Trishtimi dhe shpresa në poezinë e Sadik Bejkos
Nga Timo Mërkuri
Poezia "Një thupër maraj" nga Sadik Bejko është një poezi komplekse që shpreh ndjesi të thella dëshpërimi, duke përdorur simbole të fuqishme dhe imazhe të ndërlikuara . Kjo poezi është ndërtuar mbi një strukturë të lirë dhe me një ritëm të ngadaltë, që pasqyron gjendjen shpirtërore të autorit. Përdorimi i thupërës së marajit si një simbol qendror përfaqëson brishtësinë dhe përkohshmërinë e lidhjeve të autorit me botën përreth, ku përmes kërcellit të njomë dhe gjetheve të zverdhura, ai shpreh lodhjen dhe dobësinë e tij, ndërsa në të njëjtën kohë përpiqet të gjejë ngushëllim në natyrë.
Poezia lidhet ngushtë me situatën sociale dhe politike të vitit 1997 në Shqipëri, një periudhë trazirash dhe kaosi pas rënies së firmave piramidale. Atmosfera e errët dhe melankolike e poezisë reflekton zhgënjimin e trishtimin që përjetoi shoqëria shqiptare gjatë asaj periudhe. Megjithatë, poezia nuk është tërësisht pesimiste; elemente të caktuara, si psh. "thupëra e marajit të blertë," përfaqësojnë një ndjesi të shpresës dhe qëndresës.
Poezia është një meditim i thellë mbi jetën dhe përvojat personale të autorit, që reflekton mbi sfidat dhe vështirësitë e përballura gjatë kësaj periudhe të vështirë historike. Përmes figurave stilistike si metafora dhe personifikimi, Bejko arrin të përçojë një ndjenjë trishtimi, ndërkohë që sugjeron dhe një farë shprese që lind nga natyra dhe përpjekjet njerëzore në një botë të trazuar.
I-Thamë se Poezia "Një thupër maraj" e Sadik Bejkos lidhet me vitin e trishtë 1997, përmes disa elementeve dhe tematikave që reflektojnë gjendjen e përgjithshme të vendit në atë kohë. Ja si realizohet kjo lidhje:
1. Në vitin 1997, Shqipëria u përball me një krizë të thellë ekonomike dhe sociale, që solli një ndjenjë pasigurie dhe ankthi në shoqëri. Vargjet e poezisë si “Hëngra bukë të pasigut, rrugë të pasigurta, dhashë fjalë sigurie në pasiguri të tuneltë” pasqyrojnë këtë gjendje, pse poeti shfaq realitetin ku gjithçka është e pasigurt dhe njerëzit nuk kanë asnjë mbështetje të qëndrueshme, në atmosferën e frikës dhe dëshpërimit që mbizotëronte në vend gjatë asaj kohe. Po ashtu, vendi dhe data ku dhe kur u shkrua poezia “Gjirokastër, 1997” është një adresim i fortë, po të kemi parasysh se dhe qyteti I Gjirokastrës u përfshi fuqishëm në trazirat e vitit.
2. Poezia reflekton izolimin dhe mungesën e shpresës për një të ardhme më të mirë, një ndjenjë që ishte e përhapur në mesin e popullit shqiptar gjatë krizës së vitit 1997. Vargjet si “Një litar më mban lidhur, një gur gjyle nëpër këmbë, i rrethuar, me lejën të rroj” simbolizojnë ndjesinë e pafuqisë që përjetonin njerëzit për të ndryshuar situatën dhe fatin e tyre.
3. Kjo periudhë u karakterizua nga një ndjenjë e madhe humbjeje, si ekonomike ashtu edhe shpirtërore. Poezia paraqet një botë të shkatërruar dhe të rrënuar, siç reflektohet në vargjet “Tokë, grua që pjell fëmijë të vdekur, pemë fatakeqe çati për korba”. Këto imazhe përçojnë dhimbjen dhe dëshpërimin e një populli që përballet me humbjen e shpresave dhe perspektivave për një të ardhme më të mirë.
4. Megjithatë, edhe në mes të kaosit, poezia sugjeron një shpresë të vogël, të brishtë, siç shihet në vargun “dhe ja në duar mbaj një fill maraj, një fill maraj blertë” e cila mund të simbolizojë përpjekjet e njerëzve për të mbajtur gjallë shpresën, pavarësisht vështirësive të mëdha me të cilat përballeshin.
5. Poezia pasqyron dhe një reflektim të thellë mbi gjendjen kombëtare dhe fatin e vendit, siç tregohet në vargjet “Mos ky vend ka fatin nën dhê, te zhardhokë e rrënjë”, pyetje që ngre shqetësime rreth perspektivës së vendit dhe sfidon optimizmin në një kohë kur e ardhmja dukej e errët dhe e pasigurt.
Pra, kjo poezi ndërsa është reflektim i gjendjes shpirtërore të vendit, njëkohësisht e bën atë një pasqyrë të fuqishme të asaj periudhe historike.
II- Në poezinë "Një thupër maraj" nga Sadik Bejko, termi:"thupër maraj" (që i referohet bimës aromatike të koprës) përdoret si simbol që përfaqëson disa koncepte të ndërlikuara, lidhur me gjendjen shpirtërore të poetit dhe realitetin shoqëror të kohës.
