Jonçe

Jonçe

Tregim nga Fatmir Terziu

“Vos mane[1]” – pëshpëriti ajo dhe i holli një sy të dyfish-klapitur nën qepalla, fare pjerrtaz, ndërsa kuajt kishin ndaluar dhe hingëllinin pakuptueshëm për momentin. Ai tërhoqi frerin e kalit dhe bëri paksa më afër saj, duke dashur t’i flasë me zë të ulët, mjaft lehtë e sqarueshëm.

“Është vesa e mëngjesit!” – belbëzoi ai, “kështu i themi ne këndej”.

“Veza…, vez…”

“Jo, po pula, …vesá. Shkurt dhe qartë vesá”, sikurse them unë “sqepari, sëpata, sapuni, samari, s… E, kuptove?”

“Ok, ves…, ja po e them, vesa”.

“E the. Bukur. Tani zbrit të përcjellim ndonjë jonçe[2] në stomak dhe të të them se ku ndodhemi.”

“Në ndonjë aventurë tjetër?”

“Nuk ka fund për aventurat, as për ato që krijojmë padashje, as për ato që mund t’i kemi me dashje, nëse i shijojmë me sy të hapur.”

“Pra, është ashtu sikurse më the?”

“Saktë. Qëllimi i jetës është ta jetosh atë, ta shijosh përvojën në maksimum. Qëllimi ynë është të arrijmë …

“Sigurisht të arrijmë, me padurim dhe pa frikë për një përvojë më të re dhe më të pasur në këtë rrugë që..., që na e mori frymën.”

“Asnjë rrugë nuk është e gjatë me shoqëri të mirë.”

“Më duket se po e kuptoj tashmë më së miri. Jemi në kuptimin e saktë të asaj që më ka thënë gjyshja, se ata që udhëtojnë së bashku kanë më shumë të ngjarë të qëndrojnë së bashku dhe të ndjehen më të lidhur.”

“Ndërsa gjyshja ime më thoshte, udhëto vetëm me të barabartët ose bestarët e tu, nëse nuk ke asnjë nga këta të dy, udhëto më mirë vetëm.”

“E unë? Unë ku qëndroj?”

“Ja këtu në mes. Nuk e shikon se çfarë të pret?”

“Nuk më duket se e kuptove pyetjen time? E kisha…”

“Ajo që shkon në këtë pikë i ka të dyja. Përgjigjja zakonisht jepet dhe me “body language”, apo s’më ke thënë kështu?”

“Epo, aty është një pikë dhe…”

“Dhe Arkimedi, pikërisht nga këto kodrat këtu pranë ka thënë më jepni një shkop dhe një pikë mbështetëse dhe unë e ngrej Rruzullin në …”

“Pa provoje njëherë në këto kodra, nëse kishte të drejtë Arkimedi?”

Askush nuk do ta besonte se ajo vesë e hollë e tokës arbërore të lagte aq shumë. Dukej sikur toka dhe bimët kishin bërë bashkë lotët e tyre, të gjitha netëve të shkurtra të verës dhe shtrydhnin nga trupi të mbanin gjallë atë thatësirë që zhuzhiste që në pesë të mëngjesit. Rrobat e tyre thuajse ishin larushuar në atë minutazh që s’la as kuajt larg kureshtjes. Zogjtë kënduan mbi kokat e tyre. Pemët mbanin një iso të nisur diku pranë. E …, vetëm kaq. Nga shtëpitë e ndara në grupe të vogla poshtë kodrës u dëgjua një zë. Pastaj një zhurmë e madhe. Zëri shpërndahej matanë luginës, matanë dy grykave ku shtrihej brinjëlagur Radika.

“Vajtojca!”[3] – foli Mareja dhe menjëherë u duk në sytë e Gentit, sikur edhe sytë e saj kishin huazuar nga vesa e atij mëngjesi.

Genti po e shikonte. Habitej, se si mund të qëllonte të ishte e njëjta fjalë, një fjalë kaq e vjetër e mbajtur gjallë në atë trup të njomë, të lindur e rritur mjaft larg nga ajo anë. Aq më shumë që në atë trup tashmë trazoheshin disa gjuhë. E fundit, ndoshta e tillë mund të ishte kjo që ai i trazonte hera-herës gjatë kësaj udhe të gjatë me kuaj në një kohë të tillë.

“Vajtojca?! Si ta kuptoj këtë fjalë?” – ndërhyri Genti, jo më tashmë si ai i gjithëdituri, ai i mëparshmi…, por tamam në një lojë të pandjeshme, tamam sikur bënte të paditurin për atë fjalë që e kishte dëgjuar qëkur ishte pesë vjeç. Qëkur…

Atë natë ai kishte qenë për gosti. Dhe gostitë ishin një traditë e hershme në zonën ku ai kishte lindur, e kishte marë tezja e tij, që nuk kishte fëmijë. Kishte ndejtur atje gjithë natën duke dëgjuar orllopane, dhe në mëngjes ishte bërë gati të kthehej. Por, në sytë e tezes së tij kishte parë lotë. Lotë që kishin një qasje tjetër.

