Teuta Metra, një shembull i leximit të ndjeshmërisë

Teuta Metra, një shembull i leximit të ndjeshmërisë

Nga Fatmir Terziu

Para disa javësh përfundova së lexuari një nga romanet e shkrimtares shqiptare/holandeze Teuta Metra. E lexova më vëmendje dhe pashë një penë që ia vlen të lexohet. Ajo shkruan, punon dhe jeton në në Roterdam, ndërsa gjithnjë mes shkrimve, krjimtarisë së saj, angazhimit gazetaresk dhe më tej, mbron të drejtat e grave në vendin e saj dhe më gjerë. E diplomuar në Gjuhë Shqipe dhe Letërsi në Universitetin e Tiranës me një drejtimnë gazetari, natyrisht pena e saj që ka fituar dhe një kulturë perëndimore të shkruarit ka fituar një risi të re, dhe që kërkon një vëmendje më të madhe nga instancat e ndryshme, përfshirë dhe kritikën.

Në shkrimet e krijimtarinë e Metras, kam gjetur një pikë që dua ta shtjelloj për të gjithë. Edhe për ata që nuk kanë prirje për të vënë stilolaps në letër, ky shkrim shumë inteligjent është një tutorial se si të lexojnë nga afër. Teuta Metra e lë lexuesin një lexues më të mirë. E ndërsa i konstatoj dhe i them këto gjëra, dua të shtoj se librat e saj duhet të lexohen nga shumë të tjerë, përfshirë dhe ata të cilët kanë më shumë aryse të ndjekin një rrugëtim të ri të të shkruarit në dygjuhësi. Pra shkrimet, krijimet dhe botimet e saj e bëjnë lexuesin të ndjehet dhe bëhet me një ambicie për t'u bërë një "lexues i ndjeshmërisë".

Për ata që nuk e dinë këtë aspekt, duhet të shpjegoj se lexuesi i ndjeshmërisë, ose lexuesi beta, që quhet këtu në shtëpitë e botimit, është një person i punësuar nga një botues për të verifikuar veprat e një autori me synimin për të identifikuar dhe hequr çdo material që mund të konsiderohet i tëpërt, i padobishëm, madje edhe fyes. Teuta Metra e ka bërë këtë punë vetë. Me një profesionalizëm, përkushtim dhe një penë fine ajo ka ndjekur pikërisht më të mirën e mundshme për të afruar tek lexuesi, pra një esencë të qëllimit dhe ideve që ajo kërkon të përcjell. Më tej dua të sqaroj se kuptimi më i mirë i kësaj vjen se kjo dikur kufizohej në trillimet për fëmijë dhe të rrinj. Tashmë lexuesit e ndjeshmërisë janë vetëm një destinë për konsum të të rriturve. Ata janë atje ku nuk janë më në botimet shqiptare, ose kanë mbetur perceptimit në këndin e leximit, me sa duket duke ëndërruar censorin e dikurshëm, ose vetëm për të na udhëhequr, por jo për të na mbrojtur nga dëmtimi. Libra të tillë, të botuar me estetikë dhe me përkujdesje si romani i Metras, duhen duartrokitur për përpjekjet e tyre. (Por jo shumë me zë të lartë, pasi kjo mund të jetë nxitëse për hapësit e kurtheve e të xhelozive, se natyrisht të tillët nuk janë pak.)

Në mjaft botime, në mjaft libra kjo mungon. Unë e gjeta të ndjeshme e tejet në aspektin e ndjeshmërisë së lexuesit, ndaj e mendova ta përgjithësoj. Por, në jo pak botime, kjo e mirë ka një kapje. Për t'u kuptuar se si duhet, natyrisht ata që botojnë duhet të kenë edhe këtë arsye dhe këtë njohuri që është pjesë e kulturës/kulturave, ose identitetit/identiteteve për të cilat po shkruajnë dhe botojnë. Pra e thënë qartë dhe shkurt leximi i krijimtarisë së Metras, na shpie në një pikë të domosdoshme. Pra, tek: Lexuesit e ndjeshmërisë.

