Me poshte po jap nje shkrim te shkruar , ne “Monitor “- gusht 2022 :
“Shoqata e Përpunuesve të Qumështit tha për Monitor se aktualisht fabrikat po furnizohen nga fermeri me qumësht me çmim 60 deri 70 lekë pa TVSH, nga 40 deri 50 lekë që ishte më parë.
Ndërkohë blegtoria vazhdon në rënie dhe numri i krerëve pakësohet përditë. Sipas të dhënave të INSTAT për 2021 në vend numri i dhive ra 3% krahasuar me 2020, numri i deleve ra 5% dhe i gjetheve 7% më pak.
Sipas të dhënave të INSTAT, në vitin 2021 sasia e grumbulluar e qumështit të lopës ishte me rënie 7,4% krahasuar me 2020, ndërsa sasia e grumbulluar e qumështit të deles dhe dhisë paraqitet me rritje përkatësisht me 26,3% dhe 8%.
Ndërsa importet e importet e qumështit për 2021 shfaqen me rritje rreth 43% më shumë se 2020. 56% të totalit të qumështit me jashtë e zënë importet nga Italia, 16% e qumështit vjen nga Serbia, 14% nga Bosnje-Hercegovina dhe pjesa tjetër nga Kosova, Maqedonia dhe shtete të tjera të Europës. Për 2021 rritja më e lartë e importeve të qumështit ishte nga Serbia 71% më shumë se në 2020.
Nga përfaqësues të sektorit është ngritur shpeshherë shqetësimi për rritjen e kostove të prodhimit nga heqja e skemës së TVSh-së së kreditueshme. Në 2017 rimbursimi i TVSH ishte 20 %. Më pas nga 2018 e në vazhdim u bë 6%, më pas nga 2022 u bë 0%.
TVSH-ja e inputeve bujqësore ishte 20%, pastaj u bë 0% në 2018 dhe shkoi 10% në 2022. Paketa e re fiskale e vitit 2022 shtoi edhe akcizë 6 lekë për litër për gazin, nga data 1 korrik, Monitor
Ky shkrim , ne” Monitor” , u paraqit i shkurtuar , nga une , por tregon se vrehet renie e blegtorise , ne numur dhe ne rendiment . Per kete teme , kam shkruar dhe me pare . Eshte problem shume shqetesus . Kurre nuk e pata shkuar nder mend , se Shqiperia do te importonte qumusht nga Serbia dhe aq me keq nga Bosnja-Herxegovina . Nuk eshte alarm , por per te uleritur. Shteti duhet te ngrihet ne kembe , per te rigjeneruar blegtorine . Per kushtet tona , blegtoria eshte me e thjeshte , per t’u ringritur , se sa bujqesia . Bujqesia kerkomn investime te medha , sic eshte ribonifikimi dhe baza mekanike . Blegtoria , sado , qe kerkon me pak investime te kushtushme , nuk mund te ngrihet vetvetiu . Duhet te stimulohen fermat e specializuara , si per qumusht dhe per mish . Duhet te shumfishohen fermat me drejtim blegtoral . Duhet te shumfishohen edhe punetoret e thjeshte , qe merren me blegtorine fermere . Fshatret me nga nje lope , nuk mund te furnizojne fabrikat e qumushtit , qe nuk jane pak . Kemi vene tiganin ne zjarr , por peshqit jane ne lume .
Sot , qe shkruaj keto radhe eshte data 27 Gusht 2022 . Jam ne kabinetin tim modest dhe ndihem gati , per te qare . Femijte shqiptare , te presin , kur vjen autoboti nga Serbia ! E pa tolureshme , aq me keq , kur importohet qumusht pluhur , qe shumicen e rrasteve prodhohet ne laorator, me synim vetem komercial . Eshte krejt e pa tolerushme kjo gjendje . Shteti i shpenzon fondet , per import , t’i shpenzoi , per stimulim te prodhimit vendes . Ne jemi vend blegtoral , me tradite te konsoliduar .
