Mbi një cikël poetik të Aleksandër Bardhit
Nga Timo Mërkuri
Leximi i ciklit poetik “Një gotë verë me të dielën brenda” i Aleksandër Bardhit (botuar në nr 260 të ExLibris) më krijoi një shtjellë imazhesh boreale që vinin drejt meje në formën e poezive të shkruara Për ta kuptuar këtë më lejoni tju rikujtoj se: Imazhet boreale, ose drita boreale, janë një fenomen natyror jashtë-zakonisht i bukur dhe mahnitës që shfaqen në qiell dhe të gozhdon shikimin mbi ato. Çfaqja e tyre ndodh në zonat polare të Tokës: borealis në hemisferën veriore dhe australis në hemisferën jugore. Këto forma ajri të lëvizëshme dhe me ngjyra të ndryshme shfaqen si rezultat i ndërveprimit të erës diellore me atmosferën tokësore.
Kur “particle diellore ”, si elektronet dhe protonet, tërhiqen nga dielli dhe hyjnë në atmosferën e Tokës në zonën e poleve magnetike, ato shkaktojnë ndërveprimet me gazrat në atmosferë. Kjo prodhon dritë në formë të ngjyrave të ndryshme, si jeshile, rozë, blu, ose purpur. Kjo ngjyrë shfaqet në qiell si një tufë e ndritur dhe lëvizëse, duke krijuar pamje të mahnitshme dhe të paharrueshme. Ato janë njëra ndër mrekullitë më të mahnitshme të natyrës që shpesh bëjnë të ndjehesh si në botën e magjisë.
I-Imazhet poetike të Aleksandër Bardhit janë të veçanta për intensitetin e tyre emocional dhe aftësinë për të krijuar peizazhe poetike që forcojnë emocionet dhe mendimet, ku disa nga cilesite e tyre përfshijnë:
Bardhi shfrytëzon fuqinë e natyrës si një burim të pasur për imazhe poetike dhe i realizon ato me aq finesë sad he drita boreale. Përdorimi i peizazheve natyrore, si qielli, yjet, deti, përforcojnë emocionet dhe ndjenjat në poezinë e tij, duke i bërë ato thellësisht emocionale dhe të prekshme.
Për këtë ai shfrytëzon simbole të forta dhe metafora të pasura që shprehin ndjenjat dhe idetë e tij. Këto imazhe shpesh kanë një thellësi të fshehur që e bën lexuesin të reflektojë për përmbajtjen e tyre më shumë.
Ai përdor me finesë detaje të kohës dhe hapësirës në një mënyrë që i jep një
përmasë të saktë dhe të gjerë poezisë së tij. Kjo e bën atë të jetë i aftë të krijojë peizazhe poetike të mahnitshme dhe të pasura në detaje.
Mbi të gjitha Aleksandër Bardhi ka një përdorim të larmishëm të fjalëve dhe aftësi për të zgjedhur ato,me synim që ti japë poezisë së tij një shkëlqim të veçantë. Ai përdor fjalë “me ngjyra” që shtojnë intensitetin dhe emocionin e poezive të tij.
Këto imazhe poetike shpalosin një vizion të thellë dhe emocional për lexuesin, duke e bërë përvojën e leximit të tij të pasur dhe të thellë. Finesa në përdorimin e tyre është e veçantë dhe bën që poezitë e tij të jenë të njohura për thellësinë e tyre emocionale dhe artistike.
II-E parë në këtë këndvështrim mund të themi se: poezia e Aleksandër Bardhit ka qasje me një pikture të bukur, ku imazhet dhe ngjyrat e shfaqura në vargje përfaqësojnë një peizazh emocional dhe artistik, dhe ajo që është më e rëndësishme është fakti se ky imazh nuk është një imazh statik, por është në lëvixje si imazhet boreale. Është karakteristikë e poezisë së tij aftësia për të krijuar imazhe të forta dhe për të shpalosur një larmi emocionesh nëpërmjet tyre, siç bën era diellore në kontakt me elementët tokësorë.
Tipari që e dallon nga imazhi boreal është fakti se poezia e tij, mund të perceptohet edhe si një melodi e ëmbël, ku vargjet ndërthurin fjalët në një harmoni të veçantë dhe të mrekullueshme. Melodia e poezisë së tij shpesh kap një ritëm të veçantë, si një notë muzikore që shpalos emocionet dhe mendimet në një harmoni të bukur dhe të mbresëlënëse. Për këtë arsye themi se poezia e Aleksandër Bardhit përfaqëson një kombinim të bukur të të dy botëve: botën e vizionit artistik, si një imazh a pikturë e thellë dhe e shkëlqyeshme, dhe botën e tingujve dhe harmonisë, si një melodi të veçantë që kap zemrën dhe mendjen dhe ajo që është më e rëndësishme është fakti se shpesh këto dy dukuri shoqërojnë njera tjetrën.