1. Kopra (thupër maraj) është një bimë e thjeshtë, e zakonshme dhe aromatike. Përzgjedhja e saj prej poetit mund të përfaqësojë thjeshtësinë e jetës rurale dhe lidhjen me natyrën dhe tokën. Në kontekstin e poezisë, kjo mund të theksojë rëndësinë e rrënjëve dhe elementit tokësor në përvojën njerëzore, duke e lidhur poetin me vendin e tij, me një ekzistencë të thjeshtë, por të thellë. Në tërësi, përdorimi i bimës së koprës shton një shtresë të pasur simbolike dhe poetike, duke e bërë poezinë të ndërlikuar dhe shumëkuptimore. Ndaj themi se thupëra e marajit pasqyron simbolikisht brishtësinë dhe dobësinë e njeriut përballë vështirësive të jetës. Në vargjet: "Me një thupër maraj ende të njomë, gjethe zverdhur / kthehem në qytet mbrëmjeve."poeti paraqet marajin si një bimë delikate dhe të njomë, duke theksuar gjendjen e tij të dobët e të ndjeshme, ndjesi që reflekton lodhjen dhe dëshpërimin që ai ndjen.
2. Thupëra e marajit gjithashtu simbolizon përkohshmërinë e jetës. Në vargjet:"Gjethet djegur si rrjetë e hollë merimange i shkojnë / kësaj toke me vetmi,"maraji shfaqet me gjethe të djegura, duke përçuar idenë e një lidhjeje të dobët e të përkohshme me botën, e cila është e destinuar të zbehet dhe zhduket.
3. Edhe pse e brishtë, thupëra e marajit përfaqëson një përpjekje për t'u lidhur me natyrën si një burim ngushëllimi. Kjo lidhje pasqyrohet në vargjet:"Dhe flas me veten. Në tunelin tim të shpelltë / troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon." pasi poeti ndjen një nevojë për të gjetur paqe në natyrë, ndonëse e kupton se kjo paqe është e brishtë dhe e vështirë për t'u mbajtur. Kështu në vargjet: "ku qielli, dheu e flladi takohen mbi zverdhëllimë / të qethur vere," shfaqet dëshira për t'u lidhur me natyrën dhe për të gjetur qetësi. Edhe pse natyra është e zverdhur dhe e lodhur, përpjekja për të gjetur lidhje me atë përfaqëson një formë të shpresës dhe rezistencës ndaj trishtimit dhe izolimit.
4.Thupëra e marajit, ndonëse e brishtë, është një simbol i rezistencës dhe dëshirës për ndryshim. Kjo ndjesi shprehet në vargjet: "Dhe ja në duar mbaj një fill maraj, një fill maraj blertë." ku, poeti e sheh marajin si një fije të gjelbër që përfaqëson një shpresë të brishtë, por që vazhdon të ekzistojë në mesin e trishtimit dhe dëshpërimit. Në vargjet:"si munda të jem i dehuri i erës, rrezesh veshur, tek pandeh se botën ndryshon,"edhe pse ironike dhe e përzier me një ndjesi dëshpërimi, shfaqet një farë optimizmi ose idealizmi i autorit që dikur ka besuar në mundësinë e ndryshimit të botës. Kjo dëshirë për ndryshim, edhe pse e sfiduar nga realiteti, përmban në vetvete një element shprese.
Pra, në këtë poezi shpresa shfaqet si një fije e hollë dhe delikate që poeti mban në mes të një bote të errët dhe të dëshpëruar. Ajo është e ndërlidhur me natyrën, ngjyrën e gjelbër dhe përpjekjen për të mbajtur një lidhje me diçka më të madhe se vetja. Kjo shpresë është e përkohshme dhe e brishtë, por megjithatë ekziston, duke i dhënë poezisë një dimension të thellë të kontradiktave njerëzore midis dëshpërimit dhe shpresës. Në këtë mënyrë, themi se thupëra e marajit në poezinë e Bejko-s bëhet një simbol i fuqishëm që përçon brishtësinë, përkohshmërinë, përpjekjet për të gjetur ngushëllim në natyrë, dhe shpresën (e vogël) që përpiqet të mbijetojë në një botë të tronditur nga dëshpërimi dhe vështirësitë.
III-Poezia "Një thupër maraj" e Bejko-s është një poezi moderniste dhe ka qasje me rrymën e ekzistencializmit dhe simbolizmit, dy rryma që shpesh ndërlidhen me njëra-tjetrën në poezinë moderniste dhe kuptimshmërinë e vargjeve duhet ta shohim pikërisht në këtë qasje modernizmi.
