JANIS RICOS
MARSHI I OQEANIT
Përktheu:
Andrea Zarballa
Agim Mato Limani natën, drita të mbytura në ujra, fytyra pa kujtesë dhe pa vazhdimësi të ndriçuara nga prozhektorët kalimtarë të anijeve të largëta dhe pastaj të zhytura në hijen e udhëtimit ashtu si direkët e vaisur me llamba ëndërrash të varura. Si krahët e thyer të engjujve mëkatarë ushtarët me helmeta midis natës dhe qymyrit. Ikën ngjyra nga fytyra e ditës dhe drita nuk gjen një statujë të futet në të, të fitojë lavdi, të qetësohet. Kishim një kopësht në anë të detit. Nga dritaret rrëshqiste qielli dhe nëna e ulur në fron qëndiste arat e pranverës me pragjet e hapura të shtëpive të bardha, me ëndërrat e pulëbardhave në çatinë prej kashte. Ti s’kishe ardhur akoma. Shikoje perëndimin dhe të shihja – një shkëlqim i trëndafiltë në flokët e tu, një buzëqeshje hieje thellë në det. Nëna më mbante duart, por unë prapa supit të saj të butë, prapa flokëve të saj të zbehta, të shtruara, me një erë durimi dhe fisnikërie, shikoja serioz detin. Një pulëbardhë më thërriste në thellësinë e mbrëmjes atje në vijën e përthyer, të kaltër të maleve. Pardje varrosëm dallëndyshen e parë të shoqëruar me flautet e trishtuara të luleve. Pastaj fëmijtë ndenjën vetëm Prapa dritares së mbrëmjes Dhe shikonin diellin që vdiste. Prapa murit të bardhë të oborrit Zgjohej rruga Dhe, gjersa shkrihej drita e artë atje larg ngjitej hieja e madhe e maleve me hapin e heshtur të vdekjes deri në duart tona të bardha, deri në zemrën tonë, deri në fytyrat tona të përulura. Nënë, Kush i bie Këmbanës së kaltër të horizontit? Reja e argjentë pranë hënës Detarë të plakur, që s’kanë barka, që s’kanë më rrjeta janë ulur në shkëmbinj dhe tymosin në llullat e tyre udhëtime, hije dhe pendim. Por ne nuk dimë asgjë nga hiri në kënaqësinë e udhëtimit. Njohim udhëtimin dhe gjysmërrethin e bardhë të horizontit që është si vetulla e egër e perëndisë së detit. Hidhemi në varka. Zgjidhim litarët dhe i këndojmë detit duke shikuar renë e argjëntë pranë hënës pranverore. Cili qytet i diamantë fle prapa maleve? Cilat drita dridhen në natë tutje dhe na thërrasin? Dëgjuam këngën e detit dhe nuk mundemi më të flemë. Nënë, mos ma mbaj dorën. Ngjyra mëngjezi të shkrira në ujë. Zjarre perëndimesh në krahët e pulëbardhave. Pragje të hapura për hapin e natës. Dhe sipër gjumit të gurit kënga e detit futet nga dritaret e vogla dhe skicon kopështe, shkëlqime dhe ëndërra në xhamet e heshtura, në ballet e fjetur. Zemër e respektueshme; zemër fëminore që s’dyshon, që kurrë nuk mohon. Të xhveshur u ndeshëm sipër rërës në mesditë, më shumë për t’u përqafuar se sa për t’u ndeshur, më shumë për t’u ndeshur se sa për të fituar, vetëm për të fituar. Flokë të krypur, këmbë të djegura nga dielli, mërmëritja midis të puthurës, deti tej ankthit tonë. Mesditët zbresin duke gumëzhitur të mbulojnë me flakët e tyre të bardha shtëpitë e peshkatarëve, të djegin zemrat që nuk kundërshtijnë. Dëgjo këngën tonë, nënë, këngën e udhëtimit të ri. Ti që qan vdekjen nuk na njeh. Deti nuk qan – këndon. Mbarimi i meshës së të dielës. Oborr i lyer me gëlqere; përballë detit këmbanorja e heshtur, që kumbonte në kujtim të marinarëve të vdekur, tani qesh nën diell. Në buzë kemi cigarishten e babait, nën xhaketë, në kraharor, i qëndisur kryqi i jugut dhe gorgona e lashtë. Fanellë e kaltër marinari e mbyllur deri në grykë dhe kur na shikon vajzëria hapin tonë e bëjmë të gjerë e të matur si të kapitenëve që kanë bredhur botën. Por, ndërsa na përshëndesin butësisht shtëpitë e qeta me kulprën e përdredhur nëpër murin e bardhë, do të futet prapë midis nesh të na mundë edhe një herë akoma
