Illo Foto , Studjus , NY- Shkurt 2022
Do paraqes disa kumtesa , nga libri i jashtzakonshem i Shopenhauerit “Bota si vullnet dhe perfaqesim “ . Ne qe jami arsimuar ne monizem , jemi njohur me filozofi te gabuar , ose thene , me troc , me nje lende , qe nuk ishte filozofi . Pse ka ndodhur ky handikap? Sepse vete te ashtuquajturit filozofe materjaliste , jane rrekur ta perdorin filozofine ndihmese te revolucionit . Revolucioni , nuk krijon , por shkaterron.
Ky qe vijon eshte kumti i pare .
Njerezimin e ka munduar mendimi i krijimit dhe funksionimit te shoqerise njerezore . C’fare e mban ate ne kembe , si zhvillohet dhe midis te tjerash , a eshte e afte mendja njerezore ta njofi ligjesine e krijimit te ndryshimeve te kesaj shoqerie , qe funksionon ne prefeksion te plote . Fete , kete enigme e kane sqaruar , sipas menyres se tyre , prandaj jane te respekuara, me shume se te besuara.
Njeriu , eshte kafshe e ndergjegjeshme . Ky kuriozitet eshte teresisht i ligjshem . Si kerkese e kesaj fantazie te ligjeshme , per efekt te ligjit te ndryshushmerise brenda llojit , linden dijetare , qe krijuan premisa , per te ndertuar shkencat , qe i dhane aksileracion zhvillimit shoqeror , jo vetem fizik , por dhe per zhvillimin mendor , ne perspektive .
Me gjithse keto zhvillime , nuk ishin pak , mbeteshin ende te pa mjaftushme , deri sa linden mendje te shquara , qe i dhane pergjigje shkences se njeriut , studimit te vete shkencave , qe ishin ne zhvillim embrional . Kjo dituri , qe spjegon te tera zhvillimet mendore, pertej zhvillimit te shkencave , dijetari Pitagora e quajti, filozofi (Gre. ) , qe do te thote deshire , per dituri . Nuk eshte shkence , por doktrine , qe mbeshtet ne te tera arritjet shkencore , te nje kohe te caketuar.
Kjo doktrine , ne antikitet u zhvillua , ne te tera dimensionet , qe moren zhvillim te madh , pas shpikjes se shkrimit . Me shkrimin , njerezimi u be i zot i vetes dhe i te arthmes . Mendimi i tij nuk humbiste , ne eter . Mendimi konservohej , duke i sherbyer brezi brezit . Kaq zhvillim mori filozofia , sa qe mendimet filozofike te antikitetit , u sherbyen te tere brezave dhe ishin mbizoteruse deri ne shekullin e XIX , kur mendimi filozofik u levrua me gjere , nga shkencetaret e te tera kombeve , kryesisht ata te shtetit gjerman , por jo vetem . Sistemi kapitalist stimuloi zhvillimet shkencore , krahas kapitalizmit , u zhvilluan doktrinat filozofike , si mundesi reale , per te rritur shkallen e njohjes te sistemit progresiv kohor .
Mendimi filozofik i antikitetit , vazhdon te mbetet I vertete edhe ne shekullin tone , qe eshte quajtur shekulli i fluturimeve nderplanetare. Pare ne kete prizem filozofia kohore , ka depertuar ne hapesire . Mjedisi I filozofise se antikitetit , eshte zgjeruar ne hapesiren nderyjore. Keto hapesira dhe kete mjedis ,kur nuk ishin ne gjengja ta spjegonin , filozofet e antikitetit , ua paten lene Perendive .Filpzofia antike ishte e nje trungu . Aristoteli , ose Sokrati , perfaqesonin te tera shkencat dhe lidhjet e tyre . Me diferencimin e shkencave , u zhvilluan dhe deget filozofike , si astronomia , me deget e saj , fizika me deget e shumta te saj , biollogjia me deget , deri ne mjekesi matematikat , si baze e shkencave kompjuterike , kiberintika dhe fluturimet nderplanetare etj. Nendeget shkencore , jane me shume se shkencat e mirfillta , nga ku e kane origjinen .
Dy shekujt e fundit dhe keto dekada te shekullit te ri , e kane zhvilluar filozofine , ne te tera dimensionet . E thene me shkurt , filozofia eshte zhvilluar me te njejtat ritme , kur kemi parasysh dhe kritikat ndaj filozofeve destruktive . Ne kete rrast mund te permenim studjusit ekstremiste marksiste, qe formuluan tiparet e nje sistemi , me emrin “socialist “ dhe koha e demaskoi si pseudodoktrine. Bota e vuajti per me shume se 80 vjet .