1.Ekzistencializmi si rrymë letrare dhe filozofike që përqendrohet në përvojën individuale të qenies, në poezinë e Bejkos është i dukshëm në ndjesinë e izolimit, ankthit dhe kotësisë që autori shpreh përmes imazheve të natyrës së zverdhur dhe përvojave personale të zhgënjimit. Thupëra e marajit dhe përshkrimet e tokës së shkretë dhe trupave të tharë pasqyrojnë këtë ndjesi të ekzistencës së brishtë dhe të përkohshme. Psh vargu: “Litarët e gjuhës si të gjunjëve po më këputen, fjalë që s’i mbaj dot brenda lidhin fruta që i merr era.” shpreh ndjenjën e pafuqisë dhe kotësisë që karakterizon ekzistencializmin. Fjalët e autorit janë të pambrojtura e të pamundura për t'u mbajtur nën kontroll, kjo një metaforë e ekzistencës së brishtë dhe të paqëndrueshme. Po ashtu vargu:“Tokë, grua që pjell fëmijë të vdekur, pemë fatakeqe çati për korba.” si metaforë shpreh një ndjenjë të absurditetit dhe pashpresës. Toka që lind fëmijë të vdekur është një simbol i ekzistencës së pakuptimtë dhe të kotë, një temë qendrore në ekzistencializëm.
2.Simbolizmi është një tjetër rrymë moderniste që ka një qasje të dukëshme në këtë poezi. Në simbolizëm, shkrimtarët përdorin simbole dhe imazhe të ndërlikuara për të shprehur ndjenja dhe ide që shpesh nuk mund të shprehen në mënyrë të drejtpërdrejtë. Në poezinë e Bejkos, thupëra e marajit, toka pjellore që lind fëmijë të vdekur dhe rrugët e pasigurta janë të gjitha simbole që përçojnë ndjesitë e autorit dhe reflektojnë mbi gjendjen shpirtërore dhe ekzistenciale të tij. Këto simbole shpesh janë të mbushura me shumëkuptimësi dhe kërkojnë një interpretim të thellë nga lexuesi. Psh te vargjet: “Më trishtojnë mbrëmjet e verës sa dhe tmerret. Me një thupër maraj ende të njomë, gjethe zverdhur kthehem në qytet mbrëmjeve.” thupëra e marajit shfaqet si një simbol kompleks, që përfaqëson brishtësinë e ekzistencës dhe trishtimin e autorit. Gjethet e zverdhura dhe thupëra e njomë pasqyrojnë një ndjenjë përkohshmërie. Po ashtu vargu: “Veten e shkund si ullinjtë e vjeshtës me një thupër maraj.” përdor simbolikën e ullinjve që shkundin frytet e tyre për të shprehur një përpjekje për të çliruar veten nga pesha e rëndë e ekzistencës. Thupëra e marajit simbolizon përpjekjen e autorit për të shkarkuar nga vetja trishtimin dhe mërzinë, por që mbetet e përkohshme dhe e brishtë.
3.Poezia gjithashtu përmban elemente të impresionizmit, ku përshkrimet e ndjenjave dhe perceptimeve të momentit janë më të rëndësishme se një rrëfim linear ose një strukturë narrative, shpesh ato përbëjnë një mozaik të fragmenteve të ndryshme, që është tipike për impresionizmin. Psh vargu:“Dhe flas me veten. Në tunelin tim të shpelltë troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon.” shfaq një perceptim të çastit, ku vetëdija e autorit është e fragmentarizuar dhe e shpërndarë, duke krijuar një atmosferë të ndjenjave të përzier dhe konfuzionit.
IV-Poezia "Një thupër maraj" e Bejko-s përdor një sërë figurash artistike të cilat jo vetëm që përforcojnë lidhjen e saj me rrymat moderniste, veçanërisht ekzistencializmin e simbolizmin por dhe kuptimshëmria e tyre poetike bëhet më e qartë duke i parë në prizmin e rrymave modernizimit. Ja disa figura kyçe:
-Metafora“Tokë, grua që pjell fëmijë të vdekur, pemë fatkeqe çati për korba.” është një metaforë komplekse që sintetizon dëshpërimin, trishtimin dhe pamundësinë e ripërtëritjes në një mjedis të shkatërruar dhe të zymtë.
1. Te vargu:"Tokë, grua që pjell fëmijë të vdekur": toka është personifikuar dhe krahasuar me një grua që lind fëmijë të vdekur. Kjo metaforë evokon një ndjenjë steriliteti, kotësie dhe tragjedie. Toka, që normalisht është burim jete dhe pjellorie, në këtë varg është shterpë, e paaftë për të sjellë jetë të gjallë. Kjo figurë mund të interpretohet si një reflektim i gjendjes së shoqërisë, ku asgjë nuk mund të zhvillohet ose të lulëzojë në një mjedis të dëshpëruar dhe të mbytur nga shkatërrimi.
2.Te vargu:"Pemë fatkeqe çati për korba", pema, që zakonisht është simbol i jetës dhe rritjes, përshfaqet si "fatkeqe", si një strehë për korbat-zogj të lidhur me vdekjen dhe fatkeqësitë. Kjo pjesë e vargut sugjeron që çdo gjë që dikur mund të ishte burim jete dhe shprese, tani është kthyer në një simbol të fatkeqësisë dhe shkatërrimit. Korbat, që rrinë mbi një pemë të tillë, përfaqësojnë humbjen dhe dëshpërimin që ka zënë vendin e jetës dhe shpresës.
