur.
-Kush paguan për qenin e shkretë?
-Berber Shejtani, - thotë fshesazhiu me gjysëm zëri dhe vazhdon punën e tij.
-Berber Shejtani? Ç’e lidh berber Shejtanin me qenin e shkretë?
-Aha, berber Shejtanit i ka shkrepur të bëhet hoxhë, - sqaron fshesazhiu dhe vazhdon punën e tij.
Berber Shejtani ishte kushëri i tretë a i katërt i
nënës, por atij nuk i mësova kurrë emrin. Të gjithë e thërrisnin Shejtan. Shejtani ishte a s’ishte dyzet kile, flokët kokorridhka, esmer e hundështypur. Që kur isha fëmijë dëgjoja “sikur ka ardhur Shejtani“ dhe Shejtani vinte vërtet në vjeshtë në fshatin tonë. Para portës sonë vendoste një kosh dhe, mbi kosh, një valixhe metalike me vegla berberi. Por unë edhe tani që jam dyzetvjeçar, di përmendësh se në të kishte tri makina qethje të dorës, një elektrike, dy palë gërshërë, furça tre a katër, një krehër me dhëmbë të dendur e një tjetër me dhëmbë të rrallë. Kishte edhe një shishkë me livando, por dhe sapun me erë të mirë, ngjeshur në një kuti konserve. Fshehurazi ngjishja gishtin në të dhe lyeja majën hundës. Në valixhe kishte edhe dy gurë shadëri të tejdukshëm sa grushti im fëmijëror.
-Sa të numërosh gjer në pesë, e mpiksin gjakun,- - thoshte Shejtani për gurët e shadërit.
Në valixhe kishte edhe tre brisqe me dorëza prej briri, por, nga përdorimi, dorëzat shkëlqenin si tespie fildishi. Shejtani i jepte briskut një pështymë dhe e mprihte mbi një rrip të trashë lëkure, që njërin skaj e lidhte pas kanatës të portës dhe skajin tjetër e tezarte me dorë.
-Ky rrip ka qenë palldëm kali ushtarak. E kam trashëgim nga katragjyshi. Ka qenë berber i sulltanit, – dhe fap-fap-fap shkiste tehun e briskut mbi të, gjersa brisku a palldëmi lëshonte tinguj të hollë si zilkat e kecave. Fëmijët i qethte me makinën numër zero. Me atë makinë më qethte edhe mua, tre herë në vit; ta nxirrte
kokën si kungull dhe koka mbante erë vajguri edhe pas një jave. Mirëpo Berber Shejtani nuk qethte me para, por me fasule, patate, qepë, gjizë, gjalpë, a ç’të kishte fshati. Pleqve, zënë ulok, u shkonte në shtëpi. Përvç qethjes e rrojtjes, ua priste edhe thonjtë, ama u merrte dyfishin e hakës së punës.
-Flokët e thonjtë rriten edhe dy pashë nën dhe, - u thoshte atyre me humor, - por, edhe atje, ta dini, do jem berberi juaj.
Meqënëse Shejtani ishte i shkurtër, hipte mbi sofat dhe mbërthente një karton në kanatën e portës, në anën e jashtme, që dukej që nga sheshi i fshatit. Shkruante me laps kopjativ, majën e të cilit e njomte me gjuhë, gërmë për gërmë:
Qethja=
çerek kile fasule
ose tre kile patate
ose çerek kile gjizë,
ose dy kile qepë...
Për të peshuar hakun e punës përdorte një ziqkë me sustë, të cilin e mbante të varur në brez. Peshonte me dorën e tij, por fshatarët nuk i zemëroheshin kur ai bënte hile me gishtin e vogël, mbasi ai vinte në fshat kur prodhimet e vjeshtës ishin me bollëk. Ndërsa qethte, mburrej:
-Shejtanëve nuk ua hedh kush,- kurse ime më shtonte gjithnjë të njëjtat fjalë:
-Gjurmët e Shejtanëve nuk i gjen dot as qeni i kufirit.
Gjer pa shkuar ushtar, kisha dëgjuar me dhjetëra herë historinë si i patën shtypur hundën me grushta. Kjo gjëmë i ndodhi Shejtanit për hatrin e një kurbatke të bukur, që ai e donte si i çmendur. Mirëpo ajo qëlloi të ishte tre a katër pëllëmbë më e gjatë se ai dhe, për këtë arsye, nuk pranonte të hynte nuse në fisin e Shejtanëve. Atëherë Shejtani kërkoi ndihmën e vëllezërve dhe kushërinjve të shumtë, shumica xhambazë, nga soji që mbanin në brez thika dhe tufa me para. I ati dhe e ëma e kurbatkës, - thoshte ime më, - nuk dihet sa para morën. E detyruan të martohej me Shejtanin,-por im atë këmbëngulte se Kurbatka me Gjinj të Florinjtë u vesh nuse nga halli, se ishte tre muaj me barrë. Me barrë e kishte lënë Shejtani.