Le ti shohim te disa pasazhee poetike të këtij cikli dukuritë e përmendura të poezisë së Aleksandër Bardhit:
Për qasjen me imazhin boreal: "është një kodër e vogël/me fytyrë nga deti/ku shkoj shpesh e ndez një qiri/ku dikush më pret atje mbi mermer/gozhdët që marr udhëve/të mi heq nji e nga nji". Vargjet e kësaj poezie shpalosin një imazh, por njëkohësisht shfaqin edhe një lloj ritmi që ngjall një këndvështrim të muzikalitetit. Kjo përsosmëri e imazhit shoqëruar me atë të ritmit dhe e kadenës krijon një harmoni të mrekullueshme brenda poezisë së tij.
Për qasjen me një melodi shohim vargjet: "thonë se ka lindur “homo sapiensi” i ri,/që dritat e tresin, errësirat e rritin!…/njërëzit e mi me perënditë e veta/ka kohë që presin mbi kullë të vrojtimit." A nuk ju duket se po shihni tejë hijes së vargjeve profiling e një njeriu (populli) të ri.
Vargjet e Bardhit shquhen për muzikalitetin e tyre, përthithjen e ritmit dhe harmonisë së veçantë në strukturën e poezisë. Në disa prej poezive të tij, ky muzikalitet vihet re në vargje me kuptim të thellë dhe formë të bukur.Për shembull, në poezinë "Mëhallë e vjetër" ai shpreh:"Në mëhallën time/ mund të gdhiheshe i pagjumë/për një kind fustani/djegur me cigare/mund të zinin dhe ethet/duke pritur buzë lumit/ku lahej lakuriq/netëve një cigane;/në mëhallën time/mund të vrisje dhe veten/siç mund të thinjeshedhe brënda një nate."
Vargjet e tij përdorin rimën, ritmin dhe kadencën në një mënyrë që shprehet në një melodi poetike. Përdorimi i vargjeve me fluks të qëndrueshëm dhe struktura e tyre e thjeshtë por e përpunuar, krijon një harmoni në lexim dhe në përjetimin e emocioneve të shprehura. Le ta shohim këtë te poezia "Yll": "me gjithcka fitova/lëshova nëpër qiell/një yll të vogël/si gardelinë shiu./tani i qetë/në buzë të natës/kujtoj ngjarje, miq/ emër për emër;/ai ylli i vogël/si gardeline shiu/vërtitet nëpër qiell/e më fle/në zemër."
Vargjet e kësaj poezie shpalosin një rrafsh melodie që shtrihet nëpër kuptimet dhe ndjenjat që ai përshkruan. Struktura e tyre lejon një harmoni të natyrshme që krijon një qëndrueshmëri në lexim. Këto vargje përmbajnë një lloj muzikaliteti në lëvizjen e tyre, duke përdorur zbatimin e ritmit dhe kënd-vështrimit të vargjeve për të krijuar një melodi poetike që rrit thellësinë e përmbajtjes. Përdorimi i vargjeve të qëndrueshme, kohë pas kohe, në poezitë e tij, u jep atyre një melodi të veçantë. Po ashtu edhe struktura e vargjeve, përsosmëria e rimës dhe akcentet e vendosura me kujdes skrijojnë një muzikalitet që ndikon thellë në përvojën e leximit. Në këtë mënyrë, vargjet e tij poetike japin një melodi të bukur që përforcon emocionet e shprehura, dukuri që e zbukuron më shumë imazhin që ato shfaqin.
III-Përdorimi i vargjeve të shkurtra dhe të lira, duke na dhënë një imazh pylli me lisa të gjatë dhe degë të shkurtëra, çka krijon një hapësirë drite dhe ajri midis tyre është një nga tiparet kryesore të poezisë së Aleksandër Bardhit. Ky stil i tij poetik, , ka ndikuar thellësisht në elegancën dhe finesën e tij poetike, në muzikalitet dhe dritën që e përshkruan poezinë e tij.