Pra kjo metaforë është një përzierje e fuqishme e imazheve dhe krijon një tablo të errët dhe të dëshpëruar të botës përreth poetit. Duke e lidhur tokën dhe pemën me imazhe të vdekjes dhe fatkeqësisë, poeti tregon një realitet të hidhur ku asgjë nuk mund të zhvillohet dhe asgjë e mirë nuk mund të ndodhë në ato çaste. Kjo metaforë reflekton gjendjen shpirtërore sa të poetit aq dhe të shoqërisë në tërësi, duke dhënë një kritikë të fuqishme për situatën e rëndë dhe të zymtë në të cilën gjendet. Mbi të gjitha, artistikisht kujtojmë se te ky varg kemi ndërveprimin e metaforës, simbolikës, personifikimit etj për krijimin e imazheve.
-Te vargu:“Veten e shkund si ullinjtë e vjeshtës me një thupër maraj”, poeti krahasohet me një pemë ulliri që shkundet nga thupra e marajit në vjeshtë. Ky krahasim evokon idenë e një ndjenje shpirtërore të rënduar që poeti përpiqet ta largojë nga vetja, ashtu siç shkundet një pemë për të rrëzuar frutat e saj në fund të sezonit. Kjo figurë artistike sjell në pah një përpjekje të poetit për të liruar veten nga barrat emocionale dhe mendimet e rënda që e mundojnë. Pra, këtu poeti krahasohet me një ulli që shkund frutat e tij, duke përdorur një metaforë që simbolizon përpjekjen për të çliruar veten nga trishtimi e lodhja ekzistenciale. Mirëpo ky varg i përbërë nga ndërveprimi i krahasimit dhe metaforës, në aspektin modernist jep një imazh të fuqishëm.
-Simbolizmi te vargu:“Një litar më mban lidhur, një gur gjyle nëpër këmbë, i rrethuar, me lejën të rroj.” Ku litari dhe gjylja janë simbole të kufizimeve që poeti ndjen në jetën e tij, duke reflektuar ndjenjën ekzistenciale të robërisë dhe kufizimit. Po ashtu te vargu: “Një thupër maraj ende të njomë, gjethe zverdhur.” Kemi thënë se thupëra e marajit dhe gjethet e zverdhura përfaqësojnë brishtësinë dhe kalueshmërinë e jetës, duke simbolizuar ndjenjën e trishtimit dhe mërzitjes që përshkon poezinë.
-Personifikimi te vargu:“Fruta që nuk i mban pema e as rrugët ku ranë.” ku frutat që nuk i mban pema shprehen si të panevojëshme për t'u mbajtur, duke përdorur personifikimin për të shprehur idenë e kotësisë së frutave, një ndjenjë e thellë ekzistenciale. Te vargu: “Dhe flas me veten. Në tunelin tim të shpelltë troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon.” troku i hapave që humbon në errësirë personifikon ndjenjën e humbjes dhe izolimit që ndjen poeti, duke përforcuar atmosferën e trishtimit dhe mërzitjes.
-Krahasimi te vargu:“Një thupër të tillë rrah erën, gjunjët, gjuhën, të folurin tim me vete si një i rrethuar shajnish.” ku poeti krahason veten me një njeri të rrethuar, duke shprehur ndjenjën e të qenit i mbërthyer në një situatë të pashpresë, kjo një ide e përbashkët në ekzistencializëm.Te vargu:“Hëngra bukë të pasigut, rrugë të pasigurta.”përdor krahasimin për të përçuar idenë e pasigurisë dhe frikës që karakterizon përvojën e poetit, duke theksuar elementin ekzistencial të ankthit dhe pasigurisë.
V- Poezia "Një thupër maraj" është një krijim kompleks dhe i pasur me imazhe poetike që pasqyrojnë ndërthurjen e figurave artistike mes tyre dhe qasjen e poezisë me rrymat moderniste, veçanërisht me ekzistencializmin dhe simbolizmin. Më poshtë janë disa nga imazhet kyçe që përforcojnë këtë lidhje:
1. Imazhi i tunelit dhe errësirës te vargu:"Në tunelin tim të shpelltë troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon."evokon ndjenjën e izolimit dhe humbjes, duke pasqyruar idenë moderniste të individit të humbur në një botë kaotike. Tuneli i errët dhe tërheqja në vetvete janë tipare të shpeshta në poezinë ekzistencialiste, ku individi përballet me të panjohurën dhe me frikën nga paqartësia.
2. Imazhi simbolik i gjuhës dhe fjalëve te vargu:"Litarët e gjuhës si të gjunjëve po më këputen , fjalë që s’i mbaj dot brenda lidhin fruta që i merr era." përfaqëson një mungesë ndjenje të shprehjes dhe komunikimit, temë kryesore në rrymat moderniste. Gjuha, e lidhur me "litar" që këputet, përçon një ndjenjë të humbjes së kontrollit mbi fjalët dhe mendimet, duke sugjeruar një krizë të thellë identitare dhe ekzistenciale.
