Si çdo rrëfim tjetër imagjinar, edhe ky s’ka tjetër qëllim përveç atij artistik. Ai shlirim i fantazisë që nganjëherë e kaplon mendjen e njeriut, siç më kaploi mua atë çast kur vendosa ta rrëfej përrallën time për Ali Pashë Tepelenën, bën pjesë në aso projektimesh artistike që krijuesëve u vetojnë në kokë përnjëherë dhe ata pridhen t’i shohin në letër aty për aty, në atë çast kur edhe e kanë menduar, me të gjitha elementet përbërës siç janë për shembull për një tregim – rrëfimi i rrëfimtarit, dialogët e mundshëm të personazheve, fiksimi i idesë. Kështu disi atë natë, në kllapinë më të madhe për gjumë, më gjeti cëmbitja e zërit përtej derës. Flija në një dhomë të veçantë të shtëpisë, në katin e sipërm dhe në netët si ajo – lexoja, pija duhan ose thjesht mendoja; them mendoja kurse kjo don të thotë shkarkim total të mendjes nga çdo preokupim, angazhim, detyrim. Si edhe netve të mëparme, nja katër net me radhë, po mendoja për personalitetin kompleksiv të Ali Pashë Tepelenës. Ishin bërë, po, plot katër net me radhë, që i kyçur në dhomën time, po bluaja atë personalitet të shquar historik në bazë të njohurive të përcipta, njëdimensionale, vetëm historike, dhe po më dukej se tashmë po i dija shumë mirë vijat e karakterit të tij njerëzor. Krejt kjo tautologji po më vinte në kokë si bindje vetëm në bazë të atyre kontrasteve që imagjinata e shliruar na i lejon t’i përfytyrojmë. Nga të gjitha antitezat e shumta që e përshkruajnë personalitetin kompleksiv të këtij kolosi të shquar shqiptar, vetëm ajo “trupi në Evropë, koka në Azi” e poetit, e vuloste atë natë epitetin hero te ai, gjithçka tjetër e tij ishte kierarki të bëmash përballë kierarkisë së vlerësuesit, në të vërtetë, antitezë e re e prodhuar. Dashuria me të cilin e kishin dhuruar kronistët, shkrimtarët, ushtatakët, bardët popullorë, vendas dhe të huaj, hiq antitezën e lartcituar që aludonte në vdekjen konkrete dhe reale të njeriut, atë natë për mua s’ishte asgjë tjetër pos magji dhe akt i përsëritur i historisë njerkë. Cëmbitjen e qenit përtej derës e kisha dëgjuar parreshtur pesë net me radhë dhe disi si për çudi, në të njëjtën kohë, në pesëmbëdhjetë minutat e fundit – para orës dymbëdhjetë, në atë orë të vdekjes që zmbraps çdo lloj aktiviteti. Në atë kohë kur zmbrapsemi nga çlirimi i fantazisë kur terri prej dritares na përmend se mesnata po afrohet. Ai zë i lëmekur, ajo tingëllimë lutësari, ajo cëmbitje e dhembjes përtej derës... dhe kur ora trokiti dymbëdhjetë herë, u ngrita, iu afrova derës, e çela ngadalë dhe, si edhe netëve më parë, e përzura atë qen dhe krejt kozmosin që mëtonte të hyjë në sarkazmën time, si lumi Akeron i Sulit. Atë qen të bardhë që lehte siç piskëllon gruaja natën e parë të gjerdekut. Shpjegim: atë verë kishte mbajtur thatësirë, gjashtë net me radhë s’kishte pikuar rigë shiu, kurse degët e kajsisë që arrinin gjer në ballkua, ato nga dritarja bëheshin edhe më të verdha se verdhësia që ua kishte dhuruar tetori. Ky peizazh i njohur pesëmuajsh, atë natë kishte ndryshuar: në qiell s’dukej as hënë e as yje, kurse nga llamarinat e strehëve, mbi gjethet e verdha dhe mbi tokë po binte një shi i imët i ngadalshëm vjeshte. Po frynte një erë që kundërmonte një erë jorgovani, erë shtërngate. U ktheva në dhomë, e ndeza një cigare dhe vazhdova të mendoj esull. M’u kujtua tregimi i Borhesit “Tregimi për tradhëtarin dhe heroin” të cilin e kisha lexuar disa herë dhe, si