(Persiatje , per vepren e H. Bèll)
Jo shume kohe me pare , kam komentuar krijimtarine dhe jeten e ketij nobeslisti gjermano-perendimor . Kete here , do te perqendrohem te kryevapra e tij , qe kritika e ka percaketuar te tille.
Megjithse vepra e Bèll , perbehet nga disa volume , kryevepra e tij mbahet nje roman vetem 148 faqesh , qe do ta analizojme shkurtimisht dhe ku dua te tregoj se pesha intelektuale e nje libri , nuk varet teresisht nga vellimi , por nga mesazhet , qe percjell ne boten jo thjesht letrare , por morale – politike dhe juridike . Ne te tera keto rrafshe zhvillohen ngjarjet e ketij romani , ngjarjet e te cilit , kane ndodhur , perpara vitit 1990 , ne zonen e Bonit te ish Gjermanise perendimore .
Ky liber eshte perkthyer nga Rober Shvarc . Eshte botuar nga shtepia botuse ABC , ne vitin 2007 .
Atdheu i Bèll, ishte i ndare me mur ideollogjik , me Republiken gjermenolindore , qe qeverrisej me modelin stalinist . Kjo ndarje vijoi 45 vjet . Shembja e ketij muri ndares shenoi rrezimin e stalinizmit europjan dhe nisjen e zhvillimeve demokratike , qe emertohen , Europa e bashkuar .
Romani , na i jep indirekt, te zhvilluara keto ngjarje historike , brenda jetes te 3-4 familjeve te zakonshme banuse ne nje zone rurale te Republikes federale . Krahina , rajoni , fshati shenohen me emra reale gjeografike . Fabula e romanit perqendrohet ne nje gjyq , ku zbulohet nje vrasese indiferente . Jeta e 3- 4 familjeve dhe gjyqi i hollesishem . Ky eshte romani , brenda te cilit zbulohet jeta ne te dy shtetet gjermane . Lirite e njeriut dhe begatia e jetes , ne Gjermanine perendimore , krahasuar me lindjen staliniste . Prozatoret shqiptare , ne shumicen e rrasteve , vendbanimet i japin simbolikisht .
Shkrimtari , askund nuk flet per jeten politike dhe ekonomike te dy gjermanive . Lexusi e rrok vetvetiu kete realitet , qe historia ja imponoi atdheut te nobelistit . Nuk ka asnje gjurme axhitative politike . Gjithcka ka ngjyre familjare , naracioni rrjedh spontanisht .
Nuk behet asnje krahasim , me Gjermanine lindore , sikur te mos ekzistoi , madje kjo e fundit , bie ne sy ,afer fundit te librit , vetem ne nje bisede te rendomte , ku shenohet bindja e nje personazhi , qe banon ne Gjermanine perendimore. Ja si shprehet nje grua , ne bisede shoqerore :
“E ema jetonte , po ku se? Ne RDGJ( F126 )
Asgje me teper . Nje fjali , qe duket e thene pa sajdi , por e jep dramen te plote , te thene pa sajdi . Kete mesazh kaq te madh , mund te na i japi vetem nje romancier nobelist . Shtjellimet e ngjarjeve , kontradiktat , zgjidhjet , vendimet , romancieri ua le gazetave .
Ne roman , jane pershkruar shume evente njerezore , ne te dy ish gjermanite , ku supermacine apsolute e mban jeta ne Gjermanine perendimore .Ne rajonin , ku zhvillohen ngjariet . Midis te tjerave edhe gjyqi , qe shtjellohet me hollesi dhe , ku Autori na ben me dije , githnj reindirekt , se gjyqe te tilla , kurre nuk mund te zhvillohen ne homologun lindor , ku askush nuk gjen dot te drejten , sepse komanden e ben Partia .
Shrohet pyetja : Nje fabul , kaq e gjere , me kaq shume problematika , si ka mundesi te zhvillohet brenda nje romani , me 149 faqe ? Kjo eshte pyetja , qe me nxiti , ta lexoj dhe te bej persiatjen , per kete roman , te nje nobelisti te famshem gjerman .
