NJË RILINDAS I KOHËS SONË

(Impresione nga disa tregime të shkrimtarit, Prof. Dr. Fatmir Terziut, „Mjeshtër i Madh“; „Gjergj Kastrioti Skënderbeu“.)

Shkruar nga Kozma Gjergji

"A di vërtet dikush se si të dashurojë plotësisht një grua? ", është titulli dhe pyetja e krijesës letrare më të fundit të shkrimtarit të talentuar dhe studiuesit erudit Fatmir Terziu. Një pyetje kjo, mbase e përjetshme, që nga mitologjia. Po përse? Ndoshta se mashkulloria ende s'ka arritur të deshifroje sa duhet gjithato mistere dhe enigma të larmishme e të pafundme të femërores. Megjithë përparimin, nëse njohja do kishte qenë më e mirë, me siguri do ishin shumë më të pakta dhe dramat e tragjeditë që s'janë të rralla deri në marrjen e jetës. Prandaj autori tërheq vëmendje që kur të hysh në një marrdhënie "Duhet të jesh i përgatitur t'i bësh ballë stuhisë… të dish të dëgjosh… të ushqesh, përqafosh dhe kuptosh për ta lënë të shkojë… "

Çinari si skenë e një festivali teatrosh

Ndërsa përpiqem t'i përgjigjem kësaj pyetjeje sa të thjeshtë aq dhe të vështirë, ashtu siç e kuptoj unë, më ndërmenden tregimet e tjera të Fatmirit të publikuar së fundmi te "Fjala e lirë", siç janë, le t'i quajmë "Tregimet e Çinarit", si "Ngërç","Rrjedha në Çinar","Koci i xha Nuros", "Zgrip", "Autofobia"etj. Të gjithë kanë të përbashkët Çinarin, që shërben veç si skenë e një festivali teatrosh, në të cilën shpalosen me gjuhë të pasur poetike e të lartësuar aspekte e dukuri nga më të ndryshmet e jetës. Në emër të dashurisë e progresit aty pleksen, dialogojnë e ndeshen e kaluara dhe e sotmja, tradicionalja dhe e reja, konservatorja e modernia, vlera e antivlera.

Përmes një simbolike domethënëse dhe karaktereve të spikatur-bartës të mënçurisë e sakrificës njerëzore, autori i kundërvihet rrënimit apo zhdukjes së disa vlerave që dikur i kanë formësuar njerëzit të jenë më fortë të lidhur dhe duan njëri-tjetrin, vendlindjen, qytetin, atdheun.

Rrëfimi dramatik dhe lirika e mendimit

I tillë është tregimi "Koci i xha Nuros", që bën fjalë pikërisht për këtë. Ja më konkretisht: Në Çinar emri i gurit dhe burrit (Koci i xha Nuros) janë bërë një, janë e shkuara…. Dhe "… e ku ka më si Koci xha Nuros?! Eh kur ishte ai, gurët këndonin, drurët e lisave të mëdhej bëheshin kor e ison e përcillte hapsira e madhe e kaltër e ndarë në dy dete atje mënjanë. "

Tani atje vijnë plot të huaj: "Dhe Çinari si Çinar tund e shkund vetveten deri në rrënjë e damarë, duka shtuar pazëshmërinë e tij të zhurmshme, eh sa të huaj kam parë… që kur ai Koci i xha Nuros ishte gjallë. Eh, oh, oh… Edhe koc, edhe tul, edhe muskul, edhe… i fortë, sikurse nuk është sot…"

Në këtë linjë vijon dhe tregimi tjetër "Cigarishtja prej fatfuni"-e gdhëndur tek pllaka e varrit pranë emrit të të zotë. "Tymi i saj shpie diku në mjedis burrash… ", të cilët e kanë gati të shënjtë fjalën e dhënë, respektin dhe që në vështirësi bëjnë mrekulli.

Tjetër natyrë ka rrëfimi dramatik "Lutja e bardhë", ku do mjaftonte vetëm gjesti burrëror i burrit për bashkëshorten për të kuptuar forcën e jashtëzakonshme të dashurisë dhe gjithë jetën e tyre të mbushur me dritën e saj dhe vuajtjet e mëdha nga regjimi i kohës.

Si një poezi lirike e mrekullueshme vjen tregimi "Karakafte".Prozatori e ka përshkruar me mjaft dashuri, ashtu si Nami "Manushaqen". Ndoshta dhe ngase është lulja tipike elbasanase. Dhe e ka legjendarizuar me dashurinë e Pashait me vajzën nga vendi, i cili i dha edhe emrin kësaj lule që fitoi aftësinë të jetë lajmëtare e hyjnive të pranverës dhe mbi atë të shkruhen e lexohen fate.

Konkluzion

Në këto tregime dhe të tjerë që kulmojnë me romanet e suksesshëm, proza terziane dallohet për stilin e latuar e krejt origjinal, për qasjen tejet moderne, shtjellimin e mënyrat shprehëse të veçanta, për simbolikën e figurshmërinë e gjuhës, shumësinë e kumteve dhe rrezatimit estetikë që i përçon lexuesit. Fatmir Terziu është krijues i niveleve sipërore edhe në lëvrimin e poezisë e të shqipërimit, është ndër kritikët më të spikatur të artit, etnolog, studiues i historisë, folklorit e traditave më të çmuara të popullit. Kontributet e jashtëzakonshme dhe angazhimi i gjithanshëm e kanë lartësuar në sytë e të gjithëve si një Rilindas të Madh të kohës sonë.