Hakmarrja e Dikundit

Hakmarrja e Dikundit

Refuzimi i elitës liberale të përkatësisë kombëtare mbolli farën e krizës së saj të tanishme.

Në librin e tij “Rruga për diku tjetër”, shkrimtari britanik David Goodhart identifikoi dy ekzistenca të gjera politike, ata që shohin botën nga Kudodhe ata që shohin botën nga Diku. Fitorja e mandatit të dytë prej Edi Ramësdhe më së shumti dalja nga Parlamenti i sotëm i PD-së dhe Opozitës e ka sjellë edhe një herë këtë ndarje në sipërfaqe.

Sidoqoftë, Kudogjendësit, sipas leximit të sotëm në mjedisin politik shqiptar, duket se kanë tendencë të jenë më të rinj dhe t’i kushtojnë më shumë vlerë karrierës dhe arsimit, domethënë, ata e shohin veten “në kuptimin e asaj që kanë arritur”. Ata gjithashtu janë më të rehatshëm me diversitetin e sotëm politik dhe nuk “bëzajnë” fort për largimin masiv, pikërisht sepse identiteti i tyre është më pak i vendosur në vend dhe grup.

Dikundësit në të kundërt, disi janë më të vjetër dhe kanë vlerë më të madhe në komunitetet që ata përfaqësojnë, edhe ku jetojnë. Kjo nuk do të thotë që Kudogjendësve nuk u intereson komuniteti i tyre. Përkundrazi, Kudogjendësit mund ta shohin veten duke përparuar në çdo komunitet. Goodhart vlerëson se rreth 50 përqind e popullsisë janë Kudogjendësit, 25 përqind janë Dikugjendësit, dhe pjesa tjetër zënë zonën gri midis dy kampeve. Të dy botëkuptimet janë krejtësisht të ligjshme, por problemi është se ato mund të bien ndesh mjaft lehtë me njëri-tjetrin.

Nga bisedat dhe dëgjësat pranibërëse, të gjitha të mbushura me politikëbërës, politikanë, gazetarë dhe akademikë, Goodhart u bë me dije të dhimbshme, se si pikëpamja Kudogjendëse mbizotëron në diskutimin publik, pavarësisht se është një pikëpamje e pakicave.

Këtë e përjetova vetë kur ndoqa Forumin e Fondacionit “Konrad Adenauer” në Elbasan vite më parë. Ai zhivillohej në kuadrin e trajnimit të politikanëve të rrinj me format më demokratike, si dhe shërbente si një tërheqje për njerëzit me ndikim në fusha të ndryshme, që të takohen dhe diskutojnë për politikën në liri dhe demokraci. Forumi dukej në plan të parë si një shtysë e dikurshme nga ajo që ishte krijuar nga Helmut Kohl dhe Margaret Thatcher në vitin 1985 për të nxitur marrëdhënie më të mira midis elitave të ardhshme të Gjermanisë dhe Mbretërisë së Bashkuar, pasi në fakt edhe në takime të ndryshme vihej re një lloj interesimi për elitat.

Asokohë ndodhte në një vit para zgjedhjeve të 26 majit 1996-të dhe uforia poltike i kalonte anës së Djathtë, asaj që dukej sikur po rrokte elitarizëm në sfondin politik. Të pranishmit ishin biznesmenë, nëpunës civilë, njerëz dhe intelektualë të mendimit dhe akademikë, të gjithë të rinj, apo të rinj në një mjedis të atillë të ri për të gjithë. Unë kam qenë një nga të paktët e medias atje në atë seminar që do të bëhej mjaft interesant në mjediset i ish-Turizmit “Skampa” të Elbasanit, ende të paprivatizuar. Ishte një grup i pranishëm i interesuar, të cilët ishin përkushtuar duke mbajtur shënime të arsyeshme dhe të mbajtura mirë, por shumica ishin në gjendje “shoku” dhe “mërzie” dhe po kërkonin të shfrytëzonin kohën si një lloj seance terapie kolektive.