Shkrimtari jeton ne pjesen perendimore , ku jeta zhvillohet simbas menyres kapitaliste te jeteses . Llogjika e thjeshte ta do , qe ky shkrimtar i famshem te rekllamoi kete menyre jetese , qe bie ndesh , me jeten e Gjermanise tjeter , ku kufizohet liria dhe ku shoqeria e konsumit eshte enderr , e pa realizushme . Ky spjegim mungon , por eshte i nthjeshte nenkuptimi . Shkrimtari , nuk e merr perdore lexusin ,per ta shetitur ne reailitet e jetes polike . shkrimtari nuk mund te kthehet ne tellall politik . Shkrimtari operon, me durim dhe me dorashka antiseptike , sikurse mjeku , qe kryen operación ne zemer .
Pa u futur ne kete krahasim me ndryshime drastike , shkrimtari , pershkruan temen policore . Nje vajze rreth 30 vjece , Keterina Blum , banore e zones gjysem rurale te rretheve te Bonit , lajmeron ne polici , se ne apartamentin e saj ka gjetur nje te ri te vrare dhe nje pistolete te krimit . I lutet policise te hetoi ceshtjen dhe te liroi apartamentin . Deri sa te mbaronin keto procedura , ajo do te jetonte ne familjen e avokatit , qe ishin te afertit e familes . E merzitin gazetat , me stil bulevardesk , qe prishin qetesine e njerezve , por gjithsesi jane domosdoshmeri e jetes se lire te banoreve .
Katerina nxorri nga canta gazeten dhe I pyeti te pranishnmt. Nese mund te nderhyje ne nje fare menyre shteti . Keshtu u shpreh ajo , per t’u mbrojtur kunder ketyre felliqesirave dhe per te vene ne vend, nderin e saj te humbur ( F63 )
Vijon hetusia , me veshtiresi te madhe , sepse vrasesi nuk ka lene asnje gjurme , per t’u marre si prove ebesushme , ne hyrjen e grupit te apartamenteve , qe ishin projktuar nga shoqja e Katerines , arkitekte . Kjo e fundit , kishte zbatuar nje hyrje dytesore , nga e kunderta e hyrjes kryesore , por hyrja e dyte sherbente si hyrje e teknollogjise sanitare , te ckarkimit te ujrave te zeza . Gazeta lokale , jepte lajme te vazhdushme , per kete vrasje misterioze , qe mori shume kohe ne hetim ,por nuk la asnje mister dhe asnje dyshim , per shkalle tjeter .
Duhet te ritheksoj se venbanimet , venndodhejet e gjykates , policise , gazetes , jane dhene me emra reale , gjeografike . lexusi gjerman lexon nje ngjarje te ndodhur , ne nje pjse te shtetit te tyre , ku njofin te tere terenin , rruget , sheshet , lagjet , spitalet , shkollat . Personazhet , si rregull do te jene pseudonime . Dyshoj se Katerin Blum dhe i tere thelbi i ngjarjes , duhet te jete real , por kjo eshte nje lloj sikur te jete real , ose I trilluar . Ne te dyja rrastet , lexusi i beson shkrimtarit , sic ndodh me te tera ngjarjet e romaneve policeske .
Romanet policeske , jane romanet e jetes tone te perditeshme , sepse jeta zhvillohet ne segmentin e rendesishem , maternitet- vorreza. Kete segment disa e zvogelojne , disa e zmadhojne pa kufi . Katerin Blum , kete segment ka ditur ta kufizoi , sipas mentalitetit te saj jetesor . E ka shkurtuar , kur nuk duhet dhe e zgjeron me permasa infinit , per njerzit , qe e duan jeten dimensionale .
Katerin Blum , qe kishte pase organizuar nje mbremje te karnavaleve ne apartamentin e miqvq te saj , ndiqte me vemendje ngjarjet ne hetusi , kryesisht , nga lajmet , qe jepeshin ne gazeten lokale te venbanimit . Gazeta spjegonte se dyshohej , qe vrasesi ka dale nga hyrja ditesore e apartamento te Blumit . Nga kjo hyrje dolli i dashuri real i Katerines , qe faktikisht ishte vrases profesionist . Hetimet po lokalizoheshin rreth ketij grup pallati . Ende nuk ishte sqaruar fytyra e krimit , aq me pak nuk dyshohej Katerina , qe ishte denoncuse .