Jemi te tille historikisht . Ne kohen e Zogut , nuk importohej qumusht , por exportohej djathe dhe gjalpe . Ne kohen e Everit , u zbatua kolektivizimi extrem , po sot c’ka ndodhur ? Blegtoret nuk kane interes , sepse profesioni nuk u mungon . Nuk u mungon as vullneti , per t’i shebyer poullit . Mund te permend ketu celniket , qe mbareshtoni stane me 10 – 15 mije koke bageti , sic ishin Janot , Zharkallinjte , Shupulenjte, blegtoret e kalase se Dodes , blegtoret e Kurveleshit etj . Keta blegtore nuk jetojne me , por na kane lene nje prvoje shume te vyer . I mbareshtronin bagetite , vetem me floren spontane te Shqiperise mesdhetare . Kete pervoje emigrantet tone e zbatojne ne Greqi , dhe ne Itali . Stimulimi i tyre , do te krijonte nje klime shume pozitive , per zhvillimin e te imtave , qe eshte , ne te njejten kohe , stimulim i turizmit. Kur te mesojne turistet se djathi vetem emrin ka shqiptar , do ta presin bileten vajtje – ardhje .
Nuk ka kohe , per te humbur . Te stimuloht blegtoria shtegetuse dhe ajo fermere , qe krijoi Fulltzi , ne Golem te Kavajes . Shqipreia te marri drejtimin blegtoral , qe e ka psur , ne traditen e lashte , por me kostumin e ri bashkekohor . Nuk ka pse t’i druhemi zhvillimit extenisiv te blegtorise , simbas tradites shtegetore . Shqiptaret , ne vend , qe mbareshtojne delet e efendikojt , ne Pind , le te kthehen ne Rungaje , Vallamare , Polis , Bisej , Cajup dhe kudo ne kullotat tona verore , qe i ka pak kush ne Europe . Ketu do te kthehen pronare , jo hyzmeqare te afendikojve .
Kam kohe , qe kam degjuar per nje bashkefshatarin tim , qe ka krijuar nje tufe delesh , mbase 600 krere, quhet Thimjo Llogo . Shtegeton nga Mishanai , ne Cajup , duke siguruar te ardhura , per vete dhe per shtetin . Askush nuk e stimuloi Thimjon . E stimuloi imteresi i tij familjar , perzier me zerin e shtetit , per te mbeshtetur zhvillimin mbarekonmbetar . Resurset natyrore te kullotave te famshme shqiptare , kane 33 vite , qe bejne “lejen e barres” . Ne to nuk degjohen kembore dhe zile , sic u ka kenduar Naimi .
Organet e administratave vendore , ne Juge te vendit , duhet te zgjohen nga litargjia , qe i ka zene , per zhvilliminm e blegtorise shtegetuse , qe eshte blegtori , jo vetem pa TVSH , por eshte blegtori me potence te larte ekonomike . Mesoni nga bariu i talentua , Thimjo Llogo !Te tjere Thimjo , mund te kete ne Laberi dhe Kurvelesh , por duhen evidentuar dhe stimuluar . Nuk ka pervoje te barabarte . Sejcili ka specifiken e tij . Nje gje eshte e perbashket : Njerzit , qe duan natyren , po kaq e duan edhe Atdheun .
Jam i sigurte se shkrimi i “Monitor “ , do te jete i fundit , qe do te pershkruaj dekadencen blegtorale . Ne kemi mundesi te jemi nje Zvicer me det. Urimi shqiptar eshte kuptimplote : Me krahe te lehta !
Ne kohen e Zogut , u krijua ferma Fulltz , ne Golem te Kavajes dhe ajo u be model i 100 fermave , qe lulezuan ne Shqiperi , ne shekullin e 20 . Po ne kohen e Zogut , lulezuan tufat e celnikeve shqiptare , qe administronin 10 deri 15 krere bageti , per familje . Nga keto familje , permend : Ndin Jano , Zharkallinjte , Shupulenjte . Te tille celnike , kishte ne Kurvelesh , qe shtegetonin , ne Delvine si dhe blegtore te shquar , qe shtegetonin nga Kala e Dodes , ne Myzeqe . Shqiperia exportonte , djathe , gjalpe , gjize . Blegtoret tone te famshem i njifte me emer , tregu grek i bulmetrave .