narkotikut kur i kujtohet narkoza, mora ta lexoj. Atë çast m’u kujtua se tregimi që dëshiroja ta shkruaj, në të vërtetë ishte ky tregim i Borhesit; dallimi qëndronte aty se heroi dhe tradhëtari im s’quhej Fergus Kilpertik dhe as Jul Qezar, por Ali Pashë Tepelena. Më duhet guxim krijues, thashë më vete, më duhet aq guxim që në tregimin tim heroi dhe tradhëtari im të jetë i njëjti njeri; po, për këtë tregim më duhet Luani i Janinës. Vetëm atë çast kur m’u kujtua Ali Pashë Tepelena, m’u kujtua se tashmë pesë net me radhë po kryeja të njëjtin veprim: në pesëmbëdhjetë minutat para orës dymbëdhjetë, pushoja së fantazuari (pushoja vetvetiu ose mendimet m’i pushonte cëmbitja e atij qeni përtej dere), pastaj merrja dhe e lexoja, në anën tjetër, tregimin e Borhesit, e kur e lexoja, mendoja për vërtetësinë e një realiteti të atillë imagjinar, i cili për mendjet realiste, përgjithmonë ishte i pavërtetë, po aq sa ishte deri në saktësi mamematikore, në anën tjetër, tregimi im për një Mojsi Golem siç është Ali Tepelenasi. Sikur të mos ekzistonin shembujt e këtillë magjikë, s’do të kishte terr në histori. Asnjë analogji s’do të ishte e mundur, asnjë metaforë nuk do të shembëllente me realitetin imagjinar, gjithçka do të kish fillim dhe fund infinit; kurse Ali Pashë Tepelena do të ishte vrarë heret, mbase qysh në orët e para të rinisë, në jetën e kaçakut. A s’mbështetet mbi këto krahasime analoge, teoria mbi rrathët e përsëritur ciklikë, e Borhesit? Fundja, a s’është i këtillë realiteti artistik? Një personalitet si ai i Ali Pashë Tepelenës vlon nga kontradiktat, mjafton të merret diçka nga kontraversi i tij, për ta përsëritur heroin dhe tradhëtarin e Borhesit. Mjafton nganjëherë t’i thuash tradhëtar këtij heroi (gjegjësisht, hero këtij tradhëtari). Pra, duhet guxim. Guximi, ndërkaq ky guxim, po më lë tashmë pesë net saherë e marr lapsin në dorë: përherë përtej derës e dëgjoj cëmbitjen, ndaj përmendem, filloj të mendoj esull. Mbarojnë dilemat, fillon aria e gjumit, zhytem në heshtjen e kozmosit. Për të dalur në natën e gjashtë, shtatë, tetë... në natën e dhjetë, në fundin e fillimit ose në atë Orë të Madhe kur ngjajnë të gjitha gjërat ose kur s’ngjet asgjë, po e hesht atë orë të madhe në të cilën unë s’jam... Një natë vendosa, të dalë ku të dalë, ta shkruaj tregimin për heroin dhe tradhëtarin. I bëra të gjitha parapërgaditjet. Nga dhjetëra antitezat të shkëputura nga biografia e personazhit tim, si një orthodoks i përbetuar që s’do të dijë asgjë pos për bindjen e vetë, qoftë ajo edhe e gabuar, po gabërrohesha me atë “kokën në Evropë, trupin në Azi”, po e bluaja vdekjen, aktin final që e bën personazhin tim hero. Po mendoja për vdekjen si arkt solemn i trumcakut! M’u kujtua se tash dhjetë vjetë s’po bëja asgjë pos që po e ëndrroja jetën, jetën time mbetur larg dhe që s’kishte të bëjë fare me mua. E ëndrroja Bacën që s’ishte në shtëpinë tonë e që s’ishte më në këtë botë jallane, e ëndrroja shtratin në të cilin pat vdekur, moti. Nga jorgani me njëmijë e një harrnat, në fund të këmbëve të mia pashë shfaqjen monstruoze, që kurrë s’do të më shlyhet nga përfytyrimi: pashë një gjysagjel që po fliste fjalë të tmerrshme për zgjimin. Lafsha e gjelit të kuq që fillonte nga sqepi kah qafa, gjuha e tij këngëtare që e shqiptonte fjalën kabalë siç e shqiptojnë studentët e frenologjisë, më trembën, më zgjuan. Këtë tregim s’do ta shkruaj kurrë ose do ta shkruaj