SHITËSI I TOKES

Nga Përmbledhja me tregime ,,Profesori vajti pa lamtumirë”

SHITËSI I TOKES

(shkruar në sërbishte dhe përkëthyer nga autori Minush M. Hoxha)

Shtatshkurtër, mesatarisht I zhvilluar, floket më shumë nga braon se e verdha, , kalonte ditet me të vetmin birin në pasurinë të cilen ia kishte lënë në procedurë trashigimimore gjyshe e tij.

E vetmja vajza e tij, e lemeritur nga mënyra e jetes në atë shtëpinë e vjeter-më tepër stan druri se shtëpi nga material i fortë, me komshi me të cilët shkaku i prejardhjes, gjuhes dhe dallimeve të tjera, nuk mund t’I përballonte dhe-duke shfrytëzuar aventuren e parë dashurore, pas mbarimit të 18 viteve jetë, hiku nga shtëpi e prindËrve. Jo vetem që hiku, por sikur ga inati, nuk ishte lajmëruar gjatëkohë dhe, kur më në fund bëri këte, u shkruajti prindërve: ,,Tek më vie në mendje se jetoni aty dhe në atë mjedis, më tmerron ndaj, nuk mund të përballoja as t’ju shkruaj! Tek nuk dua të bashkëpjesmarr në fatkeqsinë tuaj, unë, jo vetem që nuk do këthehem. Tek më tmerron kjo, jo dhe kur dua, dora nuk më shkruan. Si ndjehem- do më pyetni tek më imagjinoni të kënaqur e të lumtur. E po, si mund të ndjehem këtu ku, kur shkaku se jam nga atje-më trajtojnë të huaj, e atje, shkak se janë ndryshe, i konsideroj të huaj. Ç’më gjet i keqi fat! Jam unë fajtore? Hë, pa ma thuaj baba! Nuk jam…! Unë vetem trashëgova gjëndjen, nuk e bashkëkrijova! Duke ecur dhe një lajm i gëzuar, nëse është i gëzuar shkaku i rrethanave. Kam lindur një fëmijë vajzë. Në nënen time Dobrillen ngjet. Vetë ajo. Por, tjetër kursesi nuk do lindi. Dhe, tek luajmë me te, harrohem kush jam dhe ç’telashe më molisin. I dham emërin Tatjana por e thërrasim shkurtë Tanja. Sipas shijes së tim vëlla. Kësaj here kaqë…”

Baba i sajë, tek kishte pritur më shumë fjalë, njëfarë dhimbësuri bile, e më pas edhe trimrimin ngaqë janë këtu dy veta e Zoti ta di të vërteten, dhe diç para, ngaqë, qëkur fabrika ku punonte, pushoj nga puna, ai jetonte-jo thjeshtësisht po në skamëri. Korrjet nga toka, ishin të dobta kurse as tregu nuk i pranonte. Dhe përse! Të gjitha fara të vjetra, jo pllehëse,, me rendiment të ultë, ndaj, njeriu tek i barten në pazar dhe tek paguan bartjen, nuk mund të realizoj ama hiq të hyra. Ç’i mbet tjetër përveç të drejtoj prodhimin në prodhimtari të thjeshtë, aqë sa për nevoja të veta dhe të djalit. Me këte, sado të jetë modeste, në të shumten, kënaqte kërkesat.

,,Fati po na përqesh babo” ia tha i biri i mbuluar me kabanicë tek çonte bagtinë  në kullos ,, Nëse fat është…! Më tepër është fatkeqsi, do të thoja”.

,,E mendon…?” ia këtheu babai pa i dhënë peshë derisa, ulur në bangë para shtëpisë, nën streh të një dite vjeshte me shi, duke thithë thellë tymin e cigareve të lira.

,,Mendoj…!? Jo, por kështu është…!” dhe ndaloj mu në fillin e një rrugëze, i mrrolur shkaku i përgjigjes së ftohtë të të jatit.

,,Ti as që merzitësh për mua! Diten pi duhan, e në brëmje ai tonikumi i mallkuar! Ai kundërmimi i padurueshëm i rakisë! Është muti ky me të cilin më mbytë!”

,,E përse do të merzitesha. E nesermja do të të jetë e mirë. E ndjejë këte” njësoj gjakëftohtë e në qeshje ia përgjigj.

,, Patjetër që rakigjaranikja të ka ndezur imagjinaten dhe sheh larmidhem ate që e zezë është!” vazhdoj djali, hidhëruar gadi në tërbim.

,,Zot” iu përgjigj njësoj gjaktftohtë duke gëlltitur tym të dendur. ,,a nuk dëgjon lajmet! Televizionin! Nuk jam unë jetim. Kam shtetin, kam pushtetin që nuk do më lë! Kupton…?” e tha në vete tek nuk i besonte fjalet e veta.

,, I mjerë, po shpreson tek budallënjçt! A nuk sheh se çfarëdo që kanë punuar, gabimisht e kanë punuar”

,, I ri je ti e politika e stërngarkuar sa të kuptohet aqë kollaj”

,,Unë po vdes nga mjerimi që më ka zënë, e ti më fletë për mençurinë e politikajve! Për politiken…! Shmangju budallalleçeve plako…!”

Duke mos dashur të vazhdoj tutje biseden, vazhdoj rrugen nga kullosa, duke iu këthyer plakut me sharje, tek e thoshte në vete ,,Ka luajtur!”

Plaku Gjorgje, njësoj si më parë, vazhdoj me pirje duhani, por, pas asaj që i tha i biri, nuk ishte plotësisht indiferent.

,,Nuk e kam të lehtë t’a vendosë momentin.E ai nuk di këte. i ri është…” e mendoj në vete.

Me sedren të lënduar, u ngritë, hyri brënda, mori tonikumin të cilin e ruante me xhelozi prej më shumë dhjetëvjetash, e mbushi me raki, pastaj me pak djathë prodhuar në familje, u këthye në vendin e mëparë.

,, Ç’të bëj…? e tha në vete. ,,Nuk kam se çfarë zgjidhje! As që e kam patur ndonjëherë!  Dhe pushteti i mëparë, I cili-si britte më tër gurmazin se do popullin e vetë, më shndërroj në mësyjtarë të egër dhe si një dem I tërbuar mësyja në rrethin, ngushtoja hapsirë jete e tashi nuk përkas ngado. Këte biri im fëmijëror nuk e di”.

Ngriti një herp por ju duk e pakt dhe ngriti dhe një tjetër.

Shikoj pronen e vetë dhe ju duk e trishtë dhe, në një çast fare i ngacmuar, gadi ia dha vajit

Përkujtoj Dobrillen, guan e vetë të ndjerë, vyeshmërinë e saj dhe aftësinë që një ditë ters ta rrotulloj në të mbarë dhe të gëzuar.

,,Gjole” do i thonte ajo burrit të vetë kur ulej përkrah tij në verandë në ato parambrëmjet e bukura verore.

,, Shiko…të mos jemi vetjak. Sipas vullnetit të Zotit duhet të jemi dorëdhënes! Sa për paqje!”

Pas një ndërprerjeje të shkurtër do vazhdonte:

,,Më shumë vëllëzëri, më shumë ndihmë njerzëve, rrethit, fisit tonë”

Ai do e shikonte më gjatë e me habi dhe vetem do buzëqeshte.

,,Babaxhan je ti por…nuk lejojnë vëllëzërit” do t’ia këthente në qeshje.

,, E nga kah tek ty kjo mendje” do e pyeste.

,, E di komshinë-ate që po i vdes fëmija nga ethet? Ethet e mijëve. Dhe, më dhimbëset…Ja, kjo është…”

Përkujtoj pasurinë, kumbullishten, më pas livadhët, bagëtinë, natyren dehëse nga behar aromatic dhe sana e kositur, parambrëmjet përkrah shtëpisë, ate puhizen e butë dhe të ngrohtë pranverore, familjen e cila-tek ndjente ngrohtësinë e të tubuarit-mblidhej në parambrëmje dhe ishte e lumtur. Se më çfarë vullneti punonin në pasurinë. Zot çfarë të korrurash…!

Përkujtoj më pas Vukajllon plak-komshinë me shubaren në kokë dhe me pullover të rriptë i cili, në ato parambrëmjet  ose në pikë të agimit, gjetej tek ata tek thërritte ,,nuske! Dobrilla! Gjorgje, jeni zgjuar?”,  e sa të ulej më pas në karrigjen e drujtë që duke herpuar të kumbullishtes të vocerr, të rrëfej duke provuar të çnigmatizoj të vërtetat jetësore, ecjet nëpër histori të përmbledhura në ate që ai e quante ,,fati biro, fati”

Dhe ç’mbeti nga ajo…? As një përmendje të Vukajllos! Mallkim të cilit nuk ia mësonte shkakun! Kjo natyrë e trishtë mbështjellë në gri, qielli që nuk parashpërfaqë ardhmëri të bukur dhe ecje e mundimshme dhe e vetmuar në rrugen nga jeta e përjetëshme. Vetem-fikall vetem! Kështu edhe duhej të ndodhte!” do thoshte në hakrrim veten nga gabimet.