4. Për imazhin e pemës dhe korbave te vargu:"Pemë fatkeqe çati për korba." ku imazh i një peme ofron strehë për korbat, shpesh të lidhur me vdekjen dhe fatkeqësitë, sugjeron një ndjenjë të fortë izolimi dhe fataliteti dhe për faktin që simboli i korbit lidhet ngushtë me rrymat moderniste që përqendrohen në aspektet e errëta dhe të pashpresa të ekzistencës njerëzore, folëm më sipër.
5. Te imazhi simbolik i shkundjes së ullirit te vargu:"Veten e shkund si ullinjtë e vjeshtës me një thupër maraj.". Procesi i shkundjes përfaqëson një përpjekje për katarsis, për të larguar trishtimin dhe dhimbjen që poeti ndien. Mirëpo më sipër ky varg përbëhej nga krahasimi dhe metafora, ndërveprimi mes tyre në aspektin modernist jep një imazh të fuqishëm.
6. Imazhi i marajit te vargu:"Dhe ja në duar mbaj një fill maraj, një fill maraj blertë." Ku thupra e marajit, një bimë delikate dhe aromatike, simbolizon një lidhje të brishtë me natyrën dhe një përpjekje për të gjetur një kuptim në një botë të errët dhe të ngatërruar. Ky imazh përfaqëson dualitetin e shpresës dhe dëshpërimit, ku poeti kapet pas diçkaje të vogël dhe të brishtë si një simbol të fundit të ngushëllimit në mes të kaosit.
Pra këto imazhe poetike dhe figurat të tjera artistike si metaforat, simbolizmi, personifikimi dhe krahasimi, shërbejnë për të përforcuar lidhjen e poezisë me rrymat moderniste të ekzistencializmit dhe simbolizmit, nëpërmjet prizmit të të cilëve mund të lexohet qartasi poezia moderniste e Bejkos. Ato krijojnë një ndjenjë të thellë trishtimi, izolimi dhe kotësie dhe përpjekjes për të gjetur kuptim në një botë që duket e zhveshur nga shpresa dhe siguria duke e bërë poezinë një reflektim të fuqishëm të përvojës njerëzore.
VI- Në poezinë e Bejkos, pasazhet që shprehin dëshpërimin, vetminë, izolimin, negativitetin e jetës janë të shumta dhe të thella. Këtu janë disa nga pasazhet kryesore që reflektojnë këto ndjenja:
1. Vargjet:"Më trishtojnë mbrëmjet e verës sa dhe tmerret.
Me një thupër maraj ende të njomë, gjethe zverdhur
kthehem në qytet mbrëmjeve."
Shfaqin ndjenjat e thella të trishtimit dhe të tmerreve që poeti ndjen gjatë mbrëmjeve të verës. Thupra e marajit, që është e njomë dhe me gjethe të zverdhura, pasqyron një ndjesi të brishtë dhe të përkohshme në përpjekjen për të kapërcyer trishtimin e përditshëm.
2. Vargu: "Kërcelli më i paktë se aromat m’i lag gishtat gjer kockat
nyje-nyje. Me një thupër të tillë rrah erën, gjunjët, gjuhën,
të folurin tim me vete si një i rrethuar shajnish."
Përshkruan ndjenjën e izolimit dhe të braktisjes, duke përdorur thuprën e marajit si mjet për të shprehur dobësinë dhe trishtimin e thellë. Mënyra se si thupra e marajit lag gishtat e poetit dhe si e përdor atë për të goditur erën dhe trupin është një pasqyrë e shpërthimeve të frustrimit dhe të mërzitjes.
3. Vargjet:"Në ajritë e papërshkuara si ledh a si dhe i mbufatur
barre të kalbur, eci për të gjetur këtë kërcell të blertë,
vetëm të blertë, pa gjeth tashmë, kërcell maraji."
shprehin një ndjenjë të thellë izolimi dhe kërkimin të një lidhjeje të brishtë me diçka që është gjithashtu e brishtë dhe e munguar. Pasqyron një ndjenjë të dëshpëruar kërkimi dhe vetmie në një botë të mbushur me elementë të kalbur dhe të papërshtatshëm.
4. Vargu:"Tokë, grua që pjell fëmijë të vdekur, pemë
fatakeqe çati për korba, tokë me një brinjë
sa një gojë të hapur me një of e of në skaj."
Shfaq një ndjenjë të thellë dëshpërimi dhe të shkëputjes nga jeta, duke përdorur metafora të fuqishme për të paraqitur tokën si një burim të fatkeqësisë dhe të vdekjes. Këto imazhe përforcojnë ndjenjën e izolimit dhe të tragjedisë që poeti ndjen ndaj botës.
5. Vargu:"Dhe flas me veten. Në tunelin tim të shpelltë
troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon."
Shpreh një ndjenjë të thellë izolimi dhe humbjeje, duke përdorur imazhin e tunelit dhe të territ për të shfaqur ndjenjën e mbylljes dhe të pafuqisë. Të folurit me veten dhe humbja e trokut të hapave në terr janë një reflektim i ndjenjës së braktisjes dhe të izolimit shpirtëror.
