Bujqesia eshte pararedese e profesioineve te njerezimit . Ne mjeshterine e bujqesise te mirfillte , njerzit zbuluan mundesi dhe rezerva , per te prodhuar ushqimin gjithnje me te lire dhe me cilesor.Bujqesia primitive karakterizohet nga parmenda e drurit , , qe terhiqej nga cifti i qeve . Bujqesia u mekanizua , kur hyri ne pune traktori , i mbiquajtur , kau i hekurt . Bujuqesi e industrializuar quhet koha , kur ne pune hyne kombajnat , qe kryejne pune , si te ishin dora e njeriut . Fazen e fundit te kesaj bujqesie e komandon Intelegjenca artificiale . Ne kete faze , shume pune te kualifikuara , kryen nga robotet .
U arrit , qe bujqesia te mbante veten dhe te siguronte rezerva , kryesisjt , per periudhat e dimerit , qe bimet humbisnin vegjatacionin . Kjo eshte periudha , qe u zmadhuan qytetet , u krijuan gildet dhe korporatat . Zhvillimi industrial ishte shume i shpejte dhe produktiv . Industria e la prapa bujqesine , qe zhvillohej me hapa te ngadaleshme .
Bujqesia nuk mund ta mundte prapambetjen dhe bente vetem kmpromise te vogla , me natyren e fuqishme . Me kete zvarritje proverbaliale , bujku u end , me pak shprese , ne shekuj me radhe .
I varfer dhe i raskapitur bujku i Mesjetes ngryste vitet , per te perballur jeten e shkurter te veten dhe te femijve . Ne rrugetimin e gjate te bujkut , per nje jete disi me te rehateshme , ju bshkengjiten luftrat , per buke dhe per toke . Ne jeten e bujkut u shtuan predhat dhe makinat e hekurta , qe merrnin jete njerzizh .Qyteti u perzie vete ne ndihme te fshatit dhe te bujqesise sfilitese . Ne bashkepunim me fshatarin , qytearet e mencur dhe novatore , shpiken traktorin . Ky lloj kau , me plugun e rende , nuk ndjente lodhje dhe plugonte 1300 here me shume se penda me qe , ne nje dite pune . U krijuan dhe plugje te rende ,( I qilizmers u quajt Martinel ), ka plug per kanale , madje dhe plugje te terhequr nga dy traktore .
Kohe mbas kohe , pas traktorit u montuan agregatet , qe sikurse plugu, kryenin te njejtin volum pune dhe natyrisht me cilesore . Kulmi i ketyre zbulimeve ishte zbulimi i autokombanes se korries se te lashtave dhe pas shume vitesh dhe kombajna e korries dhe shirjes se misrit . Nje lubi e tille ,prej hekuri , korrte dhe shinete 10 ha . te lashta ne dite . Kete pune qe kryente kombajna ne nje dite , krahasohej me punen , qe do te kryenin i tere fshat i dhe te gjithe pendet e qeve dhe te kujave te fshatit . Kohe , mbas kohe u krijuan kombajna , per te gjitha kulturat bujqesore , qe nga misri , pnxhari , patatet dhe deri tek pambuku . Mekanizmat , qe dollen ne fushe e sfiduan punen arkaike te krahut te punes dhe te kafsheve te te gjitha llojeve .
Me daljen e autokombajnes ne fushe , ndryshoi rrenjesisht fshati dhe bujqesia. Nuk ishin vetem keto mjete , qe i ndryshuan faqen bujqesise te koheve te reja . Permendet autokombajna si model i suksesit , sepse ishte nje fabrike ne levizje , por njerzit ne naytre , krijuan klime artificiale. E thene ndryshe krijuan klime te komanduar me celes elektrik . Ato ishin serat e xhamit , qe rritin lule dhe ne dimrin me te ashper . U krijuan insekticide , pesticide dhe plehra artificiale . Buimesia fitoi pavaresine nga mjedisi dhe demtusit .Bujqesia e serave vijon te jetoi epoken e saj . Klimen me llampa kuarci e krijuan dhe kontavajtesit ligjore .
Serat nuk njohin klime . Ne to ka prodhim dhe luleri ne c’do periudhe te vitit . Konsumatori , kete zhvillim , e shef ne tregun e perimeve . Ne Shqiperi , serat e para me ngrohje i drejtoi , ne Shijak , Agronomi i famshem Ali Ypi , ne vitin 1983 . Ato u perhapen gjeresisht , deri sa , emigrantet e viteve 90 , te shekullit te kaluar . ndertuan sera te mirfillta ne shumicen e fshatrave te Shqiperise.Jane keto sera , qe mbajne tregun dhe sigurojne te ardhurat e exportit bujqesor aktual .