Aktualisht nuk ka mbetur asnje fenomen , pa pergjigjen shkencore dhe pa u veshur me mantelin filozofik kohor . Zhvillimet dhe fenomenet e botes , kane dy rruge , per t’u shpjeguar : Shpjegimi fetar dhe ai filozofik , i mbeshtetur ne zhvillimet e shkencave dhe degeve te reja , qe folem me siper.
Ne shekullin e 19 u zhvillua lufte e asher midis dy rrymave kryesoore filozofike : Materjalizmit dhe idealizmit . Perfaqesusit e materjalizmit e kaluan kufirin e konkurences te te dy rrymave , qe u paten zhvilluar paqesisht ne mbi dymije e pak vjet . Marksizmi , si rryme e lindur ne Europen kontradiktore , i dha filozofise karakterin , qe nuk i perkiste dhe as i perket . Simbas materjalizmit maxist shteti kapitalist rrezohet me dhune . Vete Marxi , pershendeti komunen e Parizit . I ashtuquajturi marksiszem , deshtoi , duke i faturuar njerezimit nje kosto te larte morale dhe materjale.
Rryma e dhunes materjaliste u perqafua nga ideolloget ruse , perfaqesuar nga Lenini . Kjo dhune u percfaq dhe brenda filozefeve . U eliminua Trocki dhe idhtaret e tij . Filozofia e dhunes vijoi gjithe shekullin e XX dhe vijon te ekzistoi si filozofi qeverrisese edhe ne kete shekull . Kontradiktat e rrymave filozofike te shekullit 20 , ne keto vite , qe jetojme , e kane rrezuar teorine e dhunes , si filozofi qeverrisese . Teorise marksiste i ka mbetur analiza e konkurences dhe ekonomija e tregut. Per keto drejtoime shkencore , marxizmi mbetet teori , qe studjohet ne programet e sotme universitare .
Duke qene se arritem ne kete faze te kumtuses , nuk do te le jasht vemendjes , qofte dhe fare shkurt , si eshte zhvilluar lenda e Filozofise ne Universitetin e qeverise moniste .
Lendet baze te universiteteve te kohes , ishin , Marxizmi dhe Ekonomija politike , nuk po permend lendet e psikollogjise , dhe llogjikes , sepse edhe keto , po t’I rremoje fare pak , u delte bekeri marxist . Lendet marksiste , fillonin me lavderimin e Marxit dhe perfundonin , me kritiken e Dawid Rikardo dhe Adam Smith , dhe “reaksionaret e tjere te komunizmit” . Studenti ishte i detyruar te pertypte ate , qe i servirnin , sepse , me e pakta perseriste klasen .
Lektoret nuk mund te dilnin nga ky rreth i ngushte , qe fillonte me Marxin dhe mbyllej me Lenin- Stalinin . Ajo ishte situate tmerresisht e politizuar , per lenden kryesore te formimit akademik te studentit te asaj kohe . Studenti ishte viktime e nje arsimimi absurd . Literature tjetr , jasht katedres , apsolutisht nuk gjendej .
Si u kaperxye kjo situate inkuizicioni ? Vete studenti kishte intuiten , qe ajo , qe thuhej ne kateder , ishte e kundert ne jete . Degjoheshin radiot e huaja , aq sa mund te degjoheshin . Vinin revista dhe texte nga jashte , aq sa mund te vinin . Kishte petagoge , qe ne leksionet e tyre i jepnin te ballafaquara mendimet e te dy kampeve filozofike . Te tille ishin : Gaqo Pisha , Vangjrel Moisiu , Remzie Dvorani , e ndonje tjeter , qe nuk e kam pase njohur . E pergjithshmja eshte se bindjet filozofike te asaj kohe mbeteshin te cunguara , krejtesisht te deformuara , sic ishte vete fytyra e sistemit politik .
Kam shkruar disa ese te natyres filozofike , fillo me Nitchen dhe perfundoja me Fjordin. Keto kumte , mi ka botuar organi yne , “Fjala e lre “. Kohet e fundit kam studjuar librin “Bota si vullnet dhe perfaqesim “ .Autori i ketij libri eshte Artur Shopenhauer . Nuk eshte liber voluminoz ne faqe letre , por eshte doktrina me e plote e filozofise kohore . Duke qene e tille ky liber eshte veshtire te permblidhet ne studime te tjera , vec si eshte thene ne liber .
Me pak fjale i tere libri ( 4 volume ) , jane percaketime rigoroze te fenomeneve dhe njohurive shkencore te brendise se tyre . Shqiperusi i ketij libri , quhet Dritan Thomallari , eshte perkthys shkencor . Thuhet se eshte I njohur . S’ka si te jete ndryshe.
