Ishte nata e tretë që plaka përpëlitej në ethet e vdekjes. Moshë e vjetër, sëmundje e keqe e doktorët ia kishin hequr fillin. Madje shprehnin habi si s’kishte vdekur akoma. Ata të shtëpisë e të afërmit i rrinin te koka ditën e natën, duke hetuar herë pas here fytyrën e saj të verdhë si limon i fishkur. Në dhomat e tjera bëheshin përgatitjet për të pritur njerëzit. Kishte një tufë me djem e vajza, me nipër e mbesa e të gjthë aty. Vetëm djali i fundit mungonte. Ai jetonte e punonte prej gjashtë vjetësh në Itali e i kishin dërguar lajm të vinte sa më parë, sepse nëna...
E kërkonte ajo me sy djalin e vogël, e kërkonte dhe me emër. Kurse ai po vonohej. Rrugë e gjatë. Plaka e shtrirë në krevatin e vënë në mes të dhomës ngjante me një mumje. Gjymtyrët i qenë mpirë krejt. Në fytyrë e ndër duar mishi i qe tretur e tek ajo gjithçka ishte vetëm kockë. Por çuditërisht mbahej ende gjallë. Ndonjë pjestar i familjes shpesh i afronte një copëz pasqyrë në buzë e kjo vishej me avujt e frymëmarrjes së dobët të plakës. Pra ishte akoma gjallë! Jo rrallë në kllapi ajo hapte sytë me vështirësi, sikur qerpikët t’i kishte të rëndë sa grilat e dritareve. I hapte paksa e ndër buzët e fishkura i ngatërroheshin thërmija fjalësh. Shqiptonte emrin e të birit kurbetli. Dëshironte ta kishte aty pranë, ta shihte në sy, t’ia dëgjonte zërin. Gjashtë vjet me punë në Itali, pa dokumente e pa ardhë një herë në shtëpi! Të gjithë ata njerëz që e përgjonin të drobitur nga pagjumësia e dy netëve të kaluara, e dinin shqetësimin e plakës. Të gjithëve u lexohej në sy i njëjti mendim: asaj nuk i del shpirti kurrsesi pa e parë për herë të fundit djalin e mërguar!E gjora, i pëshpërisnin njëra-tjetrës gratë, po shkon në varr me zemër të plasur, e zhuritur nga dëshira për ta pasur të birin aty pranë!Ah, moj motër, na ikën djemtë e vajzat në kurbet. Kanë marrë dhenë nëpër botë e kemi mbetur këtu ne qyqarët, të rriturit e të moshuarit. Sa e trishtuar është ajo kënga për kurbetin:
O kurbet, kurbet i zi,
na i more djemt e rinj..
Aman, të keqen, na u bë gjaku ujë nga ato që po na dëgjojnë veshët. E morët vesh? I biri i Qemalit kishte bërë aksident me makinë. Djali i kunatës së komshijes sonë në Amerikë ka tetë muaj pa marrë në telefon e s’dihet a është gjallë apo jo. Unë dëgjova në televizor për një vajzë shqiptare e cila është gjetur e vdekur diku në Torino. Shiko, moj, plaka po lëviz kokën...