Mendja e njeriut , nuk u mjaftua me zhvillimet makroskopike . U fut ne qelizen riprodhuse te bimeve dhe kafsheve shtepijake . Me kete nderhyrje nderqelizore , u krijuan varitete bimesh , me aftesi prodhuse 4-8 here me te larte se llojet e zakonshme , qe na pati falur natyra . E njejta nderhyrje , u realizua dhe ne kafshet prodhuse . Ne rrast se nje lope e zakonshme prodhonte qumusht , gjysmen e peshes te saj trupore , nje lope e permiresuar gjenetikisht prodhon 10 here me shume se pesha trupore e saj . Nje pule prodhon gati c’do dite nje kokerr veze dhe nje dose prodhon mish 2 5 here me shume se pesha e saj , ne nje sezon .
Nje eksepesion ka ndodhur ne Angli . Nje dhi , me peshe 70 kg peshe e gjalle , prodhoi 3500 litra ne nje vit, kur edhe dhite e rracave rekordiste , nuk japin me shume se 1000 litra ne laktacion . Ky eshte nje ekpecion , por tregon se cila eshte potenca gjenetike e natyres se gjalle!
Me keto shifra ne zhvillimin bujqesor dhe blegtoral u operua ne Eropen perendimore ne gjysmen e pare te shekullit te 19 . Kjo periudhe u quajt revolucini i gjelber , Mbas kesaj periudhe , ky revolucion vijon , duke e vendosur bujqesine , ne stadin me te larte , ku ka mundesite teorike natyra e gjalle .
Te tera keto procese bujqesore , u zhvilluan ne nje kohe relativisht te shkurter . Ne Amerike ky revolucion u krye disi me shpejt . U arrit qe gjat luftes dhe pas saj prodhimi bujqesor te pershkonte nje kurbe , te pa imagjinushme nga shkencat , ne ate kohe.Prodhimi bujqesor amerikan , mbajti gjithe frontin aleat, qe nuk e realizoi dot Rusia staliniste .
Eshte periudha , kur u aplikua plani “Marshall “ , nepermjet te cilit u exportuan ne Europe prodhime bujqesore dhe blegtorale , qe balancuan totalisht mungesat e kohes se luftes , duke eliminuar nje krize ushqimore te sigurte , qe ishte parapare ne Europe , pas luftes se dyte boterore . Shkenca dhe teknika sfiduan natyren e gjalle , qe njifej deri ne ate kohe .
Ajo qe u arrit me revolucionin e gjelber vijon te behet rutine , per gati nje shekull . Nuk eshte kulmi . Kulmi u arrit me industrializimin e plote te bujqesise dhe blegtorise , qe ne teresi eshte zhvillimi integral , per ditet dhe vitet , qe po jetojme .
Sic e sqaruam me siper , serat e perimeve , jane pioneret e para te industrializimit bujqesor . Ne gjysmen e dyte te shekullit te kaluar , ne Europe , u ngriten fabrikat e rritjs se derrave dhe shpendeve . Ku mbeshteten?Ne teren krijohen hibride , qe garantojne rritje me te shpejte se metiset e zakonshem . Keto hibride , futen ne stalla te mekanizuara , per furnizimin me ushqim dhe automate , per largimin e plehut . Behen llogari te sakta , jo vetm financiare , por dhe shkencore . C’parashef kjo llogari? Plotesimin e nevojave ushqimore te kafsheve , jo vetem ne sasi , por ne vitamina dhe ne mikroelemte . Zoqte , per therje dalin , per rreth 60 dite 1.2 kg . Derrat dalin ne peshen 1 Kv. Per 3-4 muaj . Keto lloj industrije , perfshire dhe gjelin e detit , funksonojne ne Shqiperi , qysh nga viti 985 e shekullit te kaluar . Pervec industrive perkatese , funksionojne fabrikat e ushqimeve , qe sigurojne perzieren uniforme te lendeve ushqimore dhe te medikamenteve . Fabrika te tilla kane fuksionuar , ne ish pularine Tirane, ne Durres , Kruje dhe Peshkopi . Me pak fjale , Shqiperia , i ka pervetesuar llojet e bujqesise , qe praktikon bota e qyteteteruar .
Nje industri shume efikase eshte rritja e peshkut . Ne ujra te rrjedhshem zhvillohet rasati . Peshqit ushqehen me tableta te ballancuara . Kjo industri eshte shume e desheruar , per faktin se njerzit , jane te prirur te gjuetia e peshkut , qe ne shumer rraste demtohet zhvillimi normal . Ujrat e liqeneve , dhe deteve , duhet te trajtohen si toke produktive , jo si djerrine pa vlere . Nuk jam i sigurte , por me kane thene se fakultetet shqiptare nuk nxjerrin specialiste te peshkimit, ndersa Universiteti i Prishtines e ka nje fakultitet te tille .
