Mexhid MEHMETI: Vështrim gjithëpërfshirës i romanit “Lezetqendra e Sali Babës”

ROMAN QË LEXOHET DUKE QESHUR E DUKE NDJERË DHEMBJE NJËKOHËSISHT

 (Vështrim gjithëpërfshirës i romanit “Lezetqendra e Sali Babës” të Ramadan Rexhepit)

Romani “Lezetqendra e Sali Babës” i autorit Ramadan Rexhepi është një vepër satirike-politike, filozofike dhe groteske me shtresime të shumta narrative, që përmes një figure groteske si Sali Baba (Sali Tuturanxha), ndërton një pamje të përqeshur, por tronditëse të realitetit shqiptar dhe ballkanik post-komunist.

Tematika dhe përmbajtja

Romani shpalos një panoramë të gjerë tematike që përfshin:

Pasurimin e egër dhe të pandershëm në shoqëritë post-komuniste.

Mashtrimin patriotik si mjet për përfitime perso¬nale.

Migrimin, shkollimin e rremë dhe pseudointelektualizmin.

Ndërtimin e një “utopie” të përmbysur shqiptare, ku një qendër e quajtur “Lezetqendra” kthehet në simbol të korrupsionit, hipokrizisë kombëtare dhe konsumizmit vulgar.

Figura e Sali Babës përfaqëson shpirtin e një “kameleoni” shqiptar që nga berberi e i burgosuri politik, kalon në rolin e afaristit të pasur, filozofit kombëtar, rektorit, patriotit të shtirë dhe përfundimisht në një qenie që kërkon t’i japë kuptim vetes duke ndërtuar një komb sipas modelit të tij absurd

.

Stili dhe struktura narrative

Stili i Ramadan Rexhepit është satirik, ironik dhe shpesh sarkastik. Ai përdor një gjuhe të fortë, të ngarkuar me hiperbolë, groteskë dhe elemente të farsa sociale, ku personazhet janë më shumë tipa të karikaturuar sesa figura realiste. Struktura e romanit është fragmentare, me kapituj të shkurtër dhe dialogë të shpejtë që përforcojnë ritmin dhe intensitetin e përmbajtjes. Narratori është gjithnjë në distancë ironike nga ngjarjet dhe personazhet.

Gjuha dhe leksiku

Gjuha është një ndër veçoritë më të fuqishme të romanit:

Kombinon leksikun e përditshëm me zhargonin politik dhe të rrugës.

Autorit nuk i mungon vullneti për të tallur edhe gjuhësisht pseudoelitën, përmes thënieve si “berberi që shkruan 24 vepra filozofike pa u zgjuar nga gjumi”.

Përdorimi i shprehjeve popullore, krahinore, të rrugës dhe ndonjëherë vulgaritetit shërben si mënyrë për të krijuar një atmosferë autentike dhe një përqeshje të drejtpërdrejtë.

Personazhi i Sali Babës – një groteskë moderne

Sali Baba është personazhi qendror, një hibrid i çuditshëm i një diktatori lokal me ëndrra globaliste, një figurë tragjikomike që mishëron shumë nga plagët e shoqërisë shqiptare:

Nga fshatari i varfër bëhet biznesmen që ndërton "Lezetqendrën", një qendër argëtimi me pretendime kombëtare, kulturore dhe akademike.

Ai është i vetëidolizuar, një “profet” i shqiptarizmës, por gjithnjë me synime përfitimi dhe manipulimi.

Ndryshe nga figurat klasike të antikitetit, ai nuk përpiqet të ndreqë botën, por ta përkulë sipas egos së vet të sëmurë.

Përkundër aspiratave publike, ai nuk i beson askujt – as djemve, as bashkëpunëtorëve, as shtetit, duke rënë përfundimisht në një vetmi autokratike.

Simbolika e "Lezetqendrës"

Lezetqendra nuk është vetëm një qendër fizike; është një simbol i shoqërisë shqiptare së transformuar në mënyrë absurde:

Aty kombinohen shpëlarja trunore, rrahja e gjoksit patriotik, religjioni si vegël politike, kultura si mall komercial dhe pseudoshkenca si justifikim për dominim.

Sali Baba arrin të shkruajë histori alternative të shqiptarëve ku Skënderbeu del tradhtar dhe Ballaban Pasha hero kombëtar.

Ajo që fillon si biznes, kthehet në “institucion kombëtar”, pastaj në përpjekje për të krijuar një ideologji të re groteske me origjinë nga “gjyshi filozof berber”.

Krahasim me vepra të tjera shqiptare dhe ndërkombëtare

Romani mund të krahasohet:

Me “Satirën kundër pseudopatriotëve” të Migjenit, për mënyrën si përqeshen figurat publike dhe fanatizmi politik.

Me romanet groteske të Dritëro Agollit, ku një personazh vetmitar sfidon shoqërinë si te “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”.

Në nivel ndërkombëtar, mund të afrohet me “Candide”-in e Volterit, “Kështjellën” e Kafkës ose “Udhëtimet e Guliverit” të Sviftit, ku absurdi dhe ironia janë mjetet për të demaskuar të vërtetën.

Poashtu, ka ngjashmëri me “Zoti i mizave” të Villiam Goldingut, në idenë se pa etikë dhe drejtësi, çdo komunitet kthehet në barbarizëm të maskuar.

Mesazhet dhe filozofia e veprës

Romani mban një qasje filozofike disi cinike, ku shpresa për ndreqjen e shoqërisë është e vogël:

Çdo përpjekje për idealizëm në këtë botë përfundon në përfitim personal.

Patriotizmi shndërrohet në instrument për pushtet.

Elita intelektuale e përfaqësuar nga Saliu është fallco, por e mbështetur nga një masë e manipuluar.

Përfundim

“Lezetqendra e Sali Babës” është një roman që meriton vëmendje për shkak të gjuhës së lirë e të drejtpërdrejtë, shkrirjes së humorit të zi me sarkazmën politike, si dhe për vizionin satirik të një shoqërie shqiptare që nuk arrin të gjejë identitet të shëndoshë. Vepra është një pasqyrë e përmbysur, ku ajo që duket e lavdërueshme është në të vërtetë absurde, ndërsa ajo që përqeshet – është realiteti që na rrethon.

Një roman që e lexon duke qeshur e duke ndier dhimbje njëkohësisht – dhe pikërisht aty qëndron forca e tij letrare.

Fushë Kosovë