tash, me një frymë, më vetonte në kokë. O tash, o kurrë! Ora tre pas mesnate, kurse në oborr kishte pushuar cëmbitja e lëngatës. M’u kujtua ëndrra që po e shihja parreshtur çdo të tridhjetin gusht, tashmë dhjetë vjet me radhë. Ëndrra kishte të bëjë me një angleze që quhej Wendy. Wendy ishte nga Leicesteri dhe me të isha njohtuar në një kamp të Norfolkut. Ajo vashë me kaçurrela të kuqe të cilën e kisha harruar po atë çast kur qesh ndarë prej saj, po më shfaqej ëndërr çdo dhjetë vjet, përafërsisht me këtë solucion ëndrre: shtëpia e Bacës tim zhvendosej nga një fshat i Karadakut në Leicesterin industrial, ballkonet tona këqyreshin ballë për ballë dhe sa më tepër që këqyreshin, aq më tepër afroheshin, kurse në ndërmjetzën e tyre rriteshin do lule degëgjata që dalëngadalë vinin dukje u shndërruar në shkallë. Nëpër ato shkallë e shihja Wendyn tek vinte kah unë. Së pari dukej fytyra e saj e bardhë dhe e piklaftë, pastaj sytë e saj të mëdhenj ngjyrë qielli dhe në fund flokët e saj të shkurtër me kaçurrela të kuqe. Ajo vinte nëpër shkallë që sielleshin deri te ballkoni i saj kah unë, kurse për dore i mbante të dy fëmijët e mij, Hënën dhe Diellin, të cilët njëkohësisht ishin edhe fëmijët e saj. Ëndrra më dilte përherë kur matesha t’i përqafoj... nga dashuria e madhe për Wendyn, që vetëm vetëm në ëndërr mund të ishte gruaja ime, prej ëndrrës dalëngadalë zhvendosesha në zhgjëndërr. (Që këtu, edhe kjo dëshirë që zgjat sa zgjat koha e dehjes prej ëndrrës. E tepërt është të thuhet se tridhjetë gushti për mua e ka po atë kuptim që ka një prilli, dita e rrenave). Kjo ëndërr ma kujtoi Borhesin dhe tezën tezën e tij për krijimin e botës për gjashtë ditë. Ditën e shtatë, atë ditë kur Zoti kish pushuar së krijuari botën, unë u çova peshë (mbajeni mend këtë frazë - u çova peshë), këtë tregim do ta shkruaj, thashë. Pas orës dymbëdhjetë të natës, përtej derës e dëgjova të njëjtën cëmbitje; dola dhe e përzura nga ballkoni atë qen. Ishte natë e ftohtë tetori, frynte nga të gjitha anët me vaj të kërcyllit nga varret, kurse ajo gjysmë hëne që dukej larg, po perëndonte kah jugu i planetit, ashtu siç perëndon drita e llampës në të cilën është harxhuar vajguri. Hyra brendë dhe e mora lapsin në dorë. Këtë tregim do ta shkruaj, dhe… Trokëllimat në derë m’i zgjuan mornicat trupit. Duhet të kishte kaluar mesi i natës. Më duhet ta them tash të vërtetën menjëherë, s’di ç’ka ndodhur me mua pastaj, si jam gjetur para derës, përpara asaj shfaqjeje monstruoze, s’kam fjalë. E mbaj mend vetëm këtë dialog: - Grua po më bën mua, a? Po a e din ti se kush jam unë? Heshtje. - A e din ti kush jam unë? Po fliste heroi dhe tradhëtari im. - Po, unë jam Ali Pashë Tepelena, kurse ti… - Unë… - Pak po të duket që sulltani ma preu kokën që edhe ti të m’i trazosh eshtrat. - Jo, unë… - Të vërtetën e don? Tradhëtar të më quash? - Po suliotët? T’i lëmë masat e varfëra që i rrope, t’i lëmë ambiciet e sëmura për famë… por suliotët? Po grate e tyre që i gremisje? - Spjegime! Ti po kërkon shpjegime dhe llogari! Do të të tregoja unë, por…. në mulli të kujt çon ky tregim? - Suliotët! Suliotët dhe gratë e tyre me foshnjet e që ua mbysje në bark? - Në mulli të kujt… a në analet anadollake, a? - Ato flasin për shqiptarë të “ndershëm”, ata flasin për shqiptarë të “ndershëm” sot… Jo, atë tregim s’e shkrova atë natë, as kurrë. Unë s’isha Borhesi, kurse gjithçka e tij kahmot kish vdekur në mua.
Comments