Ne c’do rreth ka pasur blegtore me emer . Fjala vjen ne Lunxheri njihej familja Bogaraj , qe mbareshtronte mbi 4 mije koke bageti . Ne anen tjeter te Lunxherise , ne fshatin Hormove , kishte ngritur stanet , blegtori i shquar Lato Dina , qe kishte ne pronesi 2 mije krere dhen . Te 5 djemte e vet i kishte pergjegjes te tufave te familjes . Blegtoret e Shkodres dhe te gjithe veriut , po thuaj se i kane ruajtur traditat shtegetuse . Ne Shkoder e ka origjinen delja shkodrane , ndersa ne Diber ka origjinen delja e fameshme “ Ruda “.
Traditat shtegetuse u ruajten, deri diku , edhe gjat monizmit , por ne forme tjeter ( Me tufa te shtetezuara ) . Ka pasur shume probleme ne kete fushe te ekonomise , qe i kam shtjelluar hollesisht ne librin tim , “Celniket shtrydhen malet “ . Fshati baritor , nuk ishte fantazi , por realitet ekonomik dhe psikologjik . Shtegetonte gjithe fshati , me kuc dhe me mac. Ishte krenari te kishe varrin ne fshtin baritor . Shtepite portative te fshatit , nuk i importonin , por i prodhonin ne vegje . Te binte nje muaj shi i pa nderprere , nuk futej asnje pike uje . Perpara se te ngriheshin cadrat e fshatit, ngrihej cadra e shkolles dhe e kishes . Fshati baritor ishte nje kamping turistik funksional .
Gjetke dua te dal : Duke pasur nje pervoje te tille baritore , nuk na shkon per shtat , te zhvillojme stanet e afendikojve greke . Pa humbur kohe , te kthehemi ne vendlindje dhe shteti te ndihmoje me pak kredi dhe politika favorizuse . Te mbushen malet tona me bageti , simbas tradites , qe na kane lene te paret tone , te mencur dhe punetore . Kush nuk ka pervoje , te shkoje ne fshatin Terbuq te Lunxherise , te takoi , Thimjo Llogon.
Ne mund te kemi mangesi ne teknollogjite e komlikuara , por jo ne blegtori , sic na i ka bere te ditur “Monitri “ . Bujqesia dhe blegtoria kerkojne vullnet , por dhe inteligjence krijuse . Ne te njejten toke , ose kullote , dy individe te ndryshem marrin prodhim shume te diferencuar . Kemi te bejme me nje modus viventi , qe e reflekton individi punetor dhe me fantazi . Ka mendime , nga disa shqiptare , se investimet ne bujqesi dhe blegtori , jane te teperta . Te paret tone , thone keta fshatare , e kane prodhuar buken dhe ne gur dhe ja kane dale . Investimet ne blegtori , i quajne cmenduri . Lidhur me kete mentalitet fshataresk , mbaj mend nje ngjarje , qe me ka ndodhur , gjat monizmit . Ne ate kohe ishin dy antare te Byrose Politike , qe drejtonin bujqesine dhe blegtorine . Njeri prej tyre drejtonte nga Kryeministria , tjetri drejtonte nga Komiteti qendror . Per te dy mendimi i pergjithshem i kohes ishte negativ . Ishin megallomane dhe autokrate dhe e thoshnim , midis nesh , se nuk merrnin vesh nga problemet e nderlikuara bujqesore . Por kjo ne rrethe shume te ngushta . Ne aparence ishin vetem ata qe jepnin direktiven “e mencur dhe largpamese “
Per momentin , nuk ua mbaj mend emrat dhe mbiemrat ketyre megallomaneve, qe marrezine , nuk e paten vetem nga halli . Behej nje mbledhje me drejtus te qendres dhe te rretheve , besoj 150 vete . Perfaqesusi i Byrose , qe drejtonte mbledhjen dha nje lajm interesant : Enveri kishte dhene direktiven te importoheshin 15 mije meshqerra te rraces hollandeze , per ekonomite bujqesore te vendit tone . Nje nga shoket tone , pjesmarres ne mbledhje , drejtoi nje pyetje llogjike : “Sa Ha. toke , per foragjere do te vihen ne dispozicion te ketij kontigjenti meshqerrash ? Pyeti njeriu nga salla .