Shejtani qëndronte në fshatin tonë një ditë e gjysmë dhe një natë. E vinim të flinte në dhomën e miqve, në katin sipër. Të nesërmen mbasdite e përcillnim në stacionin e autobusit në qendër të kooperativës ose im atë ose unë, duke mbajtur për kapistre mushkën Grizo, ngarkuar rëndë me fasule, patate, qepë, mollë, gjizë, turshira, oshafe dhe të tjera zaire. Ato që i jepte nëneja dhe teto Dabucka, i mbanim në shpinë.
-Im kushëri ka një karvan me fëmijë, - thoshte nëneja me keqardhje, - dhe do ta ndihmojmë, të gjorin Shejtan, gjersa t’i nçohen fëmijët, - shtonte im atë.
Të gjitha këto i sjell ndër mend gjersa lë mbas shpine postën dhe këmba më shkel mbi kalldrëmin e lëmuar të Pazarit të Vjetër. Një lukuni qensh më presin
rrugën. Kalojnë varg njëri pas tjetrit nën fashon e dritës. Disa janë të mëdhenj, si qentë e stanit, por asnjëri i zi dhe veshçarë si Gudoja im. Disa janë langonj, por ka edhe kone shtëpie me bishtat e mbledhura mbi vithe si bujashka zdrukthi. Gudoja im veshët nuk i ka të mëdhenj sa të atij të dënuarit me vdekje, por ama i zi, si qymyr, dhe veshët i ka të çafërlitur nga përleshjet me qentë e tjerë.
-Eh, Gudo, sherrxhiu im, - ia përcjell natës këto fjalë kur ende nuk kam mbërritur tek berberana e Shejtanit. Mbaj mend se Shejtani na qethi mua dhe tim atë ditën kur nxorëm Grizon në pazar për ta shitur, por ndërruam mendjen për të blerë pelë. Grizoja atë ditë na u dhimbs sikur ta kishim motër a kushërirë.
-Kali nuk bën për në anët tona të rrëpirta, – tha im atë. – Qorrolliset e pengohet. Pastaj, që të ngopësh pelën, duhet të vjedhësh jonxhën dhe elbin e kooperativës. Pelat janë llupëse, biro. Mushka ngopet me një dorë bar. Më të mirë se Grizon, – tha im atë atë ditë, – nuk po më zë syri ndonjë mushkë në pazar. Grizua është tridhjetëvjeçare, por mushkat jetojnë sa njerëzit. Me që zbritëm në qytet, hajt shkojmë qethemi tek Shejtani.
U qethëm e u rruam për të fundit herë prej tij, atë ditë e atë orë kur radioja e berberanës dha lajmin se Çausheskun dhe gruan e tij i kishin bërë shoshë me plumba. Mirëpo kur Shejtani mbaroi së rrojturi tim atë, i kërkoi pa pikë turpi njëqind lek.
-Nëse vini herën tjetër të paqethur e të parruar si
sot, - tha Shejtani - do të paguani trefish.
Im atë doli i zemëruar nga berberana dhe, para se të hipte mushkën, thirri nga rruga:
-Kur të vish në fshat, do të t’i mbush thasët me gurë.
-Ju të malit i kini flokët e qimet si fije çeliku,- erdhi përgjigja e Shejtanit që nga brenda berberanës. Pastaj ai doli tek dera e shtoi duke qeshur: - Sa është gjallë ime kushërirë, unë e kam të hapur portën e shtëpisë tuaj.
Babëzinë dhe paturpësinë e Shejtanit im atë ia tregoi nënës dhe ajo qau nga inati.
-Për njëqind leka mua më bie bretku dy ditë nëpër arat e kooperativës, - tha ajo, kurse im atë hoqi kapelen e krojti kokën me thonj. Unë pandeha se do të thoshte “do t’ja thyej kryqet me llozin e portës”, ndërsa, për çudi, tha:
-Shejtani, shejtan do mbetet.
Dielli nxjerr syrin mbi majën e kodrës, unë trokas fort mbi kanatën e derës të berberanës.
-Kush je ti, more, që më prishe gjumin?! - dëgjoj një zë femre.
-Çerek Shejtani. Ti kush je?
-Kurbatka me Gjinj të Florinjtë.
-Dua të qethem e rruhem.
-Berberana u mbyll. Shejtani është në Arabi.
-Ç’kërkon në Arabi?
-Tre ditë të shkuara i sollën kokën e Veshçarit. Edhe ti, o Çerek Shejtan, ke sjellë ndonjë kokë qeni? – pyeti ajo dhe ia shkrepi të qeshurës.
-Kush e solli kokën e qenit? - e ngrita zërin dhe trupi m’u mbush me mornica nga që m’u fanit Gudoja im.
-Një çoban nga ana tjetër e malit, - sqaroi Kurbatka me Gjinj të Florinjtë.
-Ooooouuuu! – ofshava.
Sytë m’u errën nga dhimbja se po më shkulej zemra.