“Nuk do të shkosh sot në shtëpi! Do të qëndrosh …, do të rrish edhe sonte këtu…, pastaj…, pastaj…”. Por Genti kishte dalë vetëtimthi nga dera dhe kishte vrapuar me të katra, ashtu si një çamarrok i llastuar që ishte. Kur mbërriti, vetëm atëherë ngriti kokën dhe…, ç’të shikonte. Tymi sapo ishte shuar dhe shtëpia ishte rrafshuar thuajse komplet. Dhe fjalinë e parë që dëgjoi ishte: “largojeni djalin se po fillon vajtojca”.

“Vajtojca…, vajtojca… duket sikur edhe këtu është si në të gjitha vendet ku kemi shkuar. Dhe ja për të gjitha vendet ku do të shkojmë. Dhe këtu për mua, duke pëshpëritur përsëri, dhe përsëri, dhe përsëri, dhe përsëri: Vajtojca…Përsa kohë do të na duhet të shohim vetëm lotë në sy?”

“E dija që e kishe kuptuar. Nuk e di pse e ndjeva se ishte një fjalë që na bënte më shumë bashkë pa arsyen më të vogël për ta sqaruar më thellë. Nuk e di…”

“Ndërsa unë, unë nuk më duket se jam përsëri i njëjti edhe pasi kam parë hënën të shkëlqejë në anën tjetër të botës.”

“ Ndoshta nuk pajtohesh me atë të thënën, se ai që kthehet nga një udhëtim nuk është i njëjtë me atë që ishte para se ai të largohet.”

“Sidoqoftë kjo ka rëndësi… Planet e çuditshme të udhëtimit janë mësime vallëzimi nga Zoti. Dhe ne nuk kemi vetëm arsyen e asaj që dëgjojmë nga larg, nga ajo që përlot vajtojca, por nga ajo që vajtojca na bën të vallëzojë në trupin, ndjesinë tonë. Është fjala që na bën të tillë, më saktë të atillë që të kuptojmë se …”

“Ne jemi nga e njëjta rrjedhë, nga e njëjta ligjësi që e prodhoi këtë fjalë. Kur isha e vogël në krahët e gjyshes sime në Aquafirmoza[4] e shuajta kuriozitetin e kësaj fjale për herë të parë. E mbaj mend kur ajo me lotë në sy më tregoi se ligjërimi poetik i gruas me të zeza ishte pikërisht dallimi që e bënte të quhej ajo si e tillë. Që atëhere kanë kaluar mjaft vite dhe unë ende e bluaj nëpër mendje vajtojcën që vajtonte me fjalë të dhimbshme mbi trupin e pajetë të babait tim.”

“Pra, duket se vesa e kësaj toke na bëri mirë, apo jo?”

“Sigurisht që na bëri mirë. Është vesa e tokës që na lindi të parët tanë. Jo më kot e këndojmë atë këngë “Bie vesë e hollë në tokën arbërore”.”

“E ndjej, e shoh dhe e vërtetoj tek këta dy sy tashmë. Do të doja të udhëtoja botën me Ju dy herë. Një herë për të parë vetë botën. Herën e dytë, për të parë mënyrën si e shohin sytë e tu botën.”

“Vetëm kaq?”

“Jo. Ke të drejtë në udhëtimin tjetër të ndalemi pikërisht atje në Aquafirmoza[5] dhe të këndojmë bashkë me të tjerët “bie vesë e hollë në tokën arbërore” dhe…”

“Dhe …”

“Të vëmë unazat e të presim fëmijët tanë arbërorë…edhe në Aquafirmoza…”.

“E në fund ti do të bësh jonçe e unë do të jem duke kënduar afër teje:

“Njo e e njote ndai broma,

na bomi brumë fit

mori zonja Mareja…”.

Sqarime:

 [1] Këtu: Arbërore, nga fjala Latinisht, "Ros mane", vesa e mëngjesit. [2] Kulaçë të vegjël të përgatitur që herët nga gratë shqiptare. Kështu quheshin në Shqipëri të mesme, por edhe në zonën e Gollobordës, si dhe në Myzeqe. Kjo vinte nga zakoni “bukë e lugë”, që praktikohej në jug të Shqipërisë, sidomos në Gjirokastër. Më tutje në rrethin eFierit këtë e quanin “mojalli” dhe e gjuanin me shigjetë, biranje. Këtë kulaç e vendosin në kokë të nuses në Has, Mirditë, Korçë e Vlorë. Kështu ai edhe jashtë dasme quhej kulaç dashurie. [3] Kështu quhen gratë që në të kaluarën vajtimin ekishin profesion dhe pajtoheshin për vaje në vdekje të ndryshme. Ato quheshin në disa vise edhe “vejemore”. [4] E ardhur si fillim me traditat leximore të Zihni Sakos nga materialet e ekspeditës në zonën e Cozencës. [5] Fshat arbëresh në Itali.