Vërtet koka e plakës po lëvizte. Herë majtas e herë djathtas. Por nuk arrinte dot t'i ngrinte grilat e syve. Bënte përpjekje të mbinatyrshme t’i ngrinte, por s’arrinte. Kjo dukej qartë në ngjyrën e purpurt që morën në çast pjesët e mishta mbi e nën sy nga tendosja. Lëvizjet e ngadalta të kokës së saj shprehnin nervozizëm, një lloj zemërimi të mezidukshëm, të paadresuar. Kishte çaste kur mendja e plakës kthjellohej e ajo bëhej e ndërgjegjshme për jetën. Vetëm për jetën. Ja, si në atë çast, kur po tundte kokën, si për të kundërshtuar diçka. Mbase ishte lufta që bëhej në shpirtin e saj. Mes shpirtit e dikujt që dëshironte t’ia merrte atë me çdo kusht. Por ajo nuk pranonte, nuk jepej. Sikur i thonte atij dikujt: ”Jo, largohu! Hiqmu sysh! Më sill djalin këtu, pastaj të jap shpirtin!” Vdekja i sillej rrotull si ulkonjë e uritur, t’i gjente anën, t’i sulej e ta mbërthente me thonjtë e saj të llahtarshëm. Por plaka e trembte dhe e largonte me vetmohimin prej nëne për të pritur të birin. Ajo tretej e tretej, vdiste e vdiste nga pak në çdo sekondë, por nuk e ndiente dhimbjen. Priste djalin, sa ta shihte me sy e pastaj do ta lëshonte me dëshirë veten në thonjtë e ulkonjës vdekje. Tamam si ai maratonomaku i vjetër, i cili vrapoi me gjithë ato plagë në trup dyzetedy kilometra, për t’u çuar athinasve lajmin e fitores së grekëve mbi armiqtë. Sepse, në fund të fundit, a nuk i ngjet jeta jonë një rruge të gjatë, një kalvari, ku çdo ditë, çdo çast vdesim nga pak? E shohim këtë me sytë tanë dhe durojmë. E largojmë vdekjen nga mendja jonë. Nuk e pranojmë e nuk duam t’i dorëzohemi pa kryer qëllimet tona në jetë. E kur arrijmë më në fund t’i realizojmë ato, nuk bëjmë më rezistencë. Me sy, me zemër e me mendje nga jeta, e mbajmë veten me kurajo:duro, zemër, duro!
Kishte kaluar mesnata. Burrat tymosnin cigare njëra pas tjetrës në heshtje, kurse gratë, si gratë, e largonin gjumin me pëshpëritje vesh më vesh, shoqëruar me kukurisje. Nëpër hapësirën e dhomës së madhe,bashkë me tymin e duhanit, sikur endej dhe hija e vdekjes. Dikush nga gratë i pëshpëriti shoqes në vesh që djali i plakës sapo kishte telefonuar me celular se ishte duke udhëtuar me traget nga Bari e se në mëngjes do të ndodhej në shtëpi. Ajo që e dëgjoi lajmin, që mesa dukej ishte e bija e plakës, sepse i rrinte asaj pranë te koka, rrudhi buzët e ngriti vetullat përpjetë dhe me këtë deshi të thoshte: ”Ehu, ku pret puna deri në mëngjes!”
Trupi i plakës, shtrirë e i ngrirë si mumje. E bija,që i rrinte te koka, ia zinte herë pas here dorën e ia fërkonte lehtë. I vinin pasqyrën në gojë. Të gjithë me sy nga pasqyra. Bah, thonin fytyrat e njerëzve që e përgjonin, çfarë zemër të fortë paska pasur! Jo,foli njëri prej burrave, i veshur mirë, me kostum e kollare. Ishte një nga dhëndurët e plakës, pedagog në një fakultet të Tiranës. Këtu nuk është puna se ka zemër të fortë,shtoi ai me zë fare të ulët. Është diçka tjetër që e mban gjallë. Truri i saj, zemra e saj, e gjithë qenia e saj në këto çaste funksionon vetëm në një drejtim. Ajo i ka humbur lidhjet me realitetin, me natyrën, me gjithçka përreth. Të gjitha vatrat e saj në tru janë shuar, me përjashtim të njërës. Atë vatër plaka e mban të ndezur me durim nëne, se pret të birin. T’ju tregoj një rast interesant nga historia. Dhe tregoi se si në një betejë Napoleon Bonapartit i erdhi një kalorës lajmëtar nga shumë kilometra larg dhe i solli ca lajme tepër sekrete. Napoleoni i lexoi ato shpejt e me nervozizëm dhe, kur pa nga kalorësi i zverdhur, e pyeti: ”Mos jeni gjë i plagosur?” Ndërsa kalorësi besnik iu përgjegj: ”Jo, madhëri, unë kam vdekur...” E, pas këtyre fjalëve, u këput e u rrëzua nga kali i vdekur.
