Ka lule e det dhe dashuri të madhe

(Kujtimit të poetit elbasanas, Milianov Kallupi, pas një vizite që ia bëmë me poetin vlonjat Myrteza Mara, kur ai ishte i sëmurë)

Tregim nga Fatmir Terziu

Dielli kishte ngecur çehrren e tij përgjysëm në mesin e pishave në Krastë. Kodra e gjysëmqethur ndihej, se po zgjohej ngadalë atij mëngjesi. Ora pesë e mëngjesit na gjeti sytë tanë në atë drejtim. Pamë dhe nuk folëm. Kaluam ndanë Bulevardit të Ri dhe thamë andej jeton Poeti. Zakonisht Poeti nuk ndodhet në ballkon në këtë orë. As dhe në dritaren që shikon nga kodra. Gjëja më simbolike është lëvizja e perdes në dritaren e tij me pamjen nga Bulevardi i Ri me pemë e gjëlbërim anës trotuareve.

Është Pallat i vjetër. Apartamenti i tij ndodhet në katin e fundit të ndërtesës së madhe të quajtur të ushtarakëve, por tashmë të braktisur prej uniformave të tyre. Kur arritëm në hyrje, të dy ngritëm sytë lart edhe një herë pa asnjë fjalë tjetër. Këtu, fasada e zymtë në gri formon korniza të ndryshme. Në krye, ku korniza e fundit vërshonte në mjegullat e qiellit, një dritare e vetme ndriçohej nga një dritë vezulluese. Por sa triumfalisht shkëlqeu kundër të tjerave, kundër njerëzimit që flinte, në kontrast me vargun e alumintë të dritareve me grila. Këndvështrimet dukeshin të papërgjegjshëm. Shkallët u kthenin një zbehje të verbër!

Mund të jetë një klishe romantike e pronarëve të pallatit, por sidoqoftë na ngushëllon ideja se ndërsa të tjerët po shkojnë në një gjumë të thellë atje lart, atje lart, nën dritën e vetmuar, ai po shkruan poezi. Ishte pikërisht ajo orë e pasmesnatës. Orë supreme. Ndoshta koha më e fshehtë e natës. Koha kur lindin ëndrrat, ku shtëtit shpirti. E kjo, nëse ka mundësi, shkund dhimbjet e grumbulluara, fluturon mbi suletë dhe mbi blozën e kësaj bote. Aty gërryen me të padukshmen e mendjes dhe kërkon fjalë misterioze, që nesër do ta ndihmojnë me bukurinë e tyre të mallëngjejnë zemrat e njerëzve. Me siguri ndoshta dhe t'i shtyjnë në mendime për vepra të mëdha. A është e mundur që një poet të punojë? Le të themi, në tre të mëngjesit, i sapo zgjuar, i pa rruar. Madje pa as mëngjesin e zakonshëm.

Papritur, teksa shikonim fytyra të përmbysura dhe mendime të hutuara, që na kalonin nëpër kokë, diçka si një hije lëvizi në skicën e dritares së ndriçuar dhe një objekt zbriti me një fluturim të butë mbi ne. Para se të binte në tokë, shkëlqimi i një llambë rruge aty pranë e bëri të qartë se ishte një top letre. Ajo shukë e shkujdesur u hodh nga trotuari.

Çfarë ishte ai topth? Një mesazh për ne të dy? Apo një thirrje për të huajin që e zbuloi për herë të parë, si ato që njerëzit e shpëtuar nga përmbytjet me anije në ishujt e shkretë hedhin në shishe mesazhin e shpresë për ndihmë dhe ia besojnë valëve të oqeanit, duke kthyer sytë lart në qiell?

Kjo ishte gjëja e parë që na ra në mendje. Apo poetit i është ngritur tensioni, nga i cili vuan dhe, meqë nuk ka njeri në shtëpi, thërret për ndihmë? Apo grabitës mund të kenë hyrë në dhomën e tij, dhe kjo është një thirrje e dëshpëruar?

Së bashku u përkulëm për të marrë letrën. Doli të isha më i shpejtë.

- Çfarë është? - pyeti shoku im.

Nuk ishte një gjethe e thërrmuar. Nuk ishte një thirrje për ndihmë. Realiteti doli të ishte më i thjeshtë dhe banal. Ose, ndoshta më misterioz. Në duart e mia gjeta një grusht copash letre në të cilat vura re copëza fjalësh. Me sa duket, pasi mbaroi së shkruari, poeti u pushtua nga zhgënjimi, ose inati, e grisi gjethen në njëqind copa, i shtypi në një top dhe i dërgoi në rrugë, se aty në atë rrugë i pati mbledhur ato fjalë, që hera-herë i shënonte edhe në pecetat e buzëve, pasi pinte kafenë ndanë rrugës përbri, dhe në paketën e zbrazur të cigareve.