I frikësuar nga ajo pamje, dridhëtoj për një çast, ngriti një herp, u ngritë dhe në hidhërim, dhe, tek kishin kaluar kufirit e afrimit nga shtëpia, i pëzuri kokoshkat duke i sharë si zakonisht ,,dreqnajkat e papërmirësueshme!”, e mëpas u këthye në vendin e më pare.

,,Eh Dobrilla! Po që më ishe e dashur dhe e mençur! Se si qeshje bukur e edukimshëm, ashtun zotërisht, thuaja përherë-por nuk mujte të na ruash nga mëkati e turpi. Në dashuri të madhe ndaj nesh, shkujdese detyrimin martesor dhe detyrat prindrore. Apo ndofta të ka pënguar kokëfortësia ime, çuskia…!”

Morri frymë tgllë e shtoj: ,,Ndofta edhe nuk ke mundur! Nuk ke pasur fuqi…paqje shpirtit tend!”

Ndjente se po e vërshojnë mendime mëkati, ndaj, I shqetësuar nga kjo ngriti një fyt më të gjatë rakie.

,,N’dreq të mallkuar të gjitha!Tashmë asgjë nuk kuptoj! Kujt t’ia qij nënen! Sipas dokit dihet kujt! Për nuk gjej shkakun e katandisë sime vetem në këte!”

U ngrit sipas instiktit por nuk dinte se nga kah të drejtohej. Dhe sikur të donte të vetëndeshkohej për mendime të gabuara duke ndjejtur përgjegjësinë për ate që kishte ndodhur dhe për ate që ia hedhte si faj I biri, thuaja në vrap, nëpër shi që binte pa ndërpre, vazhdoj me ecjen gjerëegjatë në pasuri.

,,A kam vërtetë arsye për hidhërim të këtillë! E vërteta, qëllimet e njerëzve ishin të mira por-ja se si ndodhi. Dikund, jasht mendjes sime ndodhi ngërqi dhe ate fuqishëm” mendonte në vete tani në të ecur të shpejtuar në pasurinë.

Më pas, diç më i qetë, pushoj se ecuri dhe gadi ngadalshëm, nisi nga shtëpia. Hyri drejtë në dhomen e dikurshme të gjumit dhe zu të shikoj-sëpari foton me Dobrillen e në te vetë ai e ajo të veshur solemnisht në rastin e lidhjes së marteses, më pas buqet lulesh të kuqe, në kancelarinë e martesave të komunes të zbukuruar.. Mu bri saj, ajo në të cilen ishin biri Dejani dhe bija Svetllana derisa luanin në oborrin e shtëpisë. Në pasvijë pëllumbshtëpiza nga dukej më thekshëm pëllumbigushë të cilin e donte aqë fuqishëm.

,,Ditë të bukura. Të bukura e të gëzuara. Ditet e shpreses” përkujtoj ato ditet.

Sikur i therrur me gjilperë por edhe tek dëgjoj lehjen e qenit, diç nga brënda i urdhëroj të dal përjashta.. Thjeshtë frikësoj e nuk  ia dinte fare shkakun… ,,Në mos po çmendem…?” Nuk mund të kuptoj se çfarë e shtyen në atë shqetsim dhe, thuaja në vrap sërish ecte nëpër livadhin dhe, rruges ndaloj tek shtëpi qeni sa të qetësoj qenin që lehte si i tërbuar.

,,Mor qenush imi, më qetë shpreh dhimbjen tënde. Ke ndjejtë dhe ti shqetësimin tim! Çmendinë time! Ndofta nuk është e tëra aqë zi…!” ia tha dhe futi doren ta mikloj.

Qeni u qetësua kurse ai më pas vazhdoj me sheti nëpër livadh.

Kaloj mjaftueshëm kohë sa të këthehej i biri nga kullosa . Akoma binte shi por jo sikur në nisje.

Sapo ai për aqë sa u qetësua, ndonëse nuk të emërtoj shkakun, ate që nga brënda e brente, hetoj në largësi të caktuar, hijen e të birit dhe të bagëtisë, dy lopesh dhe të një gjedhi, se si I afroheshin shtëpisë.

Kur i biri iu afrue fare shtëpisë, i lagur dhe i shqetësuar, iu drejtua me zë nevrik babait të vetë: shiko plak, më shkoj tej hunde zanati I çobanit” dhe vazhdoj rrugen nga stalla. ,,Mendo për këte! Më se seriozisht ta them!” iu kërcnua babait në largim.

Babai e shikoj pyetshëm  dhe ndjente dhimbje për te, dhe me droe mos e hidhëron më tepër.

,, Po,po! Je lodhur! Do e rregullojmë ne këte!, ia tha babai derisa ai hynte në stallë dhe nuk e dëgjoj këte”.

,,Ka të drejtë…! Kufizimi im e solli tek dëshprimi! Kokëfortësia!” e tha në vete dhe u ul në bangen para shtëpisë.

,,Nuk kam mundur të imagjinoj diç që do i bënte fëmijët të lumtur. Paj, futja, e përse është shteti…përse individi duhet të jetë më i mençur se shteti?”

Nxuar shpejtë dhe në hidhërim pakon e cigareve, ndezi një dhe thithi tymin e dendur.

Në ndërkohë, pasi që i biri mbaroj punet e stalles, doli dhe njësoj me hidhërim, vazhdoj:

,,Dëgjove se çfarë thash! Pranoje këte si vërejtje serioze! Do iki nga shtëpia e do lë, edhe bagëtinë, edhe token e për zot’ne edhe ty. Nuk dua të pres pleqërinë në këte mjerim krah me kuterbimin e kumbulleshes së ndyrë!”

U ul krah tij por nuk e shikoj.

Si t’i çasem-e medonte babai. Çfarëdo që do i them-do ma refuzoj!

,,Po mendoj…” dhe pa përfunduar mendimin i biri e ndërpreu.

,,Po çfarë do mendosh o njeri! Tashmë ke stërmenduar e mua më iken jeta para hunde” ia tha duke ngritur doren me zë të lartë në shenjë hidhërimi. ,,Ti dhe shteti yt me shndërruat në çoban të marrë. Nuk do lejoj të qëndroj përherëshem!” ia tha me zemërim.

U ngritë energjikisht dhe nisi vajtjen nga dhoma e vetë, ia tha babait: ,,Unë kështu, e ti bë gjum ëndërrash”

I biri, pasi që babai i dehur tap i ishte drejtuar me mermëritje ,,djalosh, do të të ngroh dielli sërish. Paj, do pushoj njëherë ky shi i mallkuar”, vajti në dhomen e vetë dhe u shtri, i pakënaqur dhe i zemëruar, fiki televizorin dhe në errësirë të plotë u shtri në shtratë.. Nuk mund të flinte dhe disi, vetëvetiu i shkrepi në mendje mendimi që sa për shpëtim, të ikë nga fshati sa më parë e mundur, paj, këte dhe e kishte marrëveshtur me shokun e vetë Stankon dhe të bartet në Konarevo. Kjo më në fund edhe nuk ishte vetem një ide por plan serioz i përgatitur në një kohë më të gjatë me kujdes e ngadalë dhe me mendje fare esell…

Do duhej të kishte hikur ndonjë orë pas mesnate kur-fare i stërlodhur  e kishte zënë gjumi…

#

Të nesermen, shiu pushoj të bie dhe dielli nëpër re të rralla depërtonte rrezet e veta dhe ngrohte fshatin. Babai mamurshëm, syfryrë dhe në disponim ters, u ngritë me heret dhe sipas zakonit, ulej në bangen e vjetër e cila, mu shkaku i moshes, tundej anash dhe që të kaloj mamrllëkun, çoj një herpe rakije. “Dreq…edhe vdekja është më e mirë se ky mamurllëk.” E tha në vete dhe u mbështet në mbështetsen e banges.

Dhe, derisa shikonte rrugen që çonte në qytet, vërejti komshiun se si ecte drejtë autos të parkuar skaj rruges që çonte në qytet.

,,Mirëmengjesi komshi. Paski gdhi heret” ia tha miqsisht e me buzëqeshje.

Komshiu , jo në disponimin më të mirë dhe as tamam miqsisht, ia këtheu: ,,Flm….”

,,Do të të pyetja diç komshi, nëse ma lejon” ia tha.

,,Thuaje!” ia tha ai duke e shikuar si me qortim, e qartë, shkaku i rrethanave i pezmatuar në te.

,,Paj…e di. Kjo tokë është imja. Afro kater hektarë. Toka është e mirë, e pjellore. Ti e di, ka ujësjellësinë, e kur burimi shteron nga thatësia, sikur e di, ka dhe bunarin” ia tha Gjorgje dhe çoj edhe një herp rakije.

,,Do pak raki. Është e paster dhe e butë” ia tha komshiut.

Komshiu lëvizi koken në shenjë mospranimi.

,,Dhe…?” iu drejtua komshiu pas një pushimi të shkurtër.

,,Paj…kemi dofarë planesh me birin. Po dhe disi, nuk na shkon…ndaj do e shitja” ia tha më në fund. Komshiu zu të mendoj dhe nga e para nuk i tha asgjë.