Vargjet e shkurtra dhe të lira kanë një fuqi të madhe për të shprehur ide dhe ndjenja në një mënyrë të kuptueshme dhe të pasur, ku përmbledhja e ndjenjave dhe mendimeve në një hapësirë të vogël shpesh sjell një lloj finese që lejon thellësinë e mendimeve të tij të përhapet në një mënyrë të këndshme dhe elegante. Janë pikërisht këto vargjet e shkurtra dhe të lira që kanë një rrafsh melodie , është kjo strukturë e thjeshtë dhe e lire që i jep poezisë një lloj muzikaliteti, duke e bërë atë më të lehtë për t'u lexuar dhe për të përcjellë një ndjenjë të veçantë melodike.
Theksojmë se pikërisht stili i tij i përdorimit të këtyre vargjeve shpalos imazhe të ndritshme dhe të qarta. Kjo lejon shfaqjen e dritës në poezinë e tij, e cila sjell transparencë dhe qartësi në mënyrën sesi ai shpreh mendimet dhe ndjenjat e tij.
Le të shpqërojmë me disa pasazhe poetike dritën në poezinë e Aleksandër Bardhit:"me gjithcka fitova/lëshova nëpër qiell/një yll të vogël/si gardelinë shiu." Ky pasazh shfaq përdorimin e dritës në një mënyrë simbolike dhe metaforike në poezinë e Bardhit. Ajo paraqitet si një element që sjell kuptim, ndriçon rrugën, dhe hap hapesirat e mendimit dhe ndjenjave në poezitë e tij. Poeti e përdor dritën si një simbol për të përshkruar kuptimet e fshehura, njohuritë dhe proceset e zhvillimit të brendshëm të njeriut.
IV-Aleksandër Bardhi shpesh përdor kontrastin si një mjet për të theksuar ndryshimet dhe për të bërë temat e tij më të dukshme. Kontrasti lejon atij të shpalosë kundërshti midis dy ideve, situatave apo ndjenjave për të theksuar një pikëpamje ose për të përshkruar një përvojë në një mënyrë që bëhet më e fuqishme dhe më e thellë.
Për shembull, në poezinë "Ne mëhallën time", ai shpreh kontrastin midis pamjes së jashtme dhe asaj të brendshme: "mund të gdhiheshe i pagjumë/për një kind fustani/djegur me cigare/mund të zinin dhe ethet/duke pritur buzë lumit/ku lahej lakuriq/netëve një cigane." Këtu, kontrasti midis skenave të jashtme të bukurisë dhe pamjes së brendshme të vetmisë dhe vuajtjes thekson një polaritet të fortë që shpalos ndjenjat e thella dhe tensionin emocional në poezi. Po ashtu në poezinë "Populli tjetër", ai shprehet nëpërmjet kontrastit midis vizionit të një populli të ri dhe një populli të shkuar:"thonë se do zbres një popull tjetër/po unë jam i dënuar të mos e shoh dot,/ndoshta nga që një sy e kam krejt të verbër/dhe tjetri më rri gjithmonë me lot"
Përdorim i kontrastit ndihmon për të shfaqur një kundërshti të thellë midis shpresës dhe vuajtjes, midis vizionit të ri dhe realitetit të vështirë. Aleksandër Bardhi shpesh përdor këtë mjet për të theksuar ndjenjat dhe për të thelluar ndërthurjen midis ideve dhe emocioneve në poezitë e tij.
Poeti përdor metaforën e një "sy të verbër" për të shfaqur mungesën e njohjes, kuptimit ose parashikimit të një të ardhmeje të re, si dhe ndarjen nga realiteti i pritshëm:"ndoshta nga që një sy e kam krejt të verbër “ ndërsa : tjetri më rri gjithmonë me lot" tregon për një ndjenjë të sinqertë të vuajtjes apo emocioneve të shpërndara. Kjo mund të interpretohet si një dallim midis mundësive për të kuptuar dhe përjetuar botën, një ndjenjë e ndarjes së thellë mes asaj që është e dukshme dhe asaj që është e padukshme.
Me këtë varg, Bardhi duket se shpreh një sens të thellë të pakuptimësisë në lidhje me botën përreth tij, një ndjenjë e cila shpesh shoqërohet me reflektim të thellë dhe kërkim për njohuri ose kuptim më të thellë. Duke e paraqitur këtë ndarje midis dy syve, ai bën thirrje për një ndërveprim të brendshëm dhe një reflektim të thellë për botën dhe përvojën njerëzore.
Ky interpretim mund të aplikohet në këtë varg në mënyrë simbolike. "Një sy i kam krejt të verbër" mund të përfaqësojë një situatë ku një pjesë e popullsisë është e izoluar nga realiteti ose situata të rënda, duke mos mundur të shohë apo të kuptojë të vërtetën përreth tyre. Kjo mund të lidhet me një ndarje të përgjithshme apo ndarje shoqërore, të cilën populli e ndjen si një mungesë të qartësisë apo lidhjeje me botën.