Pëshpëritjet u ndërprenë, sepse plaka arriti t'i hapte sytë për një çast. Madje i hapi tej mase, më tepër sesa herët e tjera e vështrimin e drejtoi nga e bija. Bëri përpjekje të ngrinte edhe dorën me një gjest mistik, por nuk ia arriti qëllimit. Duart e këmbët ishin të parat gjymtyrë që i qenë dorëzuar vdekjes. Sytë akoma jo. As goja, madje as veshët. Sepse plaka dëgjonte turbull zhurmat që vinin nga matanë, ndonjë përplasje të pakujdesshme dere a ndonjë të folur me zë të lartë. Mendja mezi mbahej. E humbte nganjëherë toruan, por prapë ftillohej, drejtuar nga ai që po vinte prej detit. Që po udhëtonte me traget përmes natës së errët në detin plot rreziqe e të papritura. E thërriste zëri i nënës, shpirti i saj. E vetmja që mbahej trimërisht, qe zemra. Ajo punonte, rrihte pa pushim. Herë me ritme më të shpeshta e herë fare të ngadalta, ajo rrihte. Rrihte jo aq për të zonjën, se sa për birin e saj. Tik-tak, tik-tak, ora në mur. Tik-tak, tik-tak, zemra e sfilitur e nënës. Për inat të ulkonjës vdekje! Ajo, zemra, po bënte përpjekje titanike për ta mbajtur plakën gjallë, gjersa t’i vinte djali nga kurbeti! Ta shihin njëri-tjetrin në sy.
Plaka ngriti kapakët e syve; me një lëvizje të mundimshme të buzëve arriti të shqiptonte emrin e të birit. E bija u përkul e i tha:
- Tashti do të vijë, nënë! Shumë shpejt! Do të vijë se s’bën!
Dhe fshinte lotët me shami.
Mëngjesi erdhi me përtim e dielli nisi udhëtimin e përditshëm nëpër kupolën e qiellit gri. Në dritaren e dhomës ku përgjohej plaka, një harabel u ul nxitimthi, diç tha me gjuhën e tij ciu-ciu e fluturoi në hapësirë. Në qetësinë e përgjumshme që mbretëronte në dhomë, befas u gjallëruan pëshpëritjet. Erdhi, thanë. Erdhi djali! Erdhi, erdhi! Djali vërtetë sapo kishte mbërritur në shtëpi. I lodhur e i sfilitur nga rruga e gjatë, nga pagjumësia, i zverdhur e fytyrëngrysur, ai u fut në dhomë. Harroi t’i përshëndeste të pranishmit. Drejt e tek e ëma. Sytë iu përlotën. E bija i afroi plakës pasqyrën te goja gjysëm e hapur.
-Është akoma gjallë,- i tha të vëllait.- Të ka pritur ty qysh prej tri netësh në agoni. Foli!
Pastaj u përkul edhe më tepër dhe i pëshpëriti nënës në vesh:
-Erdhi, nënë, erdhi!
Pas këtyre fjalëve njëra dorë e plakës lëvizi paksa. Ajo qe më tepër një dridhje e lehtë e gishtërinjve. I biri ia rroku atë dorë të fishkur, e mbajti mes dy të vetave e ia puthte me dashuri e dhimbje. Si një rrymë elektrike këto ndjenja u përcollën nëpër trupin e sfilitur të plakës e ajo bëri të pamundurën: hapi sytë! Me atë shikim përfshiu gjithë qenien e të birit e sikur e fotografoi, për ta marrë me vete në udhëtimin e gjatë të përtejjetës. Nuk mund t’i fliste dot ndryshe, përveçse me ata sy.
Në çastet që dha shpirt, një buzëqeshje e lehtë, e bukur, iu fiksua në fytyrë. Çudi, po thonin të gjallët aty pranë, çudi vërtetë: vdiq fytyrëqeshur!