,,Ndofta ti do ta bleje. Edhe sipas ligjit dhe si komshi ke përparësinë e blerjes” ia tha me njëfarë kërkimfalje.

,,Po, po, në emër tëndin është” ia këtheu me një ironi të fshehur.. ,,Ke dhe dokumentin për këte…! Do të mendoj…” ia tha komshiu shkurt tek i dha të kuptoj se nuk përfundoj mendimin dhe morri drejtimin nga automjeti.

Ende pa hyrë në auto, Gjorgje, tek kuptoj çfarë mendonte komshiu, ia hedhi:,,Këte e kam menduar njëmendshëm. Do ketë çmim të pranueshëm”

Komshiu, duke u larguar nga vendi, ia bëri me dorë sa t’ia vë në dijeni se e ka dëgjuar dhe kuptuar.. Sapo deshi të niset, dol inga auto dhe ia tha me zë:,,Do flas me vllëzër e me bijtë në Gjermani” dhe iku.

,,Unë jam budallalleskur! Shih se ç’bëjnë të mençurit!” tha në vete Gjorgje derisa largohej nga vendi dhe eci nga koteci i pulave, duke aluduar tek komshiu.

,,Sipas udhëzimit nga lartë, kërkova shpëtimin këtu. Ta dija sëpaku ta kërkoj…ta gjej…!”

Morri nga hambar i vogël misër dhe e shpërndau në rreth ku vërtiteshin pulat duke i thirrur ,,ish këtu” ato që kishin ikur tej rrethit.

Teksa ushqente pulat, i doli nga shtëpia i biri duke hapur me gojë nga zgjimi, i padisponuar sikur një dite më parë.

 ,, Ke fjetur mirë” e pyeti Gjorgje me kujdes të birin, kurse ai paksa ashpër e me metaforë ia këtheu:

,,Pak! Nuk më la kulshedra! Ajo e tmerrshmja!”  dhe vajti në bangen ku sipas zakonit uleshin pranë hyrjes kryesore të shtëpisë.

,,E di plak, unë tashmë i kam thënë Svetlanes që të kujdeset për punësimin dhe banesen time”

Babai vetem e shikoj me habi, ndonëse e dinte se më gjatëkohë mendonte për këte.

,,Për fillim do banjo tek ajo…”

,,Tek ajo!?” iu drejtua më pyetje dhe vazhdoj:

,,Ti e di ate. Ajo gjason në mua. Jo bash bëmirëse. Ndofta të kam thënë këte sa të thot diç duke mos marrë seriozisht qëllimin tënd” ia tha babai duke dëshiruar të ndërroj vendimin.

,,Për at’zot, paj moter e kam. Duhet t’a bëjë këte për mua” me zemrim ia këtheu.

,,Më në fund, rrethanat janë të tilla dhe duhet të më përkrah…për fillim”

Për pak që të dy heshten.

,,Ti e di mirë sa e kam dashur! Të kujtohet largimi i sajë…të gjithat i bëra vetë”

,,Patjetër, patjetër! Paj nuk jam matufosur aqë, por ajo ka më shumë arsye që të refuzoj” shtoj Gjorgje.

,, E po, ma thuaj një!” insistonte i biri.

,,Paj, sëpari atje janë shumë më vetjak, që ata e trajtojnë kulturë Evrope, e dyta, me mbetjen tënde këtu, ajo do të ruaj ndërgjegjen e vetë, kurse, edhe banesen e ka të vogel. Nuk ka ku” ia tha duke iu afruar banges ku i ishte ulur i biri.

,,Ama, ti e unë, unë vetem, ka dikush detyrim të mendoj, të kujdeset për ne, kemi të drejten në jetë!” e tha i biri fare i hidhëruar në të vërtetë i zemruar deri në reagim të çmendur.

,,Prit Dejan, qetësohu pak burrëi!” ia tha plaku tek qëndronte ulur afër ti.

,,Përse përherë vështron gjërat sipërfaqësisht dhe hidhërohesh deri në çmendi!

Asnjëherë as që ke menduar për mbetjen këtu, në këte vend, në këte tokë!  Përkrah varrit të nënes sate Dobrilles!” iu drejtua më zë përlutes.

,,E Plak, ke luajtur! Ke humbur kontaktin me boten, me rrethin!” ia këtheu I biri.

,,Mendon..” iu përgjigj babai.

,,Nuk mendoj, jam i prerë!” i sigurtë në vete ia këtheu preras i biri.

,,Gjorgje, i mjeri Gjorgje. A ke sy…vesh… mendje?” e pyeti i biri.

,, Ore biro, qetësohu. Nuk dijmë ne se çfarë gjëndet pas bregut…Këto janë gjëra enigmatike” ia tha babai me zë të qetë dhe ndezi cigaren.

,,Babush, si e paramendon bre ti jeten. Po, unë nuk do jetoj amshueshëm.. Pamja jote e çmendur kapërthen ardhmërinë e larget-dhe ate ndofta shekullin e ardhëshëm-atëherë kur nuk do të jemi ne! E ti më- ooo-ti më te më ngushllon!”

,,Biro, Ti di historinë tonë Di se ç’befasi na bënte. Kërkimet tona për jetësimin e endërres për lumturi…Vetem ose më prijës. Thelbi i frymes sonë…” filloj t’i rrëfej babai, kurse i biri, duke mos mundur ta përballoj, me hidhërim e ndëpreu.

,,Po,po! Kam mbajtur në mendje se çfarë më flitte Srecko i pafat në oren e historisë. Sipas detyres e plotësisht i pavullnet. ”Djelmosha unë ju ligjëroj sipas programit mësimor e ju, sikur edhe gjithë të tjerët, përcjellni fantazmat gjer ke ferri.Të tillë e kini fatin. Por…gjersa mbërrini tek ferri, tek shpresoni do jeni të lumtur. Do gënjeni veten se keni jetuar…”

Ja plako ku do ndaloj të pamurit tënd, shpresa jote”

,,Në mos po mkë duket se po flet për shpresen kote?” e pyeti babai provokueshëm.

,,Jo! Po të flas për mashtrimin që lind shpresen e rrem dhe e cila budallenjtë i shëndrron në profet e gënjeshtarët në atdhedashës. Për këte po të flas!” i kënaqur që dijti t’a thot me fjalë të zgjedhura, ia tha i biri.

Babai Gjorgji, tashti i dëshpruar, kapërdiu thellë tymin e dendur, mrroli fytyren dhe përpeliti të mbërrijten tek përgjigje e mençur dhe bindëse.

,,Biro Dejan, pakënaqësit tua janë pasojë e gjëndjes së tanishme . Pranoj se drejtuesit kanë gabuar në vlerësimin e gjëndjes së përgjithëshme. Këte gjëndje nuk e kanë njohur ndaj shumëgjatë kanë fjetur nga bindja e sigurisë së patundueshme, pasjes së forces dhe miqve mbrojtes. Por, biro…edhe shteti përbëhet nga individët dhe mund të gaboj sikur ai. Por kjo nuk do thotë lëm atdhenë të shkretë, pa pronar. Mua, ty!”

,,Unë po të flas për jeten tash, menjëherë, aty ku është e mundur e ti për ëndërrimin e gjatë të politikajve” ia përgjigj në shpejtësi e me zemërim i biri dhe vazhdoj:

,,Unë të flas se nuk do harxhoj jeten për shkak të njëfarë toke e cila në të kaluaren ka ndërruar pronarët sipas epilogut të gjëndjes së përgjithëshme, e ti më fletë për token, për kohen pas një shekulli. Këthjellohu o burrë!”

,,Mirë, lë të mbetet sipas tëndes, anise, as ti e as unë nuk japëm përgjigjen e duhur”.

,,E ç’përgjigje mund të merrje përveç kësaj. Unë kërkoj të jetoj e ti të flijohem. E këte nuk mund t’a pranoj! Për asnjë çmim!”.

,,Të vazhdoj. Dje i kam thënë komshit se dua të shes token. Ai hamendsohej…e di, rrethanat, di paragjykimet dhe dofarë të vërtetash por më dha të kuptoj se është kërshëitarë për blerjen dhe çmimin.. Paj, ai nuk është i trentë sikur ne…ai trajton token të shenjtë e në mallkim nga i cili duhet të lirohemi si-ashtu”.

,,Baba, të lëm bindjet e filosofinë anash. A e di ti se SHBA për 45 vite-më pak se gjysem shekulli, është dyfishuar popullsia dhe nga 160 million tani kanë më shumë se 300 milion. Ende kërkojnë.. A thua kishin ata njerëz ,,token e shenjtë!” Ka më shumë se 10 milion gjerman, gjermanesh fanatic në SHBA që bëjnë jetë amerikane. Janë këta ata gjermanët që blejnë ishuj në Greqi, e Turqi, ata që kishin ,,token e shenjtë” dhe a do të këthehen ndonjëherë në ,,token e shenjtë” Baba, je ngujuar në parashekullin dhe ke tretur në te. Të gjitha shtet në botë po bëhen atdhe e të gjithëve e lë të janë vetë djajtë” E ky është realiteti e komshiu lë të lidhet për token tonë dhe lë të kënaqet në ,,shenjtërinë e tokes.