Mbas nje hetusie te gjate dhe intensive , gishti drejtohet te Katerina . Mema e Katerines vdes , si pasoje e kesaj ceshtje shume sensitive . Gjykimi , po i afrohej reales . Katerina e pranon fain e tmerrshem . Ajo e urrente shokun e te dashurit , me te tere energjite , qe rezervon nje femer , ndaj mashkullit , qe urrehet prej saj . Ajo femer e brishte, zbraz 6 plumba , mbi mashkullin , qe perpiqet ta perdhunoi . La revolverin , prane viktimes dhe lajmeron policine .Ky eveniment mund te realiazihe vetem nga nje Katerine , me kulture kontaporane . Plumbat jane shpikur , per te vendosur drejtesi . Katerina gjykon se ajo mund ta vendosi drejtesine e vonuar .
Ne fund te procuderus , Katerina dekllaroi : “ Per mua nuk eshte hera e pare , qe nje mashkull mundohej te me fusi duart. Po kur u ndodha balle , per balle me ate maskara dhe kur me tha , te shtrihemi . Thashe me vete , ta tregooj une si shtrihem . Shtiva me rovolver dhe e vrava . Ai desh te shtrihej dhe e shtriva , per jete.” ( F 149 )
Personazhi kryesor eshte autore e krimit. Krim i shemtuar , por asgje nuk mbetet pa zbuluar , ne nje shtet se te drejtes , ku ka jo thjesht kriminele , por dhe institete specifike te reabilitimit .Nuk ka kriminele te perjetshem
Autori na i pershkruan Katerinen ne jeten e burgut , ku eshte dhe i dashuri i zemres se saj , vrasesi profesionit , qe pershkruam me siper . Te dy, bisedojne , per jeten e tyre , qe do ta riorganizonin , pas burgut .Katerin Blum , di te dashuroje , me ato energji njerezore , qe urren shokun e te dashurit .
Krimet e tyre , nuk jane fundi i botes . Ata pretendojne te jetojne si te gjithe njerzit .
Ky eshte zhvillimi i fabules , qe eshte ngjarje e komplikuar dhe e trajtuar shume shkurt , ne nje roman te 156 faqe.
Romancieri , sado te jete apolitike , i dhimset atdheu i ndare me mur , qe ndan dy bote te stisura , nga te huajt . Vete gjermanet , kurre nuk do ta kishin parfytyruar atdheun te ndare , qe perfaqesonte dy bote . Ata e dinin fare mire , se kombi gjerman ishte nje i vetem . Ishte atdheu i Getes , I Henrik Hajnet , Shillerit , Bethovenit , Shtrausit , Wagnerit , Merxit , Mozartit , etj , qe lodhesh t’I nemerosh . Aksidentalisht, sipas romanit , Gjermania u be atdheu I Hitlerit , i Gelbesit , I Himlerit .
U quajt perkohesisht atdheu I Rahujt te trete .Kete tragjedi e ndjente c’do gjerman . Me shume se kushdo e ndjente c’do romancier , qe i rref zemra brenda rezonances gjermane . Nje i tille eshte Henrik Bèll , ky krijus letrar , qe me veprat e tij meritoi çmimin Nobel . Flitet se shkrimtaret duhet te jene apolitike, por nuk mund te kuptohet atdhetarizmi pa perkatesi politiike .
Eshte fare e lehte , per ta kupotuar se ketij romnacieri i eshte prishur gjumi , per gjendjen dhe te arthmen e Atdheut te tij dhe ky shqetesim , do te reflektohej edhe ne kryevepren e tij , : “Nderi i humbur i Katerin Blum “ . Katerina eshte gjermane , qe banon dhe eshte arsimuar ne Republiquen federale , qe perfaqeson kampin kapitalist , te nenvarura nga Amerika e fuqishme mbareboterore .
Kete sitúate politike tragjike gjermane dhe boterore , nuk ka si te mos e ndjei thelle , Henriku gjerman . Me gjithe kete tragjedi boterore , romancieri , na cfaqet me nje permbjtje mbareshoqerore .
Ai e di , qe nuk perfaqeson veten , kur shkruan dhe perendimoret jane gjerman sa dhe lindoret . Katerina Blum eshte lindore sa dhe perendimore . Kjo kriminele e ftofte do te kryente krimin edhe po te ishte banore e Berlinit , te pa ndare me murin krimninal . Autori e do me shpirt Katerinen gjermane , qe po te mos ishte Berlini i ndare , ajo mund te ishte nje shkencetare , mbase dhe romanciere , me e fameshme se autori , madje dhe me e fameshme se Zigmund Froidi .
Gjermanet jane te pergjegjshem , per , jo per etnine gjermane , por per etnine europjane . Kete cilesi , po e vertetojne , ne ditet e sotme .