Asnje ! u poergjigj byroisti me brutalitetinn , qe e karakterizonte . Ate toke , qe keni , ta administroni me mire . Ka rezerva plot . Cfrytezoeni me mire token , qe keni ne dispozicion te blegtorise. Ato meshqerra erdhen . Gjysma e tyre u destinua , per ish Kooperativat bujqesore , qe i mbajten me “rezervat e byroistit “ dhe degraduan ne nivelin e “lopeve te kooperativave “ . Gjysma tjeter u vendosen ne ish fermat ku u trajtuan shkencerisht dhe dihet , qe perbene kontigjentin e lopeve rekordiste te vendit tone . Ato , diku jane dhe sot. Prodhojne , jasht kritikave te byroistit .
Bujqesia dhe blegtoria , si dy zejet bujare te jetes njerezore , nuk mund te behen objekt i brutalitetit dhe i injorances , qe mohon shkencat e mirfillta , sic ka ndodhur gjithnje me diktatoret . Eshte nje shembull , qe na tregon se nismat bujqesore , nuk mund te realizohen , pa studime te mirfillta . Bujku dhe blegtori i sotem , vendos vete , per pronen e tij dhe ndodhet ne aleance me institucionet shkencore , qe i konsolidojne bindjen e vendosjes te nje ekonomije , qe i reziston konkurences se tregut .
Ne Amerike , krahas fermave moderne , qe konkurojne ne bote , per mekanizim dhe per rendimente te larta , mbahen edhe ferma gjigante , me baze kullosore . Nje nga keto e kam pershkruar , ne librat e mi . Kjo ferme gjigante ndodhet ne Texas , perfshin nje territor shume te gjere dhe mbareshton gjedhin , per mish . Familja fermere ka shume femije dhe te arsimuar , por te tere punojne ne ferme , pa sqime dhe pa asnje paragjykim . Kultura e tyre , nuk i pengon te administrojne tufat , neper kullotat malore . Krenohen per pasurine familjare , qe eshte nje nga furnizusit e medhej te mishit , ne mbare Ameriken .
Te njejten pamje kane dhe fermat e Europes perendimore . Gjthcka , eshte projektuar me kujdes , perpara se te fillonte veprimtarite prodhuse . Ne kohen e monizmit , shkruhej neper mure , “socializmi eshte llogari “ . E kunderta ishte ne zbatim . Ai lloj socializmi llogariste energjite e punonjesve , ne favor te shtetareve dhe partiakeve te larte , te majmur me sakrificat sublime te fshataresise ,. Fshatari blente buken , qumushtin dhe vezet ne qytet , ne se e pranonin te bente kete lloj blerie , qe nuk e pat njohur historia . Historikisht fshatari ka qene dhe do te jete prodhus i produkteve ushqimore . Pseudosocializmi premtoi ta ulte fshatarin ne skamni dhe ta ushqente me biberon , por e rreshtoi ne brigatat kooperativiste , per tia cfrytezuar edhe piken e fundit te gjskut .
I pare problemi nga shifrat , qe parqet “Monitor “ , eshte koha , qe fshataret te bashkohen ne ferma te medha , me shume toke dhe bageti . Kjo nuk realizohet vetvetiu dhe me frynmn e shenjte . Nismetare sipermarres , te ndihmohen me kredi , nga shteti dhe rreth qyteteve , te zhvillojne blegtorine moderne . Perpara se te krijojne tufat me lope dhe me te imta , te kene siguruar bazen ushqimore , qe do te perseritet vit , pas viti . Mbi bazen e pervojes te ish celnikeve te krijohen tufat e bagetive shtegetuse . Maleve tona t’u kthehet gjalleria e staneve . Kullotat verore , jane pasuri e madhe , kur kemi parasysh , qe ushqejne bagetite falas , me shume se gjysmen e vitit . Ne fushe te sigurohet dimerimi i ketyre kopeve , jo vetem sipas pervojes , por dhe me ndihmen e experteve , qe nuk mungojne ne vendin tone dhe jane te paisur me kulturen dhe praktiken perendimore . Bujqesia dhe blegtoria , nuk durojne anarshine dhe amatorizmin . Jane shkenca , qe rezultatet i mat praktika me kandar ne dore .