,,Mirë-lë të keshë të drejtë. Sipas kësaj që më fole-je i pëlqimit për shitjen” ndërhyri babai në shpiegimet e tij.

,,Po,po! Pa hamendsim! Sa më pare” , iu përgjigj i biri në përgatitje për të dalur.

,,Por me çmimin e tregut! Jo më ultë! Tani, ndjesë,. Më duhet të shkoj në qytet për çështjen e trashigimisë së Bogdanit dhe për regjistrimin e autos”

,,Ani. Kujdes djalosh…” ia tërhoq vërejtjen babai, duke dijtur rrethhanat dhe tiparin ngatrrestarë të tij dhe se shqetsohet në çast.

Tek largohej I biri me auto nga toka, ndaloj para shtëpisë dhe meditonte:

,,Mendime të turbullta ta kanë mësyejtur e nuk di të përzgjedhesh cili është i drejtë. Eh Gjole!  Jeta t’u shndërrua në lllum. Dobrilla e dinte këte ndaj flitte ndryshe…”

#

Pas disa ditesh, duke paralajmëruar më parë  shkuarjen tek Gjorgji, komshiu nga fshati Demushi, të cilit i kishte ofruar shitjen e tokes, me të birin e vetë, vajti tek ai.

Ishte ai personi i të 50-tave,i lartësisë mesatare, me veshje pedante, njeri me shikim depërtues dhe mendjeesull i cili di rrugen e mbërrijtjes tek interesi i vetë.

Gjorgje i bëri një mirëpritje, mund të thuhet, të përzemërt dhe i ofroj kalimin në dhomen e mysafirëve. Demushi më lëvizjen e dores, refuzoj dhe i propozoj të ulen në bangen e drurit para shtëpisë. ,,Ajri është më i pastër” ia tha ai arsyen e ndaljes aty.

,, Si të dëshironi” ia tha Gjorgji.

Pas uljes në bangë, e Gjorgje përballë tyre, në një karrigë të vjeter, u ofroj raki apo lëng, por, ata refuzuan duke thënë se në ndonjë rast tjetër do të ulen dhe të flasin me pije.

,,Kam dhe proshutë…jo të derrit” vazhdoj Gjorgje, por Demushi ia refuzoj me lëvizje dore.

,, E po, mirë” ndërhyri në heshtjen e shkurtët Gjorgje.

,,Pra Demo Komshija… a ke menduar për oferten time” e pyeti butësisht.

,,A kam mendue…? Edhe po edhe jo” ia këtheu Demoja sikur e quante Gjorgji.

Gjorgje e shikoj pyetshëm në kuptim të domethënësisë së kësaj përgjigje kundërthënëse.

,,E di komshi…disa gjëra janë pazhbërëshme. Të qëndrueshme, dhe zvarriten nëpër shekuj deri në ditet e sotme. Ato që janë të shëndosha-kuptohet” ia tha Demushi në përpjekje të sqarimit të mendimit të vetë.

Gjorgje përsëri i drejtoj shikim pyetës dhe me sy i kërkoj sqarimin.

,Demo, tek e kuptoj mimiken e syve, vazhdoj:

,,Kjo tokë, në barkun e vetë, mba  porosinë në të cilen qëndron kallximi dhe  dashuria ndaj saj, është e fortë, lidhje e pazgjidhshme me ata të cilët jetojnë në te, të cilët gjatë jetojnë në te”.

Gjorgje hapi syt duke dëgjuar Demushin dhe duke u përpelitur të mësoj kuptimin e fjalëve.

,,Dhe…?”, pyeti kurresharë Gjorgje.

“” Dhe…kjo më bën me dy mendje. Si të blejmë token që e donim aqë gjatë dhe, si ta lëmë në doren e atij që do ta shes”

Gjorgje ngujoj në një shikim fare të ngrirë në pritje të përgjigjes përfundimtare.

,, E di komshi…kjo është e ngatrruar e bën se nuk ka përgjigje përfundimtare por kështu mendoj e ndjejë se dikund në një thellësi të pambërrijtshme edhe ka një përgjigje, një të vërtetë”.

Heshten që të dy , por, përderisa i pari pritte vazhdimin duke pirë duhan me pasion, i dyti përgatitej për te.

,, Dhe po mendoja, me blerjen nëse po bëj jetë të ashtuquajturin amanet apo po më robëron e lidhë për te, ose në mos ty po të liron nga ai robërim dhe nga mallkimi që nuk i ofrove ose nuk mujte që t’i ofrosh dashurinë për shkak të së ciles ajo është fatkeqe”.

,,Komshi, disa gjera nuk i janë të kapshme  të kuptuarit të së njeriut. Dhe ti ato, duke i imagjinuar u jep kuptime të ndryshme. Shitja e tokes, me timen, nuk është lirim nga robëria , por domosdoshmëri shkaku I ndërrimit të rrethanave. Sfera e globit është e Zotit dhënë njeriut të jetoj në te.. Kur, ku dhe sa? Këte nuk e vendosë njeriu por i Gjithëpushtetshmi!.  Dhe unë, sipas kësaj, as tani e as kurr më herët, nuk kam sajuar ato rrethana. Jam gjetur në to i prultuar dhe me shpresen se do të mundem-do të mundemi që si familje të gjejmë jeten e cila na duhet. Më i kënaqur do isha të kam gruan Dobrillen dhe fëmijët, këtu në këte pronë dhe të pres ikjen nga kjo botë me përcjelljen e tyre postmortore dhe të më vendosin kuroren mbi varr. Por fati na shpie rruges tjetër. Ime bijë atje e im bir me mendje në krahinë tjetër” ia sqaroj Gjorgje.

,,Komshi Gjorgje…Do të të them diç të qëndrueshme në mua. Ne ishim fqinjë shumë gjatë. Unë nuk mbaj mend t’ua kam bërë një të keqe. Por, nuk mbaj mend të më kini bërë as ju diç të tillë. Ishte një komshillëk i shëmbelltë!. E nëse dhe bëhej ndionjë e keqe, nuk ishte e vullnetit tënd e as t’imit. E as vullneti i familjarëve të tu e as të të mijëve. Thjeshtë detyrohej pa mundur të kundërshtohet!  Shkaku qëndronte jasht nesh e ne nuk ishim të zotër t’a prapsonim.. Apo jo? Përmëtepër gjeteshim në armiqsi, duke hedhur nga vetja mundësinë e të jetuarit bashkë në këto hapsira dhe sado e gjerë kjo hapsirë bëhej e ngushtë për jeten e dy entiteteve” ia tha në vazhdim Demushi.

,,Po,po-e plotësoj Gjorgje. E kujtoj dimërinë me 3 metra bore, kur ti dhe komshillëku, ardhët dhe me pastruar kulmin nga bora që të mos më rrenonte shtëpinë. Kurr nuk do ta harroj! Dhe pyetem: ka një dëshmi më të forte për miqësinë dhe respektin e ndërsjellë, për njerëzishmërinë se sa kjo ndihmë!”

,, Epo, ky është vullneti i Zotit dhe detyrim zakonor! Të ndihmohet tjetri në fatkeqësi! Paj, jeta do shuhej shkaku i vetjakisë” ia këtheu Demushi.

,,Ashtu është…” ia pohoj Gjorgje.

,,Komshi-vazhdoj Gjorgje, ne jemi pjesë jete dhe pjesa jonë në krijimin e sajë, është e pavërejtshme. Dhe ne vendosemi nga na që tërheqë fuqia të cilen nuk mund ta prapsojmë. Unë kam lënë jeten në këte pronësi, në këte tokë. Fëmijët fuqishëm diç i tërheqë dhe shkojnë. E unë nuk përballoj vetëminë dhe do i përcjellë kudo që vendosen. E përzot’n, ka dhe parashenja ogurkeq e unë nuk mund të përballoj pasojat. Për tani! E në të ardhmen…? në të ardhëmen…! Është enigma e pashpiegueshme se si do dalin gjerat.!”

,,Ashtu është komshi Gjorgje!” ia këtheu Demushi.

Pas kësaj bisede dhe pasiqë Gjorgje ia kumtoj çmimin e tokes, më paralajmërim se do marrë shpejtë përgjigjen për çmimin e ofruar, secili vajti rruges së vetë.

Duke kryer detyrimin nga premtimi në lidhje me përgjigjen për çmimin e ofruar dhe duke u pajtuar me te, lidhen kontraten për shitëbëlerjen e tokes dhe, për një kohë të shkurtër pas kontraktimit, vërtetuan kontraten dhe kryen të gjitha punet dhe detyrimet  gjyqsore dhe punë të tjera administrative që kontrata të jetë përfundimtare dhe juridikisht e vlerëshme.

Në brëndakohë, Gjorgje përgatitej për bartje në banesen në qytetin për të cilin ishte marrë vesht me të birin, kurse Demushi për bartjen në token e blerë

Diten e shkuarjes, në oborrin e shtëpisë në kamionin e stërmbushur me gjëra të shtëpisë, ishin mbledhur komshitë për ndarje nga Gjorgje. po edhe Demushi me fshatarët e rrethit, që t’i urojnë fat ë midisin e ri.