shkëlqimi i detit të madh. Ej, kapidan! Haje shpejt e shpejt bukën tënde të thatë me ullinj të zhytur në kripë e në diell mbi shkëmb. Erdhi koha të hapim velat. Kur marrim frymë fryhet vela e bardhë e zefirit dhe rrudhat e tij të ndriçuara valëzojnë deri prapa kraharorëve të lumtur të maleve të largët. Nuk ka kufi zemra jonë që dashuroi detin. Një flamur shëndeti i gozhduar në gur përshëndet qiellin, duke lëkundur sipër njerëzve hije të mëdha freskie prej detit mëngjezor, me vela të bardha dhe ishuj të lulëzuar në mes të majit. ... Jashtë, në viset diellore, pranë detit, tryeza jonë e mbrëmjes në të cilën njomte bukën e drunjtë pranvera dhe hëna pikturonte fshehurazi në këto enë greke prej balte skena nga Troja. E dije që do të iknim, nënë, dhe kripje darkën tonë me lotë, kokëulur dhe e trishtuar nën yjet dhe në prevazet e ishujve psherrëtinin vajzat që ishin fejuar me Odisenë. Ktheheshim në darkë me duart e përgjakura dhe me gjunjët e thyer duke sjellë prenë e lodhjes – figura uji që mohojnë trajtën, tinguj të trëndafiltë të buzëmbrëmjes. Atje poshtë, në hijen e varreve bregdetarë, sytë tanë fëminorë nuhasnin heshtjen, dëgjonin flautin e bukurisë që ngushëllon ballin e trishtuar dhe justifikon të përjetëshmen. Fluturimi i zogjëve të detit në shpellat e heshtura të shkëmbinjëve, trajtat e ëngjëjve të qëndisura me yje në thyerjen e ujit pranë rezistencës së guriçkave, në hijen e gjelbërt të malit, në sytë e zmadhuar të djemëve të menduar. Kishin ardhur në mëngjez anijet të ngarkuara me grurë, qymyr dhe verë. Ti hodhe bukën, verën dhe qymyrin dhe ngele i xhveshur në mes të detit. Çasti kishte ngjyrën e një margaritari të fshehtë të zhytur në mendimin e agimit, në zërat e largët të mbushur me rrezik e premtim. Pe trupin tënd në ujra dhe dashurove ujrat duke harruar trupin tënd. Gjithë natën kemi qarë përkulur mbi arkivolin e bardhë të një pulëbardhe. Gjumi i rëndë në të gdhirë në historinë e guackave; të tretur qirinjtë në kishën e detit. Dhe ishte anija që na priste me bashin drejt dritës së mëngjezit. Fli sonte me zemrën e hidhur si buka e peshkatarëve në furtunë. Nesër do të çrrënjosim kryqet e varreve bregdetare të gdhendim sanalle fëminore, të gdhendim statuja të detit, për të mbushur shtëpinë që shkretohet. Direkë të humbur, tymra të zhytur pas pjerrësisë së heshtur të horizontit që ngjan si gjuri i nënës që dremit. Një faltore e vogël vetmie në shiun e mbrëmjes iknostasi i shën Nikollës në breg të detit ku qëndron vjeshta të lëshojë një gjeth të verdhë ndërsa zhurma e furtunës largohet në rërën e zbehtë, në dritën e përlotur të yjeve të shtatorit të heshur. Në shtëpizën e gjelbër të bregut na gjeti të vetmuar dimri. Nga dritarja pash të largohen nga plazhi njerëzit e fundit dhe sanallaja e vogël me ndënjset e boshatisura. Për pak do të vijë shiu i trishtuar të lajë emrat lirikë dhe skicat fëminore nga sanallet e verës. Pemët e limanit dridhen të përkulura dhe të vetmuara në muzgun e plaçkitur si statuja të drunjta