"Tjetri më rri gjithmonë me lot" mund të simbolizojë një pjesë tjetër të popullit që vuajnë, që janë të prekur emocionalisht ose kanë ndjenja të shumta, por që kanë një lidhje më të fortë me këtë vuajtje. Kjo mund të interpretohet si një ndarje e thellë midis klasave apo grupeve të shoqërisë, ku njëra pjesë e popullsisë është e privuar nga njohuria apo lidhja emocionale me realitetin e tyre, ndërsa tjetra përballet dhe përjeton me emocionet dhe vështirësitë.
Në esencë, ky varg mund të simbolizojë një përvojë të dyfishtë të shoqërisë: një grup i izoluar dhe i verbër ndaj realitetit dhe një grup tjetër që përjetojnë me emocione të forta vështirësitë e tyre.
E shfaqëm këtë zbërthim për të shprehur thellësinë dhe ndjeshmërinë që mbart vargu poetik I Aleksandër Bardhit në elegancën dhe finesën e tij, si një vajzë elegante por me zemër të ndjeshme e dijë për jetën e botën, e cila meriton admirimin dhe vlerësimin tonë.
V- Ajo që dua të shtoj në këto shënime të shkurtëra çasti është fakti se poezitë e Bardhit, nga një perspektivë metaforike, mund të interpretohen si një udhëtim i një personazhi nëpër emocione, ndjesi dhe përvoja të ndryshme, siç mund të jetë një udhëtim në rrugë. Ka disa paralele që mund të dalin në krahasim me një djalosh që ecën në rrugë, duke përjetuar një gamë të ndjenjave dhe eksperiencave në rrugën e tij.
Në këtë kontekst, vargjet e poezive të Bardhit shfaqin lëvizjen e një personazhi, duke u përballur me kthesa, momente të errëta dhe të ndritshme, të cilat mund të krahasohen me sfidat dhe emocionet që një djalosh mund të përjetojë në një udhëtim në rrugë. Këto poezi kapin një kohë, një rrugë të fshehtë emocionale, duke e bërë atë të ngjajë me një lëvizje të shpejtë dhe emocionuese në një rrugë të vështirë të jetës.
Sarandë, më dhjetor 2023
“Një gotë verë me të dielën brenda”, cikël poetik nga Aleksandër Bardhi
telajo
ç’janë këto erëra
ky pështjellim,
nga ç’vise vijnë
nga ç’arenë marrëzie;
ky i kuq
kaq i bukur dheu
me pakëz hënë
të zezë dashurie ?!..
yll
me punët, luftrat
që bën në jetë
e paska një dëshirë
të fundit njeriu;
me gjithcka fitova
lëshova nëpër qiell
një yll të vogël
si gardelinë shiu.
tani i qetë
në buzë të natës
kujtoj ngjarje, miq
emër për emër;
ai ylli i vogël
si gardeline shiu
vërtitet nëpër qiell
e më fle
në zemër.
Do kaloj dikush
njeri i mirë ti nuk do të vdesësh
nga udhëtimet, etja, rrëzimet, lodhja;
do kaloj dikush dhe një hënë shiu
si një gotë uji
do ta verë te koka.
njeri i mirë ti nuk duhet të vdesësh
nga e ftohta e gjakut, vetmia, brenga;
do kaloj unë dhe zemrën do ta le
si një gotë verë
me të djelën brënda.
rishtar në qytetin e madh
poshtë pallatit vjen rrotull
një kaproll i sharguar
mëngjeseve më vijnë
ca lule fushe te dera
shëtitjet i bëj
nëpër kopështet e kujtesës
kafenë e pi
te bulevardi i sorkadheve.
se paskam ditur
vetmia qënka dhe
një baladë e bukur mungese
keq e kam vetëm me ca dragonj malli
që më vijnë cdo natë
e duan t’më marin me vete.
vramëndje
nuk di kush e hëngri
jeta apo vdekja,
mjaltin e kotësisë
të zgjoi me gënjeshtra
pyes gjithë botën
po përgjigje su gjet
të gjithë qeshin fshehurazi
me gënjeshtrën e vet!…
smerald
smerald i vogël
ndricim i errët
lavdi natyre.
e ngrëna
ishte natë dhjetori
vdiq – tha vëllai
vdiq – thashë dhe unë
qeveritë nuk vdesin – tha nëna
vjen një ditë
dhe i ha e ngrëna.