Sesioni i parë në seminar përfshiu edhe një pjesë të socialdemokracisë dhe republikanëve lokalë të asaj kohe, të cilët ishin dhe arkitektët e aleancës së parë fituese në krah të PD-së pas zgjedhjeve të fituara të 22 Marsit 1992 dhe po aq dhe arkitektët e bojkotit të parë poltik shqiptar. Më bëri përshtypje kjo e fundit. Megjithëse isha i kujdesshëm me shumë prej politikanëve të lidhur me diskutimet, aleanca e atëhershme PSD dhe PR (me siguri me urdhër nga liderët e Tiranës) bëri disa pika krejtësisht të arsyeshme. Pasi ata mbetën të pakënaqur dhe ishin larguar, ne u ndamë në grupe për të diskutuar atë që kishim dëgjuar. Menjëherë, aktgjykimi ndaj pyetjeve të tyre ishte se ata ishin “oportunist dhe sharlatane”. Por kjo u tha vetëm pasi ata ishin jashtë sallës dhe veshët e tyre ishin diku në kabinën e afërt të Postës, ku duhej të merrnin konfirmimin e Gjinushit dhe Godos.

Më vonë, biseda u kthye në vlerat demokratike, vetë ideja e së cilës ngjalli interes dhe debat. U bënë referenca derivative për mjaft lidhje dhe ndërlidhje strukturore demokratike. Ndërkohë, këta elitarë diskutuan se si mund të futim vlerat demokratike evropiane në pjesën e madhe të politikave, nga pika jonë e këndshme e favorshme në mjedisin rural, ku ende mediat nuk kishin kapërcyer të shkonin në dyert dhe vatrat e tyre. Mediat, atyre që kishin ardhur me mjekra të bardha, nuk u dukej se ishte problem. Gazetat? Mediat? Ata nuk e konsideruan që mund të ishte pak vonë për këtë. Diskutimi u kthye në mënyrë të pashmangshme në atë se si ne mund të krijojmë një poltikbërje të re dhe të mbajmë gjeneratat në afërsinë e duhur, jashtë zhgënjimit masiv të tyre.

Seminari u duk qartë se u mbizotërua nga Kudogjendësit, me ton të shurdhër ndaj zërit që u shfaq si diku dhe dikur. Diversiteti i mendimit mbi ofertën u përmblodh nga një diskutim i vendosur për ne midis një pale që kishte dosjet nën sqetull nga Tirana. Në fund të seminarit, ne u kërkuam të jepnim mendimin tonë për procedurat. Unë thashë se e gjithë çështja ishte si të shikosh një ndeshje futbolli midis “Labinotit” (emri i ekipit të futbollit deri në vitin 1991) dhe “Sport-Klub Elbasanit” emrit të ri të ekipit të futbollit. Kjo mori një të qeshur.

“Sport-Klub Elbasani” ndihet si një metaforë e përshtatshme për elitat tona të asaj salle, ata vendosën ritmin, tani ata janë lodhur, duke dështuar dhe duke u përpjekur në mënyrë të dëshpëruar të rimarrin epërsinë e tyre. Elitat e përfaqësuara në ngjarje si këto nuk janë elitat që shfaqen në televizion, politikanët ose komentuesit. Këta janë njerëzit pa bëmë, pa nam për të cilët nuk keni dëgjuar kurrë, por që ushtrojnë ndikim shumë të madh në bërjen e politikave. Janë ata që merrnin tenderat dhe paratë, ata që sot heshtin dhe presin të rimarin rolin etyre në këtë rrokadë. Prioritetet e tyre shpesh nuk janë në përputhje me publikun, dhe ata shpesh nuk janë njerëz shumë të njohur.

Elita jonë Kudogjendëse ka diktuar një strukje të paparë në kutitë e votimit të viteve të fundit: në Zgjedhjet e Përgjithshme dhe po aq dhe në Zgjedhjet e Pushtetit Vendor. Edi Rama ka shfrytëzuar me sukses impulsin Dikugjendës, diku brenda dhe jashtë elektoratit. Ndërsa shkalla në të cilën ai vetë është diku tjetër mbetet për tu parë, Edi Rama u merr votën Dikugjendëse, prej kësaj të panjohure dhe u hakërrehet Kudogjendësve. Partia e tij e bëri pikërisht këtë, duke braktisur forcën e saj tradicionale pas votave duke i dhënë autoritetin asaj Dikugjendëse diku në ratifikimet e emrit “Rilindje”, pa menduar se në të ardhmen ka për të paguar një çmim të madh për këtë.