Katerina nuk lindi kriminele . Te tille e beri jeta , por gjithsesi , po te kishte lindur ne Berlini lindor do t’i mbetej vula e krimineles deri sa te ekzistonte muri ndares . Ne kushtet aktuala , shoqeria eshte reabilituse dhe ajo do te gjeje pozicionin , nga ku mund filloi nje jete tjeter , krejt te ndryshme , nga jeta e krimit .
Si na i ka paraqitur romancieri , ndryshimin midis dy boteve , qe perfaqesohet nga Berlini i ndare me mur ? . Fare thjeshte . Kjo diference bie ne sy , ne bisedat e familjareve te thjeshte . Diallogu eshte instrumenti , nga ku vezhgohet realiteti . Nga dialloget midis familjareve , te shoqerise se Katerines bie ne sy se familjaret jetojne mire . Kane shtepija dhe , kane dhe vila , jasht qytetit , ushqehen mire , pa e pasur problem ekonomine e ngushte familjare . Mbi te gjitha gezojne lirite shumedimensionale te jetes . vene per pushime te gjata dhe vendpushimet , jane te organizuara si jo me mire . Rreth ketyre problemeve zhvillohen bisedat e miqve te Blumit , qe perfaqesojne nje shtrese te mesme ne Republiken federale .
Nuk ka nevoje , qe autori te kthehet ne propogandist te sistemit . Sistemi eshte analizuar hollesisht nga dialloget e njerzve te thjeshte . Gjermania lindore , nuk ka as gje nga keto , qe perbejne thelbin e bisedave te shtreses se mesme ne Perendim . Ky eshte romani.
Ne gjuhen shqipe , ka romane te ngjashme nga ana ideore dhe artistike . Romancieret shqiptare , kerkohet te jene apolitike , popullore .
Me kete menyre te shprehuri , Bèll na çfaqet si nje shkrimtar klasik i thekur . Romanin e bejne personazhet , simbas kritikes se re , nuk e bejne autoret . Personazhet , dine te bejne dhe te çbejne ate , qe autorit i jane dashur kohe e gjate krijuse . Nga romani i “Katerin Blum “, mesojme aq shume gjera sa nuk kemi pasur nevoje te vizitonim te dy ish Gjermanite , kur per ato nuk eshte bere asnje analize ekonomike , as politike , madje nuk eshte zene ne goje niveli ekonomik i sejciles .
Ne duke folur nga lartesia e dekadave , qe jane bashkuar keto dy shtete , dime se diferenca midis tyre , ka qene e pa imagjinushme . Nga te tera shtete satelite te lindjes , Ekonomija gjigante e perendimit e asimiloi , per nje kohe rekord lindjen e varfer staliniste .
Katherin Blum , na pohon me gojen e saj se kriminaliteti sofistikohet bashke me zhvillimin shoqeror progresiv .
Romani eshte perkthyer mjeshterisht nga Robert Shvarc , qe njifet si nje vijus i devotshem i tradites te shqiperimit .
Nga : Illo Foto, Nendor 2020
Ne fotografin e mesiperme eshte aktoria Angela Wikler ne filmin ” Nderi i Humbur i Katerina Blumit”, skenari i ketij filmi te realizuar ne Gjermani ne vitin 1975 bazohet ne librin me te njejtin titull te shkruar ne vitin 1974 nga autori gjerman Henri Bell. Ne Shqiperi ky film njihet me emrin “Çeshtja Katerina Blum”. Filmi ka bere buje te madhe ne opinionin gjerman por dhe ate botror. Ne qender te filmit eshte nje vajze e re shtepiake e pafajshme qe padashje behet pjese e nje historie dhe loje te madhe policore dhe shteterore. Jeta e saj shkaterrohet nga media e shkruar dhe kryesisht nga gazetaria e cila do te bej lajm duke sakrifikuar dhe jeten e nje vajze te pafajshme. Kesaj lloj gazetarie nuk i intereson jeta e nje njeriu por paresore per te eshte lajmi sensacional dhe mbi te gjitha fitimi ne kurriz te informimit te opinionit publik por dhe jeteve te shkaterruara nga lajmet e genjeshterta. Disiformacionin nga informacioni e ndaj vetem nje vije e holle. Ne fund te filmit Katerina Blum shnderrohet ne nje makin vrasese si pasoj e reagimit te saj ndaj njerzve qe punojne ne kete pushtet te rendesishem sic eshte media.