në duar mbante
një kupë të vjetër
alumini
me dy grushta yjesh
si xinxife brënda.
mëhallë e vjetër
në mëhallën time
mund të gdhiheshe i pagjumë
për një kind fustani
djegur me cigare
mund të zinin dhe ethet
duke pritur buzë lumit
ku lahej lakuriq
netëve një cigane;
në mëhallën time
mund të vrisje dhe veten
siç mund të thinjeshe
dhe brënda një nate.
në vënd të homazhit
gj. b.
ti nuk ishe
një gurë mali
rrëzuar kuturu
nga shirat e parë,
ti ishe një grusht
dhe i shënjtë
mbrujtur me djersë
bekim dhe gjak.
ti ishe ai
që jetën se deshe
si një arë të shkretë
me grurë të djegur
dhe more frymë
nga një e çarë dheu
aq o aq
sa për mos të vdekur.
është një kodër
është një kodër e vogël
me fytyrë nga deti
ku shkoj shpesh e ndez një qiri
ku dikush më pret atje mbi mermer
gozhdët që marr udhëve
të mi heq nji e nga nji
atje, te një kodër e vogël
me pëllumba të egër
dhe një hënë me shi.
s’di kush mund ta thotë
komshia në ballkon
numëron medaljet dhe qan
unë grindem me veten
dhe rri i pagjumë,
nuk di se kush
mund ta thotë krejt saktë
pse jeta sa vjen
e dhëmb kaq shumë.
komshisë fati
ja ka dhënë të gjitha
po seç ka një lot …
që pikon te të tjerët!…
unë tani mund të isha
në një gjumë të mëndafshtë
po smë la ëndrra
e një miku të vjetër.
dhe kjo ndoshta
është një arsye
pse jeta sa vjen
e dhëmb kaq shumë
komshia në ballkon
numëron medaljet dhe qan
unë të kujtoj ty
dhe rri i pagjumë.
satanikja
më erdhi një mesazh
mu’ në pikë të gjumit:
kam pirë njëqind zemra
e jotja është e fundit!
Ishte Neti, satanikja Neti
që netëve të gjithëve na ç’faqej në gjumë
që cdo natë e hante nga një zemër prej nesh
dhe asnjëherë se kuptuam
pse e donim aq shumë.
zona me nishane
stolitë e qiellit
u hapën me një puthje
uuuaaauuu
një behar me naze
një ciklon me huqe
dhe nata rridhte
herë si uji nëpër gishta
herë si flutur e zezë që mbyllet
brënda një lulëkuqeje.
pastaj unë të pyeta
ishte kuçkë apo magji
ti qeshje dhe thoshje
se zonat me nishane
janë parajsa dashurie
dhe Zot
është Nji!
unë jam një romantik i thinjur
mbrëmë pashë
veten time në ëndërr
kthyer si gjithmonë
me fytyrë nga malet
me një hënë të kuqe
si ujkonjë te këmbët.
(ndoshta kthehesha
nga ato fluturimet e gjata
nga ylli në yll
nga zemra në zemër).
po nuk i fola, më erdhi keq
tani unë isha një romantik i thinjur
në tregun e ëndrrave të vjetra;
u ktheva përsëri me fytyrë nga malet
ku lindin bukuritë
dhe plaket vdekja.
populli tjetër
thonë se do zbres një popull tjetër
po unë jam i dënuar të mos e shoh dot,
ndoshta nga që një sy e kam krejt të verbër
dhe tjetri më rri gjithmonë me lot
thonë se ka lindur “homo sapiensi” i ri,
që dritat e tresin, errësirat e rritin!…
njërëzit e mi me perënditë e veta
ka kohë që presin mbi kullë të vrojtimit.
thonë… e ç’nuk thonë në këto kohët e mia
po unë asgjë s’po mundem të shoh dot
ndoshta nga që një sy e kam krejt të verbër
dhe tjetri më rri gjithmonë me lot !
zemëratë
ushtarët e sulmit
mi zë gjumi në portë
dinamitin nën jastëk
e gjej të lagur me lot.
u plakëm armiku im
u plakëm armiku im,
o, sa jemi plakur!…
unë me tre plumba
të vdekur nën brinjë
ti me një plagë
që të rrjedh në shpatull!..
u plakëm armiku im
o, sa jemi plakur
ditët
hapen e mbyllen si porta
netët bien
erë dheu të freskët,
të lagur.
puthja
ishte…
s’u besova syve!
bri meje një nënë
fshehtas bëri kryq
dhe mori pakëz dhe
nga gjurma e tyre..
heshtja shkon drejt e në gjak
Comments