Komshiu i vjetër Jovan Kadiqi, iu drejtua Gjorgjit me lotet në sy:

,,Ee, Gjole. Se si është jeta e paparashikueshme! Se si është fati ndonjëherë i pashpirtë! Atëherë kur më se shumti ke nevojë për komshi, ai iken tek lë zbrazëti të paplotësueshme! E dhimbëshme komshi Gjorgje!, Po ty, rrugë të mbarë dhe të jeni të lumtur në midisin e ri!”

Dhe Gjorgjes i rrodhen lotet dhe, në mundime iu drejtua Jovanit dhe të afërmve të tij:

,,Falenderoj në përcjellje dhe fjalet prekëse. Dejan! e tha duke i vënë doren për rreth qafes, meqë ishte pranë tij ,,jeta e tij më është më e rëndësishme se e gjithë pasuri imja. Qofshi me Zotin komshi Jovo dhe gjithë të tjerët. Ju më kini plotësuar jeten deri tek lumturia e familjes sime! Falemnderit!”

Pas kësaj, vajti tek Demushi dhe përcjellësit e ti dhe iu drejtua:

,,Komsho Demo. Po shkoj! Lë të të sjellë fat toka e blerë! Nga zemra t’a dëshiroj këte” ia tha dhe zgjati doren për ndarje.

Dhe Demushi, derisa ia mbante doren, ia tha:

,,Komshi Gjorgje, të falenderoj në urimin tend të përzemërt. Atje nga ia ke mësyer të vendosësh, të dëshiroj shumë fat. Por…por” memzi e tha Demushi duke u përpeliturtë gjejë  çfarë t’I thot tutje. ,,Por…kjo dhe shumë tokë të tjera çdo ditë po shkretrohen. Dhe unë nuk dij se përse e bleva. Dhe çkafit do i shërben. Unë I moshuar me gruan dhe ajo që më ka mbetur në familje, duke menduar në vazhdimsi se në cilin shtet të vendosen. Dhe në vete pyetem: Demo, ç’tu dashtë kjo? Kujt i duhet? Dhe i bie: familja yte provon të mblidhet në një vend, e imja zhbëhet në këte vend! Unë paguaj çmimin për ndarje ti merr çmimin për mbledhje. Ç’të panjohura të rënda të jetes” tha Demo dhe në çast heshti.

Më pas vazhdoj:

,,Komsho Gjole! Kurr nuk do t’ju harroj përkundra të gjitha stuhive! Do të përkujtoj gjithëmon çastet e bukura dhe shpirtëmirësitë tona. Udhëtim të mbarë dhe shumë fat në midisin e ri”

,,Faleminderit komsho Demo! Kishim një jetë të mirË komshinjësh” ia tha Gjorgje dhe më pas u drejtua nga kamoni . Pasi që hipen, duke përshëndetur me dorë, në vajë, iken nga vendi i ndarjes.

 PRODAVAC ZEMLJE

 Nizeg rasta, osrednje razvijen, kose više plave nego braon, provodio je dane sa jedinim sinom na imanju koje mu je u naslednom postupku ostavila baka.

Ċerka mu jedina, uzasnuta naċinom života u toj staroj kuċi više brvnara nego kuċa od tvrdog materijala, sa komšijama koje zbog njihovog porekla, jezika i drugih razlika, nije mogla da podnese, pa je-koristeci prvu ljubavnu avanturu posle navršene 18 godine, napustila kuċu roditelja.Ne samo da je otišla, nego kao iz inata, nije se dugo vremena javljala i kada je to  napokon uradila, pisala je roditeljima:

,,…Poimanje da zivite tu i u toj sredini me užasava, pa nisam podnosila ni da vam pišem. Ne zeleċi da sauċestvujem u vašoj nesreċi, ja, ne samo da se neċu vratiti. Uźasavajuċi se toga ne I kada hocu, ruka mi ne piśe.Kako se oseċam- pitat ċe me zamiśljajuci me zadovoljnom i sretnom? E pa kako se mogu oseċati ovde gde me, za to što sam otuda- smatraju stranom, a, tamo, zato što su drugaċiji, smatram ih tudjim. Zla me sudbina snašla.Jesam li ja kriva? De reci oce! Nisam…! Ja sam samo nasledila stanje, nisam sustvaralac. Usput jedna radosna vest, ako jeste radosna sobzirom na okonosti. Rodila sam jedno źensko ċelade.Na majku mi Dobrilu lici. Pljunuta ona. Ali, drugo nipošto neċu roditi. I dok se poigravamo sa njom, zaboravim ko sam i koje me brige more.Dali smo joj ime Tatjana ali je mi zovemo kratko-Tanja. Po ukusu mog brata. Ovaj put toliko..”

Otac njen, koji je oċekivao više reċi, nekakvo pa sazaljevanje pa potom, i ohrabrenje šo su tu samo njih dvojica a bogme istine radi, i nešto para, jer, otkako je fabrika gde je radio prestala raditi, on je zivio- ne skromno- nego oskudo.Zemljišni prinosi su bili slabi ali ni trźište ih nije prihvatilo. A i zašto bih. Sve neke stare sorte, neblagorodne, sa malim prinosom, pa ċovek iznoseći ih na pijacu i plaćajući prevoz ne moźe da ostvari ama baš  nikakav prihod. Što mu drugo preostalo do da se usmeri na prostu proizvodnju, tek za svoje potrebe i sina mu. Time, koliko god bila ona  skromna, uglavnom je zadovoljavala njihove njih dvojice.

”Sudbina nas ismejava oċe” reċe mu sin u ogrnutoj  kabanici dok je izveo stoku na pašu. ”Ako jeste sudbina…! Više je nesreća” pomislio bih.

”Mislis…” odvrati mu otac  zanemarljivo dok je, sedeci ispred kuce na klupu, pod strehu, jednog kišovitog jesenjeg dana, duboko gutajuo dim jevtinih cigara.

”Mislim…!? Ne, nego je tako…” pa stade na samom poċetku putiċa  namrgodjen zbog hladnog odgovora oca.

“Ti i ne brineš za mene. Danju pušiš, a u veċe taj tvoj prokleti tonikum…Taj nepodnošljivi smrad rakije To je govno kojim me daviš ...”.

“ A  zašto bi brinuo…Sutrašnjica ċe ti biti dobra. Oseċam to” podjednako hladnokrvno i uz smešak mu odgovori.

“Mora da ti rakija od djanarike raspaljuje maštu, pa vidis ruźiċasto ono sto je crno” nastavi sin ljutit, skoro razdraźljiv.

“Boźe” odgovori podjednako hladnokrvno gutajuċi gusti dim “pa zar ne slušaš vesti? Televiziju! Nisam ja siroċe. Imam drźavu, imam vlast koja me neċe napustiti. Shvatas li…?” reće u sebi ne poverujuči sopstvenim recima.

“Jadniċe, nadaš se budalama. Pa zar ne vidis da su sve što su uradili, pogrešno uradili”

“ Mlad si ti a politika je prezagonetna da se shvati tek onako”

“Ja umirem od bede koje me spopala a ti mi govoriš o pameti politiċara. O politici…Mani se budalastina stari…”

Ne želeći više das nastavi razgovor nastavi put ka paši, okrenuvši se uz psovke starom i rekavši u sebi ”Pomahnitao je!”

Starac Djordje podjednako kao pre nastavio je da puši ali, posle onog što mu je sin rekao, nije bio sasvim rasvnodušan.

”Nije mi lako da odlučim trenutak. A on ne zna to. Mlad je…” pomisli u sebi.

Povredjene  sujete, ustade, udje unutra,  uze tonikum kojeg je ljubornorno čuvao još od pre više desetine godina, napuni ga rakijom, zatim uze malo sira iz domače radinosti, i vrati se na mestu gde je sedeo.

” Šta mogu…?” reće u sebi. “ I nemam neki izbor! Nisam ga nikad ni imao. Još je ranija vlast, koja je-kako je gromoglasno vikala da voli svoj rod, pretvorila me u divljeg i slepog jurišnika  pa sam kao pobolesneli bik nasrnuo na okolinu, suzila prostor života pa sad ne pripadam nikamo.To moj detinjasti sin ne zna”.

Podiže jedan gutljaj pa mu se ucini malo, pa podiže drugi.

Pogleda svoje imanje i ucini mu se žalosnim pa u jednom trenutku, sasvim dirnut od toga skoro zaplače.

Podseti se Dobrile, njegove pokojne žene, njenu marljivost i sposobonost da jedan baksuzan dana preokrene u blagonaklon i veseo.

”Djordje “ rekla bi ona svome mužu kada bi sedela pored njega u verandi u onim lepim letnjim predvecerjima

” Je li …ne budimo sebicni. Po bozjoj volji moramo biti darezljiviji!  Spokoja radi”

Nakon tratkog zastoja, nastavila bi

” Više bratstva, više pomoči ljudima, okolini, svome rodu”

On bi je duže i začudjeno gledao i samo bi se smeškao.

”Dobričina si ti…ali… ne daju brača” odvratio bi joj osmehnuvši se.

” A otkud ti ova zamisao” upitao bi je.