Lexuesit e ndjeshmërisë kërkohen pikërisht, sepse ndjeshmëria është e mundur vetëm brenda kufijve të identitetit të kontrolluar rreptësisht. Kjo është arsyeja pse njerëzit në mjaft raste janë të paaftë për t'u prekur emocionalisht nga ato që ndodhin me faktet dhe temat që trajton Metra, ndërsa ata jetojnë në hapësira dhe vende që janë të ndryshme me ato ngjarje dhe rrethana, por kur e lexojnë atë ndjhen dhe bëhen pjesë e saj. Për të dhënë një shembull tjetër, kohët e fundit pashë Listën e Shindlerit, e cila përfshin disa përshkrime të tmerrshme të persekutimit hebre gjatë Luftës së Dytë Botërore. Por në mënyrë të pashmangshme, si një johebre, nuk mund të kuptoja se për çfarë ishte gjithë bujë, nëse nuk do të ishte shkruar që ta lexoja kuptimshëm.

Puna e rëndësishme e ndërmarrë nga lexuesit e ndjeshmërisë duhet të marë një farë shkundjeje në botime.

Kjo natyrshëm ka prekur dhe perëndimin, dhe ndryshoi vetëm atëherë ku gjithçka filloi kur "romancieri" Lionel Shriver shkroi një artikull të neveritshëm, në të cilin argumentoi se "ankthi i pandërprerë për lëndimin e ndjenjave të njerëzve të tjerë pengon spontanitetin dhe krijon kapsllëkun në krijimtari". Kjo zgjedhje fjalësh, nëse asgjë tjetër, zbulon pandjeshmërinë e pashpirt të Shriver ndaj atyre që vuajnë nga IBS. Nëse do të isha lexuesja e ndjeshmërisë së Shriver-it, do të isha në gjendje t'i thoja asaj se ajo duhet të hiqte dorë nga shkrimi për fare. Të mos harrojmë se kjo është gruaja që vitin e kaluar mbajti fjalimin kryesor në Festivalin e Shkrimtarëve të Brisbane dhe shfrytëzoi rastin për të mbrojtur përvetësimin kulturor. "A jemi ne shkrimtarë të trillimeve për të kërkuar "leje" për të përdorur një personazh nga një racë, apo kulturë tjetër, apo për të përdorur gjuhën popullore të një grupi të cilit nuk i përkasim?", u ndez ajo, me fjalët e saj që kaluan tek audienca e saj si një ortek. “Unë do të argumentoja se çdo histori që mund ta bëni tuajën është e juaja, dhe jo thjesht për ta treguar”, vazhdoi ajo, “dhe përpjekja për të shtyrë kufijtë e përvojës personale të autorit është pjesë e punës së një shkrimtari të trillimeve”.

Mendoni për këtë për një moment. Shriver në fakt po mbron idenë që romancierët duhet të jenë në gjendje të shkruajnë për çfarëdo që duan; se qëllimi i shkrimtarit të letërsisë është, në thelb, t'i sajojë gjërat. Një anëtare e audiencës ishte aq e traumatizuar nga ngjarja saqë iu desh të dilte jashtë. Në rrëfimin e saj pikëllues për Guardian, ajo vuri në dukje se Shriver "përshkroi llojin e qëndrimit që çoi në normalizimin e sundimit imperialist, kolonial", një qëndrim që "pikon epërsi racore". Nëse do të kishte drejtësi, Shriver do të ishte arrestuar për krim të urrejtjes dhe do të ishte rrahur me shkopinj.

E vërteta e trishtueshme është se disa shkrimtarë në të kaluarën besonin se arti kishte të bënte me krijimin e bukurisë, ose duke reflektuar mbi të vërtetat universale njerëzore, ose disa marrëzi të tilla. Ata thjesht nuk ishin të vetëdijshëm se arti dhe letërsia e madhe duhet të merren vetëm me përforcimin e tendencave mbizotëruese etike. Duke qenë se nivelet e shkrim-leximit edhe në mesin e botimeve shqiptare janë shqetësuese, ne duhet të bëjmë çmos për të parandaluar të thellohet kjo sëmundje edhe për brezat që vijnë. Pra shkrimtari duhet të jetë vetë një lexues i ndjeshmërisë, sikurse është Teuta Metra. Për këtë vlen të kuptohet, pra se vetë shkrimtarët si lexuesit e ndjeshmërisë duhet të jenë në vijën e parë të kësaj beteje. Ata janë mbrojtësit, rojtarët gjithnjë vigjilentë të virtytit në një botë që rrotullohet në mënyrë të pashmangshme drejt pragut të harresës morale.

ENGLISH

Teuta Metra, an example of sensitivity reading.