„Mos e hidhni“, tha Myrtezai menjëherë, „mund të jetë një poezi e mrekullueshme“. Me pak durim do t'i drejtojmë rrudhat.

„Nëse do të ishte e mrekullueshme, ai nuk do ta kishte hequr qafe atë, të jeni të sigurt.“ Nëse ka vendosur kështu, atëherë është penduar, nuk i pëlqen, nuk e njeh si të tijën.

„Ti padyshim nuk di asgjë për të.“ Poezitë e tij më të famshme deri më tani janë ruajtur nga miqtë që i mbetën gjithnjë të afërmit e tij. Disa herë mërzitej me disa poezi. Ai donte t'i shkatërronte. Ai është përgjithmonë i pakënaqur.

„Përveç kësaj, ai është i sëmurë dhe bën dializa, nuk shkruan rregullisht prej vdisa muajsh“.

„Ai shkruan e si tjetër, thjesht nuk boton se nuk mund t’i pëlqejë ajo që tashmë i del prej vetes“.

- Në rregull. Po sikur në vend të një poezie, thashë, të ishte vetëm një shënim, një letër për një mik apo edhe një listë blerjesh?

- Në këtë kohë?

- Sigurisht. Në këtë kohë. Them se poetët sia ai, edhe llogaritë i bëjnë në dy ose tre të mëngjesit.

Ndërkohë shtrëngova duart, i shtrëngova sërish copat e letrës dhe i futa në xhepin e xhaketës.

Pavarësisht kundërshtimeve të Myrtezait, që atëherë nuk i kam hequr këto fragmente, nuk i kam shtrirë mbi një tavolinë, por edhe nuk jam munduar ta lexoj se çfarë është shkruar në këtë topth letrash. Topi i letrës, pak a shumë në të njëjtën gjendje në të cilën e mora nga toka, është futur në një sirtar, nga i cili nuk del.

Ka mundësi që miku im të ketë pasur të drejtë, dhe që poeti thjesht të jetë penduar për atë që sapo ka krijuar dhe për shkak të perfeksionizmit të tij të njohur ka shkatërruar vargje, që përndryshe do të ishin bërë të pavdekshme. Ndoshta fjalët që ai shkroi atë natë ishin në harmoni hyjnore, gjëja më e fuqishme dhe më e pastër e krijuar ndonjëherë në botë.

Por nuk duhen harruar hipotezat e tjera të mundshme: se është një shkresurinë pa vlerë të veçantë, se është, siç e kam përmendur më lart, një shënim më i zakonshëm i punëve të shtëpisë; se fleta nuk është shkruar dhe grisur nga poeti, por nga ndonjë i afërm, ose shërbëtor (pak që kam parë nga shkrimi i dorës nuk më mundëson të përcaktoj se i kujt është), se është vërtet një poezi, por e pasuksesshme, ose drejtpërdrejt, as këtë opsion nuk duhet ta përjashtojmë. Ndoshta edhe mund të kemi gabuar se dritarja e ndriçuar nuk ka qenë e poetit, por e një banuesi tjetër, me ç'rast dorëshkrimi i grisur ka vlerën e lëndës së parë dytësore dhe asgjë më shumë.

Megjithatë, nuk janë këto teori negative që më pengojnë të rivendos copëzat e letrave. Në të kundërtën…. Rrethanat e mesnatës së gjetjes së kësaj shuke letrash, bindja, ndoshta e pabazë, se një paracaktim i panjohur më shpesh sesa imagjinojmë, paracakton gjërat e jetës që në pamje të parë duket se varen nga ajo që kemi në kokën tonë. Dhe ne për poetin e dimë atë që kemi ditur gjithmonë. Shënimet e tij me dorë të lirë, sapo i vinte një ide, si në dritë, ashtu edhe në errësirë.

Ndoshta u krijua nga rastësia e verbër, me dy fjalë, ideja se një lloj prove, një fat i mençur na ka dërguar atje, mua dhe Myrtezain, pikërisht në natën në fjalë dhe në orën në fjalë, për të shpëtuar një thesar, që përndryshe do të kishte humbur. E gjithë kjo, me ndikimin e fuqishëm që argumenton bazuar në të paarsyeshmen mbi imagjinatën, ndaj më bindi se topi i letrës endacak përmbante një sekret të madh. Imagjinova vargje të bukurisë mbinjerëzore, që poeti ishte detyruar t'i shkatërronte për shkak të bindjes së hidhur se nuk do të mund të fluturonte më kurrë kaq lart (dihet se pasi të ketë arritur majën e trajektores së tij, artisti në mënyrë të pashmangshme fillon të zbresë dhe tenton të urrejë gjithçka që ka bërë më parë, gjë që i kujton atij një lumturi të humbur përgjithmonë).