6. Vargu:"E di se ndonjëherë nunos e nusëroj plagë.
I rendis si unaza e si gunga gishtash në maraj,
si fruta tytë arre e si iriqë të gjakosur në tela kampi."
përdor imazhe të dhimbjes dhe të plagëve për të shprehur ndjenjën e dëshpërimit dhe të luftës brenda vetes. Metaforat e përdorura për të shfaqur plagët dhe dhimbjet theksojnë një ndjenjë të thellë të vuajtjes dhe të braktisjes.
7. Vargu:"Mos ky vend ka fatin nën dhê, te zhardhokë e rrënjë,
te një pus vuv i pahapur ndritoka ende një hënë?"
shpreh një ndjenjë të thellë shqetësimi dhe pasigurie për fatin e vendit dhe të individit. Përdorimi i imazhit të një pusi të pahapur dhe të një hëne të largët pasqyron një ndjenjë të dëshpërimit dhe të pafuqisë për të ndryshuar gjendjen aktuale.
Janë këto pasazhe poetike që theksojnë ndjenjat e dëshpërimit, vetmisë, dhe negativitetit që ndien poeti përmes një përdorimi të fuqishëm të imazheve dhe metaforave për të paraqitur realitetin e vështirë dhe të shkatërruar. Duke parë këto pasazhe të krijohet bindja se kjo poezi është një muranë dëshpërimi e ngritur në rrugën e jetës së autorit, por çuditërisht, në mes të kësaj ngjyre gri të dëshpërimit vezullojnë ndriçime shprese.
VI- Në këtë poezi pasazhet që shprehin shpresë janë më të fshehura dhe të ndjeshme për shkak të atmosferës së përgjithshme të trishtimit dhe izolimit. Megjithatë, disa pasazhe ofrojnë një reflektim mbi shpresën, pavarësisht se ajo është e brishtë dhe e ndrojtur, pasi dihet se kudo ku ka një poet ka një zë shprese e besimi. Ja një nga këta pasazhe:
1. Pasazhi:"E di se ndonjëherë nunos e nusëroj plagë.
I rendis si unaza e si gunga gishtash në maraj,
si fruta tytë arre e si iriqë të gjakosur në tela kampi:
pse ta kisha atë vrundull të krisur, avull në sytë,
si munda ta mbyt hidhërimin, në grykë ta ndryj,
si një qen të zi në shpellë të harruar, si munda të jem
i dehuri i erës, rrezesh veshur, tek pandeh se botën ndryshon,
si u ndodha nën një re kundër një reje, kur plasnin rrufetë."
pasazh është një reflektim i ndjenjave të trishtimit dhe dëshpërimit, por gjithashtu përmban një moment të kërkimit të kuptimit dhe të shpresës për të gjetur një ndryshim apo ndihmë. Poeti e shfaq përpjekjen e tij për të "mbytur" hidhërimin dhe për të qenë "i dehuri i erës," që tregon një përpjekje për të gjetur një lloj ngushëllimi dhe të kapërcejë krizën shpirtërore që ndien. Ndërsa shpresa është e brishtë dhe e përkohshme, ky pasazh tregon një dëshirë për të ndryshuar gjendjen dhe për të kapërcyer situatën e vështirë.
2. Vargu:"Dhe ja në duar mbaj një fill maraj, një fill maraj blertë." Ku "filli maraj" përfaqëson një lidhje të brishtë e të ndrojtur me shpresën dhe natyrën. Edhe pse poeti është i rrethuar nga një ndjenjë dëshpërimi dhe trishtimi, mbajtja e këtij fili të blertë është një akt simbolik që tregon përpjekjen për të mbajtur një lidhje me shpresën dhe riniimin. Ky fill është një simbol i shpresës së brishtë që vazhdon të ekzistojë pavarësisht situatës së vështirë që përjeton poeti.Pra, këto pasazhe pasqyrojnë një shpresë të brishtë dhe të përkohshme që ndjek kërkimin e kuptimit dhe të ndryshimit në një realitet të mbushur me trishtim dhe izolim. Shpresa shfaqet në përpjekjet e poetit për të kapërcyer hidhërimin dhe për të mbajtur lidhjen me një botë që duket e shkatërruar, duke përdorur simbole të natyrës dhe të lidhjeve të brishta si mënyra për të përballuar dhe për të shpëtuar nga kriza e ekzistencës.
VII- Tonaliteti i ulët në poezinë "Një thupër maraj" të Sadik Bejkos është një element që kontribuon në krijimin e një atmosfere të rëndë, melankolike, dhe introspektive. Ky tonalitet është reflektuar në përdorimin e figurave stilistike të zymta, në zgjedhjen e fjalëve, dhe në ndërtimin e imazheve poetike që pasqyrojnë trishtimin, izolimin, dhe vetminë e poetit. Konkretisht:
1. Poezia përdor një fjalor të kujdesshëm, të ngarkuar emocionalisht, që përcjell qartë një ndjesi të rëndë me tonalitet të ulët. Për shembull, fjalë si "trishtojnë," "tmerret," "zverdhur," "kockat," "lag," "rrah erën," "të rrethuar," "ledh," "i mbufatur," "kalbur," "toka" dhe "vdekur" janë fjalë që krijojnë dhe përcjellin një atmosferë të zymtë dhe një ndjesi të rëndesës së madhe shpirtërore.