By Fatmir Terziu

A few weeks ago, I finished reading one of the novels of the Albanian/Dutch writer Teuta Metra. I read it more carefully and saw a pen worth reading. She writes, works, and lives in Rotterdam, while always between her writings, her creativity, journalistic commitment and beyond, she defends the rights of women in her country and beyond. Graduated in Albanian Language and Literature at the University of Tirana with a major in journalism, of course her pen that has gained and a western culture of writing has gained a new innovation, and that requires greater attention from different instances, including and criticism.

In Metra's writings and creativity, I have found a point that I want to elaborate on for everyone. Even for those uninclined to put pen to paper, this highly intelligent piece of writing is a tutorial on how to read closely. Teuta Metra leaves the reader a better reader. And while I state and say these things, I want to add that her books should be read by many others, including those who have more reason to follow a new journey of writing in bilingualism. So, her writings, creations and publications make the reader feel and become with an ambition to become a "reader of empathy".

For those who do not know this aspect, I should explain that the sensitivity reader, or beta reader, as it is called here in the publishing houses, is a person hired by a publisher to verify the works of an author with the aim of identifying and removed any material that could be considered gross, useless, or even offensive. Teuta Metra has done this work itself. With professionalism, dedication, and a fine pen, she has followed exactly the best possible way to get closer to the reader, that is, an essence of the purpose and ideas that she seeks to convey. I further want to clarify that the best understanding of this comes from the fact that this used to be limited to children's fiction and hang out. Now sensitivity readers are only destined for adult consumption. They are there where they are no longer in Albanian publications, or they have remained in the reading corner, apparently dreaming of the former censor, or only to guide us, but not to protect us from harm. Such books, published with aesthetics and care as Metra's novel, should be applauded for their efforts. (But not too loud, as this might be a trigger for trap openers and jealousies, of which there are of course not a few.)

In many editions, in many books this is missing. I found it very sensitive in terms of reader sensitivity, so I thought I'd generalize it. But, in quite a few editions, this good has a catch. To be understood properly, of course those who publish must also have this reason and this knowledge that is part of the culture/cultures, or the identity/identities they are writing and publishing about. So, clearly, and briefly, reading Metra's creativity leads us to a necessary point. So, to: Empathy Readers.

Sensitivity readers are required precisely because sensitivity is only possible within the confines of tightly controlled identity. This is why people in many cases are unable to be emotionally affected by what happens to the facts and topics that Metra deals with, while they live in spaces and places that are different from those events and circumstances, but when they read it they feel it and become part of it. To give another example, I recently watched Schindler's List, which includes some horrific depictions of Jewish persecution during World War II. But inevitably, as a non-Jew, I couldn't understand what all the fuss was about unless it was written for me to read meaningfully.

The important work undertaken by sensitivity readers should get some traction in publications. This has naturally affected the West as well, and only changed back where it all began when the "novelist" Lionel Shriver wrote a scathing article in which he argued that "the constant anxiety about hurting other people's feelings inhibits spontaneity and constipates creativity." ". This choice of words, if nothing else, reveals Shriver's callous insensitivity to IBS sufferers. If I were Shriver's empathetic reader, I would be able to tell her that she should give up writing altogether. Let's not forget that this is the woman who last year gave the keynote address at the Brisbane Writers' Festival and took the opportunity to champion cultural appropriation. "Are we fiction writers to ask 'permission' to use a character from another race, or culture, or to use the vernacular of a group to which we do not belong?" she fumed, in the words of that passed to her audience like an avalanche. "I would argue that any story you can make your own is your own, and not just for telling," she continued, "and trying to push the boundaries of the author's personal experience is part of the work of a fiction writer."

Think about that for a moment. Shriver is actually defending the idea that novelists should be able to write about whatever they want; that the purpose of the writer of fiction is, essentially, to make things up. One audience member was so traumatized by the incident that she had to walk out. In her harrowing account to the Guardian, she noted that Shriver "described the kind of attitude that led to the normalization of imperialist, colonial rule," one that "dripping racial superiority." If there was justice, Shriver would have been arrested for a hate crime and beaten with batons.

The sad truth is that some writers in the past believed that art was about creating beauty, or reflecting on universal human truths, or some such nonsense. They were simply not aware that great art and literature should be concerned only with the reinforcement of prevailing ethical tendencies. Given that the levels of literacy among Albanian publications are worrying, we must do our best to prevent this disease from deepening for generations to come. So, the writer must be a reader of sensitivity himself, as is Teuta Metra. For this, it is worth understanding, that is, that the writers themselves, as readers of sensitivity, must be on the front line of this battle. They are the guardians, the ever-vigilant guardians of virtue in a world spiralling inexorably toward the brink of moral oblivion.