Me këto bindje, unë preferoj ta ruaj të paprekur surprizën e çmuar të mbyllur në topin e letrës, për ta ruajtur për një të ardhme të pasigurt. Dhe si në jetë, pritja e një gjëje të dëshiruar na jep më shumë gëzim, sesa përvetësimi i saj (dhe gjëja më e mençur është të mos nxitojmë menjëherë, por ngadalë të shijojmë atë shumëllojshmëri të mrekullueshme të dëshirës, ​​ku sigurisht që do të kënaqet, por jo ende, me fjalë të tjera: pritje pa frikë dhe dyshime, ndoshta forma e vetme e lumturisë që i jepet njeriut), ashtu si pranvera, e cila është një premtim, u jep më shumë kënaqësi njerëzve se vera, që është fundi i saj i shumëpritur. Kështu që për ta parapëlqyer me fantazinë e saj, shkëlqimi i poezisë së panjohur është i barabartë, madje e tejkalon kënaqësinë artistike të njohurive të saj të drejtpërdrejta dhe të plota. Dikush mund të thotë se kjo lojë e imagjinatës është shumë e lirë, se u hap rrugë mistifikimit dhe bllofeve. E megjithatë, nëse hedhim një vështrim prapa, do të zbulojmë se gëzimet më të ëmbla dhe më nxitëse nuk kishin kurrë një themel më të fortë.

Në fund të fundit, a nuk do të ishte pikërisht ky misteri i poezisë (një nga shembujt më ekstremë të së cilës është topi prej letre)? Ndoshta poezia në fund të fundit nuk ka nevojë për një gjuhë të hapur dhe të kuptueshme universalisht, ose një sekuencë logjike, as që fjalët e saj të formojnë klauzola, apo të shprehin koncepte kuptimplota. Dhe më shumë: ndoshta fjalët, si në rastin tonë, mund të ndahen dhe të përzihen në një shkrirje arbitrare të rrokjeve. Për më tepër: ndoshta për të shijuar sharmin e tyre, për të ndjerë fuqinë e tyre, është madje e panevojshme t'i lexosh ato. Pra mjafton t'i shikosh, mjafton prekja, ndoshta mjafton afërsia fizike? Ndoshta po. Mbi të gjitha, megjithatë, gjëja më e rëndësishme është të besosh se një përmbledhje e caktuar me poezi, në një faqe të caktuar, në vargje të caktuara, në personazhe të caktuara përmban një kryevepër. E bukura është kryesisht e bukur, kryesisht sepse e konsideroni si të tillë, - e kisha lexuar diku. Unë, për shembull, kur hap sirtarin dhe mbaj në dorë topin e letrës, në grumbullin e copëzave të të cilit supozoj se fshihet drafti i parë i një poezie, mund të sugjeroj me vete, por befas filloj të ndihem më shumë i kënaqur, më i gjallë, më i lehtë, ndiej shkëlqimin e madhështisë shpirtërore dhe nga fundi i horizontit gjërat fillojnë të më afrohen ngadalë, bëhen shurdhmemece si malet e vetmuara. Dhe nuk është çudi që përmban vetëm draftin e një letre malli për atë që zemra flet vetëm atëherë kur frymëzohet thellë.

E kapa dhe një herë atë letër. Atë shuk të pështjellë ndoshta jo vetëm me duar, por dhe me frymë Njeriu të strukur e shkulur nga vitet. Nisa ta shtroj. Pastaj lexova: „Fytyrën nga brigjet e tokës sime“. Heshta një herë. Myrtezai u afrua dhe filloi të lexonte edhe ai. U bëmë një dyshe që lexonim me zë të ulët: „Arbëreshët e Italisë kur u lind fëmija, e kanë bërë zakon që t'ia kthejnë fytyrën nga Shqipqëria, nga dheu i të parëve“. Pastaj morëm frymë thellë dhe nisëm të recitonim më ndryshe:

„Ja, linde dhe një fëmijë me sy të bukur,

Fytyrën – nga brigjet e tokës në male,

Në këtë veprim kaq të thjeshtë në të dukur,

Ka lule e det dhe dashuri të madhe!“

Në fund ishte shkruar me gërma të shtrira, që ne i quajmë italike: Miljanov Kallupi.