”Znaš komšiju-onoga što mu dete umire od groznice. Mišje groznice? Pa mi zao…Eto, to je…”

Podseti se imanja, šljivnjaka, pa livade, stoke, opijajuce prirode od mirišljavog behara i pokošenog sena, predvecerja ispred kuce, onog blagog i toplog proljetnjeg povetarca, porodice koja je-osecajuci toplinu okupljanja okupila se predveče i bila sretna. Sa kakvim su poletom obradili imanje. Boze kakvih useva…

Seti se zatim starog Vukajla-komšije sa šubarom na glavi i koznim prslukom koji bi u tim predvecerjima ili cik u svitanju zore naišao kod njih prizivajuči iz daljine ”Snajko! Dobrila! Djordje,  jeste li budni”, da bi zatim sedeo na drvenoj klupi pa bi uz mali gutljaj djanarikovace, pricao pokusavajuci da odgonetne  istine zivota, hodanja kroz istoriju sabrana u ono sto je on nazvao ”sud’ba sine, sudba”.

I šta je od toga ostalo…? Ni pomena od Vukajla. Prokletstvo kojem nije mogao da razjasni uzrok.  Ova zalosna  priroda omotana u sivo, nebo koje ne predskazuje bolju buducnost, i njegov muċni i usamljen hod na putu ka vecitom zivotu. Sam-samcat..Tako ti je i trebalo…!” rekao bi u osveti sebi za greške.

Uplašen od takve slike, zadrhta za trenutak, podize gutljaj, ustade pa ljut, otera kokoške psujuci kao obicno sa “nepopravljive vragolanke” zbog prelaska granice do kuče i vrati se ponovo na mestu gde je ranije sedeo.

” Eh Dobrila! Jes da si mi bila draga i pametna. Kako bi se lepo i pristojno smeškala, onako gospodski, gotovo uvek- ali nisi mogla da nas sačuvaš greha i samoce. U prevelikoj ljubavi prema nama, zanemarila si braċnu obavezu i roditeljske dužnosti. A mozda ti smetala moja tvrdoglavost, ċuskija…!”

Uzdahne duboko pa dodade ” Moždo i nisi mogla. Nisi imala snage…Spokoj ti duši!”

Osečao je da mu naviru grešne misli, pa, uznemiren zbog toga podiže duži gutljaj rakije.

”Dovraga sve. Ništa više ne shvatam! Kome da jebem majku? Po običaju, zna se kome…Ali ne nalazim samo u tome uzrok mog stradanja”

Ustade po nagonu ali nije znao kamo da se uputi. I kao da je želeo da samokažnjava sebe za grešne misli osečajuči odgovornost za ono što se dogodilo i za ono za  šta mu je i sin prebacivao, skoro trčečim korakom, po kiši koja je stalno padala, nastavi da hoda uzduž i popreko imanju.

”Imami li zaista razloga za ovakvu ljutnju. Ta, namere ljudi su bile dobre, ali…evo kako ispade. Negde van moje pameti je zaśkripilo, i to jako” razmšljao je u sebi u sada ubrzani hod po imanju.

Posle toga, nešto spokojniji, prestade da hoda, i gotovo lagano, uputi se kuči, udje pravo e nekadašnjoj spavačoj sobi, i pogleda-prvo sliku sa Dobrilom, i ona i on obučeni svečano u prilici zaključivanja braka, pa buket crvenih ruža, u ukrašenoj kancelariji opštine za venčanja. Do nje same onu u kojoj su mu bila deca:sin Dejan i kčerka Svetlana dok su se igrala na dvorištu kuče. U pozadini njih golubnjak u kojem se isticao golub gušanac kojeg je tako strastveno voleo.

”Lepi dani. Lepi i veseli. Dani nadanja.”  seti se tih dana.

Kao zaboden iglicom ali i čuvši lavez psa, nešto iznutra mu naredi da izadje vani. Prosto se preplašio a da nije znao zašto…” Zar ludim…?”  Nije mogao da odgonetne šo ga na taj nemir podstrekava, pa je skoro trčeči ponovu prohodao po livadi, i usput stade pokraj pasje kolibe kako bi umirio pseto koje je besomučno lajalo.

”Deder keru moj, tiše iskali svoj zal. Osetio si i ti moj nespokoj! Ludilo moje! Mozda i nije sve tako crno…!” rece i provuče ruku da ga miluje.

Pas se smiri a on nastavi šetnju livadom..

Prošlo je dosta vremena pa da bi se sin vratio iz paše. Još je padala kiša ali ne kao pri polasku.

Taman se on koliko toliko smirio, mada nije poimao uzrok, onoga što ga iznutra izjeda, primeti u odredjenoj dalini, senku sina i stoke-dve krave i teleta- kako se primiću kuči.

Kada se sin sasvim priblizio kuċi, pokvašen i razdrašen, obrati se ljutito svom ocu: Slušaj stari, dozlogrdilo mi je zanimanje ċobanina.”  I nastavi put ka stali. “Razmisli o ovome. Najozbiljnije ti kazem” zapreti mu dok se udaljavao.

Otac ga pogleda upitno ali  sazaljevajuci ga, iz straha da ga ne razljuti još više.

”Deder, umorio si se! Srediċemo mi to!” rece mu dok je on ušao u stalu a da nije ni ċuo.

”U pravu je…! Moja ga je ograniċenost dovela do oċaja! Tvrdoglavost!” reċe u sebi pa sedne u klupu ispred kuċe.

” Nisam mogao da osmišljam nešto što bi decu uċinilo sretnim. Ta, jebiga, a zašto je drzava…Zašto pojedinac mora da bude pametniji od drzave?”

Izvadi brzo i ljutito paklo cigarete, zapali jednu i proguta gusti  dim.

U medjuvremenu, nakon što je sin završio stalske poslove, izadje i podjednako ljutito, nastavi:

”Ċuo si šta sam rekao. Prihvati ovo kao ozbiljnu opomenu. Napustiċu i kuċu, i stoku, i zemlju ai i tebe bog’me. Neċu da doċekam starost u ovoj bedi i uz smrad ogavne djanarikovače”.

Sede pokraj njega ali ga ne pogleda.

Kako da mu pristupim-pomislio  je otac. Što god mu budem rekao-odbiċe mi!”

” Mislim…” i dok još nije završio misao, sin ga prekide.

”Ma šta imaš da misliš ċoveċe! Veċ si premišljao a meni izmice život ispred nosa” podignuvśi ruku u znak ljutnje rece visokim glasom. ” Ti i tvoja drzava me pretvoriste u glupog ċobanina. Neċu dozvoliti da veċito traje” nastavi srdito.

Ustade energiċno i dok se uputio ka svojoj sobi, reċe ocu: ”Ja ovako, a ti spavaj u lovorikama”

Sin je, nakon što mu se otac potpuno pijan obratio mrrmljanjem ” Sinko,grejaċe te sunce ponovo. Ta prestaċe veċ jednom ova prokleta kiša” i otišo u svoju sobu i legao, nezadovoljan i ljut, ugasi televizor i pod punim mrakom, legne u krevetu. Nije mogao da spava i nekako samo po sebi, došla mu pomisao da spasa radi, napusti selo što je pre moguċe, ta-to je i dogovorio sa svojim drugom Stankom- i preseli se u Konarevo. To više i nije bila zamisao veċ ozbiljan plan pripremljen e duzem vremenu pazljivo i lagano i pri punoj svesti…

Mora da je bilo nekoliko sati posle ponoċi, kada je-sasvim iscrpljen-zaspao…

 #

Sutradan, kiša je prestala da pada i sunce je kroz redje i tanke oblake provlaċilo svoje zrake i ugrijalo selo. Otac mu je mamuran, nadutih oċiju i zlovoljan, ustao ranije i po obiċaju, sedeo je na staroj klupi koja se baš zbog dotrajalosti klimala na strane, i da bi suzbio mamurluk, podize gutljaj rakije. ” Dodjavola…i smrt je bolja od ovog mamurluka” reċe u sebi i nasloni se na naslonjaċu klupe.

I dok je gledao na putu koji je vodio u grad, primeti komšiju kako ide prema kolima parkirana na ivici puta za grad.

“Dobro jutro komšo. Vidim, poranili ste” reċe mu prijaaeljski uz smešak.

Komšija mu, u ne baš najboljem raspolozenju i ne baš prijateljski, odvrati kratko”Hvala…”

” Upitao bi te nešto komšo, ako prishvataš” reċe mu.

” Reci…” reċe mu on uperivši uz prekor pogled na njega, oćigledno usled okolnosti, ljut na njega.

”Pa… znaš, ova zemjla je moja. Negde 4 hektara. Zemlja je dobra, rodna. Ti znas. Ima vodovod , a kada izvor presahne i bunar, kao što znaš” reċe mu Djordje i podize još jedan gutljaj rakije.

“Hoçeš malo rakije. Ćista je i blaga” reće komšiji.

Komšija klimnu glavom u znak odbijanja.

” I…” odvrati mu posle kraćeg zastoja komšija.

” Pa…imamo neke planove…sa sinom. A i nešto nam ne ide…pa bi je prodao” reċe mu napokon.

Komšija stade da razmišlja i izprva mu ne reċe ništa.