të verës. Ku shkoi orkestra e vajzave të vogla në kopështin pranë detit, ku mbrëmjeve pinin marinarët midis pemëve dhe kërcisnin këmbët në ajër për një flori hëne? O zot, të falenderojmë që ngelëm kështu të trishtuar, që të mund të shikojmë pa frikë qiellin, të qetë e të pafund si hapësira, të harruar e të panjohur si e panjohura. Fëmijë të heshtur e të menduar me qerpikë të kripur, me sy të mëdhenj e të kaltër kalojnë të ndrojtur në qytete të mëdha nën spitale që bien erë gjumi e djerse, nën pallate që tymosin gjak, natë dhe rrëmbim. Nënë, ku është dora jote të dëgjojmë agimin dhe detin, të ngrohim vetminë? Prapa mureve na përgjojnë dyert me gojë të hapura netëve. Heshta që shkëlqejnë – një hënë me kokë të prerë. Zot, o zot, dhe ne këtu në mes të rrugëve të mëdha të trishtuar dhe të pamundur me trastën e zbrazur në duar me një kafaz bilbilash në shpinë, me kujtimin e gjerë për detin. Djalë zeshkan me sy të kaltër, me flokë të dëndur që i ka krehur deti, djalë me hapin tënd papërgjegjësi, që kurrë nuk pyesje tokën, djalë krenar që mohoje kishën e së dielës, që ndërtoje balona dhe anije me fletoret e aritmetikës, e mban mend kapedanin plak që harroi limanin duke shikuar yjet, që të fitojnë prapë rininë duke i kënduar detit? Kështu, në kohën që na linte buzëqeshja e fundit e natës dhe s’kishim anije tjetër që të largoheshim dhe ishin limanet pa fenerë dhe pa pasagjerë takuam hijen tonë, o djalë i detit, të takuam ty me një hënë pranverore në duar, duke ecur i vetmuar anës detit, midis shkëmbinjëve që sodisin qetësisht gaforret dhe fokat. Kështu, të vetmuar e të vetmuar si një zog paqësor oqeanik i ngopur me shkëlqime dhe heshtje, i shkretuar nga nata dhe dashuria. Zot, o zot, më sill prapë robën e kaltër të të falurit, më sill prapë zemrën që të mund të qaj për plagën e një xixëllonje, kur këmbanat e ishullit tonë do të lajmërojnë sipër detit naivitetin e bardhë të së dielës, paditurinë tonë të humbur, shëndetin tonë të humbur. Në dritaret e vogla të anëdetit do të lulëzojnë prapë dashuritë dhe lulekumbonat dhe do të vijë një Krisht i vogël të na marrë prej dore të luajmë gjithë pasditen nën kulprat bashkë me pulëbardhat, me erën e detit dhe me diellin. Kumbimi i qetë i ujit të lehtësuar, ecja e ndrojtuar në kumin e peshkatarëve – fëmijët flenë në varkat dhe ëngjëjt lahen në gjumin e tyre.
Erë e barit dhe e yjeve. Duart tona të lodhura të spërkatura me vesën e re dhe flokët tanë që kundërmojnë me hijen e dhimbjes së djeshme. Nuk ka kufi bota, nënë.
Përkthyer nga Andrea Zarballa dhe Agim Mato. Marshi i oqeanit eshe nje poeme e hershme brilante e Ricosit, kur ai ende nuk ishte përfshirë në lëvizjen komuniste,(1933) prandaj ka një lirizëm eterik. Përkthyer nga Agim Mato me Andrea Zarballanë në 1970, kur edhe nuk kishte filluar ende te maste kokën me pe po ai komunizëm. Agim Mato me ka thene se "Punonim për ballë njeri tjetrit, ai përkthente ad literam dhe pastaj gjenim variantet më më shprehëse në shqip. Në fillim ai thosh "Nuk e gjen në shqip këtë nocion, këtë term, por dalëngadalë edhe ai u habit me mundësinë e madhe që kishte shqipja. Tani më thotë se edhe shumë poezi të "Mëhallave të botës"përkthyer nga Spiro Çomora, si "Sonata e dritës së hënës", tingëllojnë më mirë në shqip. Mendoj se do të ndjesh një kënaqësi të rrallë."