Por ky proces, e të mos harrojmë filloi më parë me ikjen dhe debatin e Ben Blushit dhe grupit të tij. Betejat midis Blushit dhe Ramës nuk përcaktuan ndonjë pozitivitet në favor Bushit, por kanë lënë disa shenja mbi drejtimin e ardhshëm të PS-së, të gjitha këto vetëm na kujtojnë se sa jashtë realitetit janë këto dy fraksione rivale. Dhe kjo paksa e arnuar prej Ramës në riparimin e emërimin e disa ministrave nga Kosova, ka bërë që të kuptojmë se ai e di rëndësinë e Kombit. Ndryshe? Ajo që elitat Kudogjendëse nuk kanë arritur ta kuptojnë është se Kombi është gjëja reale, domethënëse. Një komb është një kontratë shoqërore midis të kaluarës, të tashmes dhe të ardhmes. Shteti është një manifestim i vullnetit të tij politik. Kombi është njësi e përkatësisë së përcaktuar me prejardhje, gjuhë, histori, fe, gjeografi dhe kufij. Në këtë kuptim, kjo është ekskluzive, por lidhjet e këputura mes Kombit nuk duhet të jenë divergjente ose anarkiste. E gjitha është plotësisht e mundur, kur arrin të refuzosh shovinizmin, ndërsa beson në komb.

Orwell e analizoi nacionalizmin si një sëmundje që kërkonte sundim mbi të tjerët. Por ai nuk do të thoshte që kombet janë gabim dhe duhet të shpërndahen në njësi mbikombëtare, rajonale. Në të vërtetë, mendimi i tij duket se ishte shumë i dashur për fatin e ndarë të Kombit shqiptar, në dhe mënyrën e tij të mbijetesës, duke e parë atë sot me një sy më të përqëndruar. Është e zakonshme të dëgjosh lëvizjet populiste të përshkruara si “nacionaliste”, por ky nuk është motivi kryesor pas ngritjes së tyre. Ata po kërkojnë të ruajnë kombet, të mos ushtrojnë kombe të fuqishme mbi ato më të dobëta.

Sot jashtë këtyre seminareve të 1996-ës, elementëve të tjerë, aktualitetit dhe Brexit, duket dhe një hije nga dëshira e pangopshme e Bashkimit Evropian për më shumë pushtet mbi vendet e saj anëtare. Arkitektët e BE shpesh quhen liberalë, por krijimi i saj shkoi kundër këshillave më të mira të një prej filozofëve më të mëdhenj liberalë evropianë: Immanuel Kant.

Në esenë e tij “Paqja e Përjetshme”, Kant posaçërisht hodhi poshtë idenë e një shteti mbikombëtar, sepse nuk kishte ndonjë kontratë shoqërore kombëtare për ta mbështetur atë. Ai tha se zgjidhja për problemin e luftës ishte të pastrohej kombi nga brenda, përmes reformës republikane të qeverive kombëtare. Që atëherë nga Kant, kemi mësuar që qeveritë kombëtare demokratike nuk shkojnë në luftë me njëra-tjetrën. Ndërkohë, Qeveria e Ramës, në rastin e Minishengenit Ballkanik shkoi dhe u ul në tryezë me Qeverinë e Beogradit, pa rënë dakordësi dhe më së shumti dhe më keq akoma, pa prezencën dhe me refuzimin e Qeverisë së Kosovës, pjesës Tjetër të Kombit shqiptar.

Në këtë artikull, unë i jam referuar Kantit dhe Orwellit. Me respekt për ta, ata janë një liberal, dhe një socialist. Të dy demonstrojnë një vetëdije për përkatësinë kombëtare dhe rëndësinë e tij jetësore për politikën.

Klasa politike, ndërkohë, ka krijuar një botë të re që shkon kundër preferencave të popullit të zakonshëm. Sa më i varfër të jesh, aq më shumë të duhen kontrata sociale kombëtare, si nga pikëpamja ekonomike ashtu edhe psikologjike.

Siç ndodh shpesh, instinktet politike popullore janë dëshmuar më mahnitëse sesa idetë e mëdha të parashtruara nga lart. Shkarkimi i përkatësisë kombëtare është përhapur në të gjithë elitat, vetëm për të sjellë kaq shumë rrëzime rreth tyre. Le të shpresojmë se mund të dalë një konsensus më i ekuilibruar, siç duhet.