” Mozda bi je ti kupio. I po zakona i po komšiluku tebi  pripada preċe pravo” reċe uz nekakvo izvinjenje.

” Da da, na tebe se vodi” odvrati mu uz prikrivenu ironiju.” Imaš i dokumenat o tome…! Razmisliċu…” reċe mu Komšija kratko stavljajući mu do znanja da nije dovršio misao i uputi se prema kolima.

Dok još nije ušao u kolima, Djordje-shvatajući šta je komšija zamišlljao, dobaci mu: ”Ovo sam ozbiljno odluċio. Neće biti skupo”

Komšija mu udaljavajući se sa tog mesta,  zamahne rukom tek da mu stavi na znanje da je ċuo i da je shvatio.Taman da krene,izadje iz kola i reće mu ćujno:” Razgovaraću sa bracom i sa sinovima u Nemaćkoj!” i krene.

“ Ja sam pobudalio. Vidi šta pametni rade!” reće Djordje u sebi dok se udaljavao sa tog mesta i uputio se ka kokošarniku, aludirajući na komšiju.

“Po uputstvu od gore, potrazio sam spas ovde…! Da sam bar umeo da ga potrazim…da ga nadjem…”

Uze sa malog hambara kukuruz i razbaci ga  u krugu gde su se kretale kokoške prizivajući sa “ iš ovamo” one koje su prebegle van kruga.

Dok je hranio kokoške, izadje iz kuće sin mu zevajući od budjenja podjednako neraspoložen kao dan pre toga.

“ Je si li spavao dobro” upita Djordje oprezno sina, a on mu kruto i neśto metaforicno odvrati

” Kratko! Nije mi dala aždaja. Ona grozna…!” i podje ka klupi gde su po obićaju sedeli pored glavnog  ulaza u kuću.

“ Znaš stari, ja sam već rekao Svetlani da se brine o mom zapošlenju i stanu”.

Otac ga samo pogleda zaçudjeno, mada je znao da on već duze razmišlja o tome.

“Za poćetak, stanovat ću kod nje…”

“Kod nje!?” obrati mu se upitno i nastavi:

”Ti znaš nju. Ona je na meni. Ne baš dobrićina. Mozda ti je to rekla tek da ti kaže ne uzimajući ozbiljno tvoju nameru” reće mu otac željeći da utiće na promenu odluke.

”Sestra mi je pobogu. Mora to da ućini za mene!” srdito mu odrvati.

”Konacno, okolnosti su takve da treba da me podržava…za pocetak”

Nakratko obojica su utihnuli.

“Ti znaš dobro koliko sam je voleo, pomagao! Sećaš se njenog odlaska. sam sam sve ućinio!”

“Svakako, svakako! Ta nisam toliko izlapeo ali, ona ima više razloga da te odbija” dodade Djordje.

E pa hoćeš mi bar jedan reći!” insistirao je sin.

“ Pa, prvo su tamo mnogo sebićniji što oni smatraju evropskom kulturom, drugo, tvojim ostankom ovde ona će ocuvati svoju savest, a i stan joj je mali. Nema gde” reće primićući se klupi gde  mu je sin sedeo.

“A mi, ti i ja, ja sam. Ima li neko obavezu da misli, da brine o nama. Imamo li pravo na naš zivot”

Reće sasvim ljutit sin zapravo radražen do ludog reagovanja.

“ Ćekaj, Dejane, oladi malo ćoveće” reće mu stari dok je sedeo pored njega

”Zašto uvek posmatraš stvari površno, pa se razljutiš do ludila! Ni jedan put nisi pomislio o ostanku ovde, na ovom mestu, u ovoj zemlji.  Pored groblja tvoje mati Dobrile” molećljivim glasom mu se obrati.

“ E stari, pomahnitao si. Izgubio si kontakt sa svetom, sa dokolicom”  uzvrati mu sin.

“ Misliš…” odgovoriu mu otac.

 ”Ne mislim, tvrdim” siguran u sebi rece mu sin odsecno.

”Djordje, jadni Djordje. Jel imaś oci…uśi…pamet?” upita ga sin.

” Ma sine, oladi. Ne znamo mi śta stoji iza brega…Ovo su zagonetne stvari…” rece mu mirnim glasom otac, i zapali cigaretu.

” Cale…kako bre ti zamisljas život. Pa ja necu živeti vecno. Tvoj  ludi vidik zahvata daleku buducnost-i to možda buduci vek- kada nas nece  ni biti. Ni tebe, ni mene! A ti me, jao…ti me time teśiś!.”

” Sine, ti znaś naśu istoriju. Znaś iznenadjenja koja nam je priredila. Naśe potrage za oživotvorenje sna, za srecom…Sami ili uz predvodnike. Srz naseg duha…” poce da mu pripoveda otac, al ga sin ne podnosivśi, ljutito prekine.

” Da, da! Zapamtio sam ja śta mi je pricao nesretni Srecko na casu istoriju. Po duznosti a potpuno bezvoljan. ”Momci, ja vam predajem po nastavnom programu, a vi, kao i svi ostali, pratite aveti do pakla. Takva vam je sudbina. Ali…dok stignete do pakla, bicete sretni zbog nadanja. Obmanucete sebe da ste živeli…”

Eto, stari gde ce stati tvoj vidik, tvoja nada”

”Jel mi se cini ili mi govoriś o lažnoj nadi” upita ga provokativno otac.

”Ne! Govorim ti o podvali koja radja lažnu nadu i koja budale cini prorocima a lažove rodoljubima! O tome ti govorim!” zadovoljan sto je umeo da kaže pribrane reci, rece mu sin.

Otac Djordje, sada razocaran, proguta gusti  dim duboko i, namrgodi i namući se da dodje do pametnog i uverljivog odgovora.

”Sine Dejane. Tvoje su tegobe posledica sadasnjeg stanja. Priznajem da su predvodnici pogresili u proceni opsteg stanja. To stanje nisu poznavali pa su predugo spavali uz osecanje nepromenljive sigurnosti…posedovanja sile, i prijatelja zaśtitnika. Ali sine…i drzava se sastoji od pojedinaca i može da pogreśi kao on. Ali to ne znaci  ostaviti otazdbinu pustom, bez vlastelina. Mene, tebe!”

”Ja ti govorim o životu sad, odmah, tu gde je moguc, a ti o dugom sanjarenju politicara” odgovori mu sin brzo i srdito i nastavi:

” Ja ti govorim da necu trośiti život zbog nekakve zemlje koja je u proślosti promenila vlasnike prema ishodu opsteg stanja, a ti mi govoris o zemlji, o vremenu posle jednog veka. Ma razvedri se covece”

”Dobro, neka ostane po tvome iako, ni ti a niti ja nismo dali  pravi odovor”.

”A kakav si ti odgovor mogao da dobijes sem ovog. Ja trazim da zivim, ti da se zrtvujem. E to necu moci da prihvatam. Ni po koju cenu”

”Da nastavim. Juce sam rekao komśiji da cu da prodajem zemlju. On je oklevao…znaś okolnosti, znaś predrasude i nekakve istine, ali mi je ipak dao znak da je znatiželjan za kupovinu i cenu. Ta, on nije lud ko mi…on smatra zemlju svetinjom, a mi prokletstvom kojeg se treba osloboditi-kako-tako”.

”Tata, ostavimo ubedjenja i filozofiju na stranu. Pa, jel znaś ti, da su SAD, za 45 god. manje od pola veka, udvostrucile narod, i od 160 mil. sada imaju preko 300. Traže joś. Jesu li ti ljudi imali “svetu zemjlju”. Ima preko 10 mil. Nemaca, fanaticnih Nemaca u SAD i vode americki zivot. Jesu li ti Nemci koji kupuju ostrva u Grckoj, u Turskoj i tamo amo, imali “svetu zemjlju”  i da li ce se ikada vratiti  u ”svetu zemlju”. Tata, zastao si u pretprośli vek i izgubio se u njemu. Sve države u svetu postaju domovina svih, pa neka su i djavoli” Ovo je sadasnjost, a neka se komśija prikljeśti uz naśu zemlju i neka uživa u “svetosti zemlje”

”Dobro…neka si u pravu…Po onome śto mi govoriś, saglasan si za prodaju” upao je otac e njegova objaśnjenja.

”Da, da! Bez dvoumljenja! Što pre!”, odgovori mu sin i pripremi se da ode.

”Ali uz tržiśnu cenu! Ne manje! A sada, izvini. Moram u grad kod advokata po pitanju nasledjivanja Bogdana i za registraciju kola”.

” Ako ceś. Oprezno sinko…!” upozori ga otac znajuci okolnosti te da ima svadjalacku narav i da se lako uzbudjuje.

Kada se sin kolima udaljavao sa imanja, stao je ispred kuce i razmiśljao:

” Mutne su ti misli narvle i ne znaś da ih razabiraś: ko je u pravu. Eh Djole! Život ti se pretvorio u śljam. Dobrila je znala ovo pa je drugacije govorila…”

#

Nakon nekoliko dana, uz pretdodno najavljivanje posete kod Djordja, seoski komśija Demuś kome je ponudio prodaju zemlje, sa svojim starijim sinom, ode kod njega.

