NË FUND TË UDHËS

Sa herë që kam dashur të shkruaj për Nejmenë, një ndjesi e çuditshme më ka ndalur dorën. Zëri i brendshëm flet në mënyrë urdhërore: - Mos! Sepse ti nuk e njeh jetën e saj, pikëllimin, brengat, lotët që ka derdhur. Ti shikon vetëm dukjen, jo brendinë që ngjason me vullkanin. Vetë emëri i saj e parathotë një gjë të tillë… Kam ruajtur në kujtesë histori të treguara nga ime më, ngjarje drithëruese gati të pabesueshme, por ja që kanë ndodhur. Me fëmijët e saj i përkasim një brezi dhe kemi ndarë të njëjtat fate, jemi rritur bashkë. Tashmë që jam thinjur kam frikë mos më janë mjegulluar ato copëza jete, detaje të vogla por shumë domethënëse. Edhe në këtë moshë njeriu mund të gabojë, sepse flasim për një nënë. Mundohem ta ndjek në shtegëtimin e saj dhe eci me kujdes pas gjurmëve që koha s’ka mundur t’i fshijë. Herë pas here më shfaqet shtëpia e vogël në Gusmar, e ngjajshme me varkën e Noes. Brenda saj Nejmea dhe katër fëmijët, dy djem dhe dy vajza. Mbështetur fort pas njëri-tjetrit prisnin zbaticën e dallgëve që ngrinte lufta e klasave. Dhe pritja sfilitëse zgjati me dekada. Vajti nuse në një derë të madhe dhe befas u gjend nën rrënoja. Ishte 37 vjeçe kur i arrestuan burrin. E akuzuan se kishte bashkëpunuar me diversantët në vrasjen e një komisari politik, e deklaruan fajtor, e shpallën armik të partisë, pastaj e mbyllën në qelitë e errëta të Spaçit. Brenda telave me gjemba i harroi plagët e trupit; shollët me rripa që i gjakosnin këmbët, karvanin e kooperativës me mushkën e grivër që i hidhte barrën dhe samarin, e ai e ngarkonte përsëri, bukën e kursyer që ndante me fëmijët në vatrën e ngrohtë familjare. Filloi të ndjente dhimbjen e madhe shpirtërore. Fëmijët i kishin mbirë në sy dhe malli për ta e grryente si kripa-gurin.

E përsëri përpiqej të bënte humor, si dikur. Shpresonte të dilte i gjallë nga rrathët e ferrit dhe e mbriti atë ditë, por vonë, shumë vonë. (Sikur ta ndjente mëma ime që jam duke shkruar për Izet Gumenin, do më dërgonte një barrë me urata. E çmonte shumë. Ishin fëmijë xhaxhallarësh, ishin rritur bashkë në një vëllazëri të pastër). Nejmeja mbeti e vetme dhe pa krahë. Ja morën dhe një grusht berra që mbante brenda vathës. Njerëzit e burrit ishin të pafuqishëm për ta ndihmuar. Edhe njerëzit e saj të gjakut krijuan një perde akulli me vajzën e tyre. Madje, kushërinj të saj të afërt, me sy, por të verbër, propozuan në mbledhjen e frontit demokratik, që Gumenajt t’i degdisnin nga fshati, të kaptonin Qafën e Kreshës. Edhe kushërinj të burrit që ishin në radhët e partisë dhe hiqnin kapelen në shenjë nderimi, e përkrahën propozimin. Nejmeja u kujtoi se ishte bijë nga Rexhini, ishte nga Isufajt, të lidhur me partinë. Por më kot. E kishte marrë ferra uratën. Në dallgë shtrëngate seicili nxiton të mbrojë kokën e tij. Në fakt nuk ishte koha, ajo rrjedh njëlloj në të gjitha stinët dhe motet, ishin njerëzit ata që shfaqën fytyrën e tyre të vërtetë; sojllinjtë e paktë shpalosën fisnikërinë, ndërsa sojsëzët shpallën ligësinë e genit dhe mjerimin e tyre shpirtëror. Bolshevikët shqiptarë kishin shtruar jatakun e varfërisë dhe kishin zbritur jorganin e zi të natës, ndërsa turmat brohorisnin emërin e udhëheqësit duke shpresuar ditë më të mira. Ato ditë të ëndërruara kanë mënuar të vijnë edhe sot që po shkruaj këto rreshta, sepse sëmundja e moskovit është e pashërueshme dhe më e frikshme nga të gjitha murtajat. Ideologjia është frymë dhe fryma përhapet si ajri. Nuk di pse zgjodhën pikërisht vendin tonë për të mbjellë farën që helmon tokën dhe njerëzit. Ndërkohë që po shkruaj për Nejmenë, sjell ndërmend fëmijët e saj. Djali i madh ka ringjallur Dakën, kushëririn e largët të gjyshit të tij; vajza e madhe ka marrë shembëlltyrën e të vetmes motër të babait; vajza e vogël ka ringjallur Vezikon, gjyshen nga babai, ndërsa djali i vogël, Napoloni, mban ndezur kandilin e Gumene dhe kapilarët përcjellin gjakun nga rrënjët e trungut në lartësi të degëve. Në fëmijëri, por edhe më vonë, e kujtonin me një ndjenjë admirimi xhaxhain e tyre, Dautin, edhe ky i burgosur si kundërshtar i rregjimit. Kanë kaluar dekada dhe shpresoj ta kenë kuptuar, që Dauti ishte një perëndi e vdekur, kësisoj s’meritonte flijime, asnjëherë. Edhe Nejmeja duhet të jetë bindur për këtë që po them. Tashmë ajo ka mbushur 88 vite jetë. U bënë shumë kohë që s’jemi takuar. Një digë dhe një liqen na ka ndarë dhe asnjëri s’ka mundur ta kapërcejë. Ajo gjendet në fundin e rrugës, duke shpresuar që të hapen portat qiellore. Del rrallë dhe numëron hapat, e veshur kokë e këmbë me të zeza. Ka një shok tek i cili mbështetet, është bastuni i pleqërisë. Ka një dashuri që e mban gjallë, është përkujdesja e Napolonit.

Tiranë, Qershor 2023.