2. Tonaliteti i ulët është gjithashtu i qartë në përdorimin e imazheve të errëta dhe të zymta që poeti krijon. Një shembull i qartë është vargu:"Tokë, grua që pjell fëmijë të vdekur, pemë fatakeqe çati për korba, tokë me një brinjë sa një gojë të hapur me një of e of në skaj." imazh ky tepër i fuqishëm dhe i zymtë, ku toka përshkruhet si një grua që lind fëmijë të vdekur, duke sugjeruar një ndjenjë të vdekjes. Pema fatkeqe dhe korbat janë gjithashtu simbole që përçojnë negativitetin dhe tregon shkretinë dhe tragjedinë.
3. Ritmi i poezisë është i ngadaltë dhe pa rima të rregullta, gjë që forcon ndjesinë e rëndesës dhe lodhjes shpirtërore. Vargjet janë të gjata dhe të mbushura me elementë të ngarkuar, që krijojnë efekt të një meditimi të thellë dhe të një reflektimi të zymtë. Për shembull:
"Në ajritë e papërshkuara si ledh a si dhe i mbufatur /
barre të kalbur, eci për të gjetur këtë kërcell të blertë,
vetëm të blertë, pa gjeth tashmë, kërcell maraji."
Pasazh ky, që përshkruan ecjen e poetit në një mjedis të papërshtatshëm, të zymtë dhe të rëndë, që pasqyron gjendjen e tij shpirtërore.
4. Poezia ka një ton meditativ dhe introspektiv, ku poeti reflekton mbi gjendjen e tij të brendshme dhe realitetin përreth. Ky tonalitet i ulët krijon një ndjesi të thellë të zhytjes në mendime dhe në dhimbje personale. Për shembull, vargu:"Dhe flas me veten. Në tunelin tim të shpelltë / troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon." shfaq një të folur me veten, ku humbja e zërit në terr është një reflektim i izolimit dhe i një ndjenje të humbjes e të pasigurisë.
VIII-Veç sa më sipër duhet të theksojmë se qysh në krye duket që poezia ka një ritëm të ngadaltë që është një zgjedhje stilistike e cila pasqyron gjendjen shpirtërore të poetit dhe thellon atmosferën e zymtë e melankolike të poezisë. Ky ritëm i ngadaltë ndihmon në theksimin e disa elementeve kryesore të poezisë:
1. Ritmi i ngadaltë është i përshtatshëm për natyrën reflektuese e introspektive të poezisë. Poeti është duke medituar mbi jetën, dhimbjen, dhe vuajtjet personale, dhe ky proces kërkon kohë dhe ndalesa të gjata. Për shembull, vargjet e gjata dhe të ndërlikuara qëndrojnë në mendimet dhe ndjenjat e poetit, duke u dhënë lexuesve kohë për të përthithur çdo fjalë dhe imazh:"Dhe flas me veten. Në tunelin tim të shpelltë / troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon."
2.Ngadalësia në ritëm pasqyron rëndesën emocionale të poezisë. Ndjenjat e trishtimit, lodhjes dhe izolimit që përshkojnë poezinë kërkojnë një ritëm që lejon këto emocione të zhvillohen dhe të ndihen në mënyrë të plotë. Përdorimi i vargjeve të gjata, shpesh pa rima, krijon një ndjenjë të rëndë dhe të plogësht, duke theksuar vuajtjen dhe pashpresën e përjetuar nga poeti.
3. Po ashtu, ritmi i ngadaltë ndihmon në ndërtimin e një atmosfere të zymtë e melankolike. Kjo ngadalësi i jep poezisë një ndjesi të vazhdimësisë dhe të lodhjes, duke krijuar një pamje të një bote të ngadalshme, të rraskapitur, ku koha duket se shtrihet pafundësisht. Për shembull:"Gjethet djegur si rrjetë e hollë merimange i shkojnë / kësaj toke me vetmi, / verës e dheut goditur si me thika dielli të skuqur."
4. Ritmi i ngadaltë i lejon poetit të përqendrohet në detajet e vogla dhe të rëndësishme që shprehin gjendjen e tij shpirtërore dhe ambientin përreth. Duke përdorur ritëm të ngadaltë, poeti mund të eksplorojë me kujdes këto detaje, siç janë thupëra e marajit, gjethet e zverdhura, dhe lëngu që rrjedh nga kërcelli."Ja shtyp kërcellin, lëngu më i paktë se aromat m’i lag gishtat gjer kockat nyje-nyje."
5. Ky lloj ritmi I ngadaltë u jep kohë lexuesve të mendojnë mbi simbolikën dhe metaforat e përdorura në poezi. Për shembull, thupëra e marajit nuk është thjesht një bimë, por një simbol i brishtësisë dhe i ndjenjës së dobësisë që poeti ndjen përballë botës. Ngadalësia e ritmit lejon që këto simbole të përthithen dhe të interpretohen më thellësisht duke e bërë poezinë plotësisht të kuptueshme dhe të vlerësueshme nga lexuesi.