Disa percaketime , nuk ka mundur t’u gjeje shprehjet adekuate dhe I ka dhene gjermanisht . Kete fenomen e kam ndeshur dhe ne shqiperuse te tjere . Mendoj se duhet te ndalohet kjo menyre e te renit shkurt te udhes . Ka gjuhe ne bote shume me te paperpunuara se shqipja dhe perkthysit , u japin lexusve te tyre materjale te perkthyera denjesisht . Kur nuk gjenden fjale , qe eshte krejt e natyrshme , duhen zevendesuar me fjali sa me te shkurtra , qofte dhe te gjata , por jo me paragrafe te tere te pa perkthyer . Ka pasur rraste , qe kam gjetur edhe faqe te tera . Si ka mundesi te behen abuzime te tilla , kur edhe google e merr persiper perkthimin , pa asnje problem?
Ka pasur te drejte Tolstoi , qe ka shkruar : “ Shopenhaer eshte mendimtari me i famshem i te tera kohrave . “ Studjusi italian i vepres se Shopenhaerit, Sassio Giametta shprehet se ky vleresim i Tolstoit , ka nevoje , per t’u korrektuar , por ne fund edhe ai studjus , pajtohet me gjykimin e Tolstoit , per kete gjigant te mendimit filozofik kohor .
Libri , i Shopenhauerit , i ballafaqon pikpamjet filozofike te te te tera ngjyrave , pavaresisht se disa jane kunder pikpamjeve te tij . Librat filozofike , qe qarkullojne , jane pa asnje kufi censure . Kjo eshte demokracia reale e shprehjes dhe e te kuptuarit te botes reale , qe na rrethon . Bota ekzston jashte vulnetit njerezor . Ndryshimet e saj , nuk vihen re . Vete filozofija eshte shndruar ne nje lloj letersie , ku personazhet kryesor , jane Bota dhe njeriu . Duke qene e tille nuk mund te emertohet shekence .
Shkencat e njeriut jane shume , aq sa dhe te botes. Vendet jane zene me kohe , per keto objekte studimi . Kjo eshte arsyeja , qe eshte quajtur doktrine , qe kordinon shkencat , pa nderhyre ne to .
Nje nga turpet me te medha te shkolles moniste ishte fakti , qe marksizmin e quante Shkenca e shkencave dhe c’do shkence duhet te lidhej me permbajtjen marxiste . Njeriu , mund te fliste , per kimine e trupave te ngurte , studenti i shkrete duhet te gjente , c’kishte kuvenduar Marxi , ose Lenini , per trupat e ngurte , ose te lengshem , ne se nuk e lidhte me kete problem , nota fluturonte , drejt pakaluses.Ka rraste , qe flitet ne gazeta se arsimi ishte falas . Duhet thene falas , por absurd .
Une nuk kam aftesine te bej analizen e aresimit , por nje gje e di me siguri te plote . Ne programet universitare te filozofise , nuk shtjelloheshin veprat e Shopenhaurit , Te Nitxhes , te Cantit , Te Camyse , te Frojdit . Gjithcka vertitej rreth Marx- Engels - Foirback . Ky realitet ishte trishtus . Universitari , qe nuk njef filozofine reale , nuk njef vetveten .
Duke qene brenda pluralizmit te mendimi , lexusi gjen rrugen e tij te orientimit , per spjegimin e botes dhe te ndjenjave te njeriut. Ketu mund te gjykojme se sa e shtrember ishte e ashtuquajtura doktrine marksiste e ish shkolles shqiptare moniste . Ajo lloj doktrone njifte rrugen rigoroze : Ose me Marxin ose shpallesh armik i pa pajtushem .
Duke qene se doktrina filozofike , ndahet ne idealiste dhe materjaliste , ekstremet e tyre praktike, formulohen ne nazizem dhe komunizem . Nazizmin e ka njohur hisatoria , komunizmin , nuk e ka njohur , sepse nuk ekziston . Ajo , qe empiriket quajne komunizem , nuk eshte vec monizem , sistm nje partiak , i identifikuar si diktature , thjesht njepartiak . Pa bere fjale , per Komunistet utopike , fjalen komunizem e ka shqyptuar vetem Marxi , me Komunen e tij te Parizit .
Ka ekzistuar realisht , komunizmi primitiv , qe e njef shkenca historike . Une nuk kam dieni , por kam besim se programet e sotme filozofike universitare , jane te ngjashme me programet e Universiteteve shekullore europjane .
Illo Foto , Studjus , NY- Shkurt 2022
Comments