Bio je to covek 50-tih godina, srednjog rasta, pedantno odeven, covek pronicljivog pogleda i bistrog uma koji ne dozvoljava nikakvu podvalu.

Djordje ga doceka uz dobrodoślicu reklo bi se srdacno i ponudi ga da predju u primacu sobu. Demus, pokreton ruke odbi i predlozi mu da sednu u drvenoj klupi ispred kuce. ”Vazduh je cistiji” rece on razlog ostanka.

”Kako želite” rece mu Djordje.

Nakon sto su posedeli u klupu, a Djordje naspram njih u jednu staru stolicu, ponudi ih rakijom ili sokom, no, oni odbiśe rekavśi da ce drugom prilikom posedeti i razgovarati kroz pice.

“Imam i prsutu…ne svinjsku” nastavi Djordje, ali Demus i sin mu mahanjem ruke, odbise.

”E pa…dobro” upade u kratku śutnju Djordje.

” Dakle komśija Demo…jesi li razmiśljao o mojoj ponudi” upita ga blago.

”Dali sam razmiśljao…? Hem jesam…hem nisam” odgovori mu Demo kako ga je Djordje nazvao.

Djordje go pogleda upitno u smislu znacenja ovog protivrecnog odgovora.

”Znaś komśija…neke su stvari neunistive. Postojane, pa se vuku kroz vekove do danasnjih dana. One koje su zdrave, naravno” rece Demuś u pokuśaju da objasni svoju misao.

Djordje ga ponovo pogledom upita i ocima mu zatraži objaśnjenje.

Demo shvatajuci mimiku ociju, nastavi.

” Ova zemlja, u svojoj utrobi nosi poruku u kojoj stoji iskaz o ljubavi prema njoj. I ljubav prema njoj, jeste cvrsta, neraskidiva veza sa onim koji živi u njoj. Koji dugo živi u njoj”

Djordje je razgoracio oci sluśajuci Demuśa i pokuśavajuci da pronadje smisao tih reci.

” I…” upita znatiželjan Djordje.

”I…ovo me cini dvoumnim. Kako kupovati zemlju koju smo tako dugo voleli, i kako je ostaviti u ruke onoga koji hoce da je prodaje”.

Djordje je stao sasvim ukocenog pogleda u ocekivanju konacnog odgovora.

” Znam komśo…ovo je zamrśeno i možda nema ni pravog odgovora, ali tako mislim i osecam da negde u nedestiznoj dubini, i ima neki odgovor, neka istina”.

Ucutaśe obojica, ali, dok je prvi ocekivao nastavak puśeci strastveno drugi se primpremao za to.

”Pa razmiśljam, kupovinom da li ispunjavam taj takoreci zavet ili me porobljava i veže za sebe, ili pak, tebe oslobadja tog robstva i prokletstva śto nisi pružio ili nisi mogao da joj pružiś ljubav zbog koje je ona nesretna”.

,,Komso, neke stvari nisu dostupne ljudskom saznanju. Pa ih ti, zamisljajuci dajes im razna smisla. Prodaja zemlje po meni nije oslobadjanje od robstva, vec nuznost zbog promenjenih okolnost. Zemljina kogla je Bozja data coveku da zivi u njoj. Kada, gde, i koliko? To ne odlucuje covek nego Svemoguci  I ja pa pema tome, niti sada, a i nikada ranije, nisam cinio te okolnosti. Nasao sam se u njima pokoren i u nadi da cu,-da cemo kao porodica naci zivot koji nam treba. Najradije bi, da imam ženu Dobrilu i decu ovde, na ovom imanju i da docekom odlazak sa ovog sveta uz njihovu posmrtnu pratnju i da mi poloze venac na grobu. Ali, sudba nas tera drugim putem. Cerku mi tamo, a i sin glavom u drugom kraju.” objasni mu Djordje.

 ,,Komso Djordje…reci cu ti nesto postojano u meni. Mi smo bili komsije dugo vremena. Ja ne pamtim da sam vam pocinio neko zlo. Ali ne pamtin ni da ste vi meni ucimili tako nesto. Bio je to primeran komsiluk! A, ako se zlo i pocinilo, niti je to bila tvoja niti moja volja. I niti volja tvojih i mojih ukucana. Prosto se nemetala ne mogavši da se odupres! Uzrok je bio van nas i mi nismo bili snažni da ga odvratimo. Zar ne? Cak vise, nasli smo se u neprijateljstvu, odbacivsi od sebe mogucnost zejednickog zivljenja na ovim prostorima. I koliko god bio prostran ovaj prostor, postao je uzan za zivot dveju entiteta”. rece mu u nastavku Demuš.

,,Da, da-dopuni nga Djordje-secam se zime i snega od 3 metra, kada ste ti i komšiluk, dosli i ocistili mi krov ud snega kako mi ne bi srusio kucu.  Necu nikad zaboraviti! I, pitam: ima li jaceg dokaza o prijateljstvu i  medjusobnom postovanju, o ljudskosti, nego li ova pomoc!”

,,E pa to je Bozja volja i obicajna obaveza! Pomoci drugom u nevolji. Ta, zivot bi se gasio usled sebicnosti!” uzvrati mu Demuš.

,,Tako je…” potvrdi mu Djordje.

,,Komšo, nastavi Djordje, mi smo deo života a naš udeo e njegovom stvaranju je neprimetljiv. I mi se nastanjujemo gde nas vuce sila kojoj se ne možemo odupreti. Ja sam ostavio život na ovom iamanju, u ovoj zemlji. Decu mi nešto drugo vuce silovito i odlaze. A ja ne mogu da podnesem samocu, i praticu ih gde god se nastanili. A bogme, ima pa i kobnih predznaka i ja nemam snagu da izdržim posledice. Za sada! A u buducnosti…u buducnosti…? Zagonetka neobjašnjiva je kako ce stvari ispasti!”

,, Tako je komšija Djordje1” mu odvrati Demuš.

Nakon ovog razgovora i nakon što mu Djordje rece cenu zemljišta, uz nagovestaj da ce dobiti brz odgovor na ponudjenu cenu, razdvojise se svaki na svom putu.

Ispunivši obavezu obecanja u vezi sa odgovorom na punudjenu cenu i saglasivši se sa njom, zakjluciše ugovor o kupoprodaji zemljišta, i za kratko vreme nakon ugovaranja, potvrdiše ugovor i  završiše sve sudske i druge administrativne radnje i obaveze za da ugovor bude konacan i pravovoljan.

U medjuvremenu, Djordje se pripremio za selidbu a Demuš za useljenje u zemljište.

Na dan odlaska, na dvorištu kuce u preponom kamionu sa kucnim stvarima, okupili se komšije za opraštaj od Djordja a i sam Demuš sa okolnim seljacima da mu poželje srecu u novoj sredini.

Stariji komšija Jovan Kadic, obrati se Djordju sa suzama u oci:

,,Ee, Djole. Kako je život nepredvidiv! Kako je sudbina ponekad okrutna!  Onda kada ti je najpootrebniji jedan komsija, on odlazi ostavljujuci nepopunjajucu prazninu! Žalosno komšo Djordje! No, sretan ti put, i neka budite srecni u novoj sredini”

I Djordju navreše se suze niz lice, i uz muke obrati se Jovanu i njegovima:

,, Hvala na ispracaj i dirljive reci. Dejan!- izgovori stavljaci mu ruku okolo vrata, pošto je bio pored njega- ,njegov mi je život znacajniji nego moje patnje. S Bogom Komšo Jovo i svi drugi. Vi ste mi punili život do srece moje porodice! Hvala!”

Nakon toga uouti se prema Demušu I njegovim pratiocima i obrati mu se:

,,Komšo Demo. Odlazim! Neka ti kupljeno zemljište donosi srecu! Iz srca ti ovo želim” rece mu te mu pruži ruku za opraštaj.

 I Demuš dok mu je držao ruku, rece mu:

,, Komšo Djordje, hvala na iskrenu cestitku tvoju. Tamo gde si naumio da se nastaniš, želim ti puno srece. Ali…ali…” izgovori jedva Demuš razmišljajuci šta ce mu dalje reci: ,,Ali… ovo i mnoga druga zemljišta se svakog dana opustoše. I ja ne znam zašto sam je kupio, cemu ce služiti. Ja star sa ženom i ono što mi ostalo u porodici, u stalnom razmišljanju u kojoj ce se državi nastaniti. Pa se u sebi upitam: Demo, šta ti je ovo trebalo. Kome treba? I ispada, tvoja se porodica okuplja, moja se rastavlja. Ja platim cenu za rastanak a ti dobijaš cenu za okupljanje. Kakve teške nepoznanice života!” rece  Demo i ucuta za tren.

Nakon toga nastavi:

,,Komšo Djole! Necu vas nikad zaboraviti uprkos svim olujama! Seticu se uvek lepih trenutaka i naeh dobrodušnosti. Srecno putovanje i puno srece u novoj sredini”

,, Hvala, hvala komšo Demo! Imali smo dobar komšijski život” rece Djordje pa nakon toga se uputiše ka kamionu. Nakon što se popeše, mašuci skupini, uz plac, udaljiše se sa mesta rastanka…