Si përfundim mund të themi se: Poezia "Një thupër maraj" e Sadik Bejkos është një krijim që shfaq mjeshtërinë e poetit në trajtimin e temave komplekse dhe ndjenjave të thella përmes një gjuhe të pasur dhe të nuancuar. Në këtë poezi, Bejko arrin të ndërthurë përvojën personale me kontekste më të gjera shoqërore dhe historike, duke krijuar një poezi të ngarkuar emocionalisht, që pasqyron trishtimin, zhgënjimin, dhe vuajtjet e individit në një kohë të trazuar. Ritmi i ngadaltë, figurat artistike të fuqishme, dhe përdorimi i simboleve të brishta, si thupëra e marajit, krijojnë një atmosferë të veçantë që e bën këtë poezi një nga krijimet më të spikatura të Bejkos.
Në kontekstin e poezisë shqipe, Bejko kontribuon me një zë unik që rezonon me traditën e pasur poetike shqiptare, duke sjellë një ndjeshmëri moderne dhe një qasje të re ndaj shprehjes artistike. Ndërsa qasja e tij në poezi lidhet me ndikimet e modernizmit evropian, ku fokusi është shpesh mbi izolimin, trishtimin ekzistencial, dhe përpjekjen për të gjetur kuptim në një botë të pasigurt, ai gjithashtu ruan një lidhje të fortë me rrënjët kulturore shqiptare, duke e bërë poezinë e tij të dallueshme dhe të veçantë.
Duhet të pranojmë dhe të përshëndesim faktin që, Sadik Bejko shfaqet si një zë i fuqishëm dhe origjinal në poezinë shqipe, duke kontribuar në zhvillimin e saj me një stil që reflekton ndërthurjen e përvojës personale dhe të asaj kolektive. Poezia e tij mbart një forcë të brendshme që e lidh me traditat më të mira të poezisë evropiane, duke e bërë atë një figurë të rëndësishme në letërsinë bashkëkohore shqiptare.
Sarandë, më gusht 2024
NJË THUPËR MARAJ
Më trishtojnë mbrëmjet e verës sa dhe tmerret.
Me një thupër maraj ende të njomë, gjethe zverdhur
kthehem në qytet mbrëmjeve. Ja shtyp kërcellin,
lëngu më i paktë se aromat m’i lag gishtat gjer kockat
nyje-nyje. Me një thupër të tillë rrah erën, gjunjët, gjuhën,
të folurin tim me vete si një i rrethuar shajnish.
Gjethet djegur si rrjetë e hollë merimange i shkojnë
kësaj toke me vetmi,
verës e dheut goditur si me thika dielli të skuqur.
Qytetit i iki çdo mbrëmje për te gryka lumi e ajri,
ku qielli, dheu e flladi takohen mbi zverdhëllimë
të qethur vere. Pi një bulëz të njomë vakësie,
një grusht erë që pikon e spërkatet mbrëmjeve,
dherave pa avull dhe mbi bucelën tharë të trupave tanë.
Në ajritë e papërshkuara si ledh a si dhe i mbufatur
barre të kalbur, eci për të gjetur këtë kërcell të blertë,
vetëm të blertë, pa gjeth tashmë, kërcell maraji.
Dhe flas me veten. Në tunelin tim të shpelltë
troku i hapave si në kube të terrta tej e më tej humbon.
Litarët e gjuhës si të gjunjëve po më këputen, fjalë
që s’i mbaj dot brenda lidhin fruta që i merr era.
Fruta që nuk i mban pema e as rrugët ku ranë.
Tokë, grua që pjell fëmijë të vdekur, pemë
fatakeqe çati për korba, tokë me një brinjë
sa një gojë të hapur me një of e of në skaj
Veten e shkund si ullinjtë e vjeshtës me një thupër maraj.
E di se ndonjëherë nunos e nusëroj plagë.
I rendis si unaza e si gunga gishtash në maraj,
si fruta tytë arre e si iriqë të gjakosur në tela kampi:
pse ta kisha atë vrundull të krisur, avull në sytë,
si munda ta mbyt hidhërimin, në grykë ta ndryj,
si një qen të zi në shpellë të harruar, si munda të jem
i dehuri i erës, rrezesh veshur, tek pandeh se botën ndryshon,
si u ndodha nën një re kundër një reje, kur plasnin rrufetë.
Hëngra bukë të pasigut, rrugë të pasigurta,
dhashë fjalë sigurie në pasiguri të tuneltë.
Dhe ja në duar mbaj një fill maraj, një fill maraj blertë.
Mos ky vend ka fatin nën dhê, te zhardhokë e rrënjë,
te një pus vuv i pahapur ndritoka ende një hënë?
Ky vend - një kalorës që në vrap e plas kalin,
një kalë vrik e hedh kalorsin teksa gëlltit frerin
dhe e plehërojmë me trupa dheun si dallgët e blerta të fierit;
vend që i do muret ngulur gjer në gjak të butë njeriu.
Një litar më mban lidhur, një gur gjyle nëpër këmbë,
i rrethuar, me lejën të rroj, (kush e di gjer kur,
ky burg drite dhe ere më është dhënë? )
Gjer atëherë, filli i marajit me aromë,
Ky i blerti, veç i blerti kërcell ndër dhëmbë.
Gjirokaster,1997
Comments