Per te analizuar shkrimin e “Monitorit “ lipset te vihen ne levizje administrata vendore . Jane ato , qe do te bejne studimet , per zgjerimin e fermave te medha blegtorale , me ose pa shtegetim . Keto studime te drejtuara , nga expertet te paraqiten , ne Qeverri , ku do te mundesohen dheniet e kredive , me synim , qe te garantohet prodhimi i parashikuar dhe te kete mundesi shlyerja e tyre , sipas afatave te parashikuara . Fermat nuk ngrihen me aksion , por me studim te hollesishem dhe bindes . C’kam parasysh ? Ne radhe te pare sipermarreit , por dhe personelin sherbys , pa tjeter menyrat e sigurimit foragjer , per vere dhe per dimer .
Me sa shof une , ne “Monitor “, ngritja e fermave te medha , eshte urgjence ekonomike e kohes . Femijte shqiptare , nuk mund te presin , kur te milen lopet ne Serbi , Bosnje dhe Maqedoni . Personalisht ndihem i ofenduar , qe importojme aq shume prodhime blegtorale , madje nga vende me me pak pervoje se Shqiptaret . Me siper permenda se Ndin Jano dhe Celniket shqiptare ekuilibronin tregjet ne Ballkan . Ta pasurojme ate praktike , me shkencen e sotme dhe me mbeshtetjen financiare te domosdoshme .
Permenda administraten vendore , sepse aty ndihet jo vetem dhimbja , por dhe shpresa e ndryshimeve rrenjesore . Nuk mund te realizohet studimi i Kurveleshit , nga Tirana . Vete Kurveleshi , njeh nevojat dhe mundesite , si dhe rruget e shtegetimit . Kam degjuar se ne kullotat e malit te Gramozit , shtegetojne tufat e fshatrave te Korces . Nuk besoj se kapacitet e ketij mali te plotesohen me aq pak krere , kur kam parasysh , qe aty shtegetonin , Janot dhe Zharkallinjte jo me tufa simbolike , por me fshatra te tere baritore , duke ju dhene maleve , vec hijeshise dhe bukurise , gjallerine qe jua ka mohur natyra .
Ish fermat e Vurgut dhe te Vrines , shtegetonin , ne keto vise , jo me pak se 200 mije krere bageti . Duke biseduar me nje korcar , me tha , me shaka , se aq bageti sa shtegetojne sot ne Rrungaje , Ndin Jano , i kishte qen stanesh . Sido qofte , realiteti mbetet sfidus . Pasurite e maleve , cfrytezohen ne menyre simbolike . Kullotat me te mira te Mesdheut jane te populluara nga uqrit dhe arinjte , me tha korcari . Ai me permendi dhe mungesen e barinjve . Personalisht jam besim plote se shume barinj do te kthehen nga emigracioni , kur u jepert mundesia te behen pronare , nga shegerte te afendikojve . Nuk di ne se funksionon Stacioni i bagetive te imta ne Korce . Ka qene nje nga stacionet me prestigjioze te asaj kohe . Ne se nuk eshte , te ngrihet , mbi bazen e pervojes te atij stacioni , qe funksiononte me vetfinancim .
Toka shqiptare eshte e begate , ne fushe dhe ne mal . Begatite e tokes i zbulon mendja dhe puna e njerzve , per ndryshe ato mbeten bukuroshe te fjetura . Zhvillimin cilesor te bujqesise dhe blegtorise , ne keto vite , kerkohet te beje hapat gjigante , qe ka bere turizmi . Kush besonte se do te kishim nje turizem , kaq masiv dhe cilesor ! Kete ndryshim duhet te presim ne bujqesi dhe ne blegtori . E keni ve e re ku jane ngritur teqete bektashaiane ? Jane ngritur , jo vetem ne vende te pa tjetersushme turistike , por me vlera ekonomike . U mesojne besimtarve se ne male fitohet liria dhe jeta e begate , per besimtaret dhe per baballaret e teqeve .
Bujqesia kerkon me shume investime , qe jane jasht mundesive tona si shtet , sot per sot . Ndryshimi i realitetit blegtoral , kerkohet te behet sa me urgjent dhe eshte sa i domosdoshem , aq dhe i mundshem . Me krahe te lehte dhe mendje te fresket !
Illo Foto , Studjus , ne NY – Gusht 2022
Comments