Jane pa industrializuar drithrat dhe bagetia e imte Keto jane te veshtira , per t’u industrializuar , per vete specifiken e biollogjise se tyre , Si mund te industrializohen drithrat , qe kane ate volum ne fushe dhe kerkojne dy -tre procese njeheresh . Si mund te industrializohen delet , qe kane kullotat ne male? Problemi i dhise eshte me ndryshe . Eshte nje specie tranzitore .Me shume i ngjan lopes . Keto dy specie mbareshtrohen , per t’u lehtesuar mjelia dhe ruajtiaja e qumushtit , ne standardin ushqimor .Industrializimi i ketyre specieve , konsiston ne mjeljen mekanike dhe ne shperndarien mekanike te ushqimit .
Televizori jep stalla me deri ne 1 mije lope . Ne kete lloj mbareshtimi kryhet zinxhir , ku pak norna milen , te tjerat ushqehen . Personalisht nuk jam , per te zhvilluar komlekse te kesaj natyre . Individet e gjalle , kerkojne perpikmeri , ne oraret e veprimeve , qe garantohen me shume veshtiresi , ne popullata te pa imagjinushme , me 1mije lope . Stallat e dhive , jane ato te rekomanduara , ne kete shekull , duke krijuar mundesine e mjeljes mekanike .
Problemi me i veshtire , per industrializim te prodhimit , jane kulturat prashitese , perfshire dhe misrin . Pse ? Do shkoi traktori me agregat disa here midis bimeve te mbira , deri sa ato te mbrijne pjekjen . Po e spjegoj si e kryenim ne mbjelljen e misrit , kultivimet dhe vjeljen . Shtrati i fares pergatitet si ne te gjitha bimet . Makina mbjellese montohet ne traktorin T28 , me 6 arka , per mbajtjen e fares dhe e leshon ate , ne rreth 7 cm. thellesi . Parcellat tona kane pas qene standard 200 metra . Traktori me makinen mbjellese do te beje kthesat , qe rezultojne me ngjeshien e pa evituar te shtratit te bimes . Kjo do te ndoddhi sa here T28 hyn ne parcelle , jo vetem , per te mbjelle, por dhe per kultivim , dhe per pleherim dhe per sperkatje me herbicide .
Amerikanet I kane evituar shumicen e ketyre operacioneve mekaniko - agroronomike . Si I kane kufizuar ? Kane krijuar nje traktor me goma “John- Teer “ me fuqi te madhe ne cengel . I montohet nje maqine mbjellese 4 here me te madhe , se ajo ne T28 . Kabina e traktorit , ka mikroklime . Sistemi i pasqyrave krijon pamje te gjithe orizontit . Gjatesia e parcelles eshte sa te ha syri . Nje traktor i tille , me kete lloj makine , ben shume pak kthesa , nuk e ngjesh ugarin dhe shtrati i fares bie ne ugar te shkrifet . Kultivatori vendoset te vendi i makines mbjellese dhe ndjek vijat e mbjelljes se fares . Keshtu veprohet dhe per plehun kimik . Ne parkun e fermerit amerikan , ndodhet nje helikopter, qe realizon sperkatjen e parcelles .
Nje miser i mbjelle ne keto kushte arrin lartesine 2.2 meter . Korrja realizohet me nje kombajne , qe ka aparatin korres , sa makina mbjellese . e korr misrin , e cvesh , e shin dhe e transporton ne silloset me ajer te kondicionuar , sapo del nga kombajna . Silloset , qe depozitojne misrin , sigurojne ajrimin e drithit , deri sa ai tregetohet . Sic shpjegova me siper , del e qarte se kultivimi i misrit , ne parcella te gjata , garanton instrualizimin e procesit te gjithe kulturave prashitese . Ne nuk e kemi kete favor , prandaj kostua jone e misrit dhe e drithrave , ne teresi eshte e larte. Kjo kosto mund te ulet disi , ne se importohet kjo baze makanike , por gjatesine e parcellave , nuk mund ta sigurojme , sepse duhet te kemi kanalet ne eficence . Ne si , fermere te shkolluar dhe te rrahur me problemet e prodhimit , duhet te prodhojme miser , jo me pak se 100 Kv. /Ha . Ky lloj misri dhe gruri I perpunuar gjenetikisht , jane mundesite tona , per prodhim drithi , por eshte drith me cilesor Kete rruge te prodhimit te drithrave , na i kane shtruar , shkencetaret tone te pa vdekshem , Ahmet Osja dhe Mentor Permeti .
Ne ketete trajtese , vertetuam se bujqesia do te industrializohet plotesisht , ne disa dege te te bujqesise dhe te blegtorise . Ato dege , qe nuk do te industrilizohen totalisht , do te kompesohen me robote . Mbetet nje fushe e gjere , ku do te thote fjalen e vet Inteligjenca artificiale (IA) . Bujqesia e industrializuar dhe aplikimi gjeresisht i IA, do te ktheje bujqesine , ne te gjitha deget , veprimtari me renatabilitet te larte . Lum kush te rroje ta shofi zonje . ( Shkeputur nga liber ne dorshkrim )
Illo Foto- NY 11/Xll/2024
댓글