GROPA

GROPA.

- tregim -

nga Odise KOTE

Kjo nuk është historia e vërtetë e Gropës së Jasharit, nuk ngjan aspak me atë që ju ka mbetur juve në mend.

Unë e kam këtu Jasharin. Preku një shpirt brenda vetes Gugashi dhe sikur e tërhoqi mendjen branë. M'i nguli m'u në kokërdhokë ata sytë e mëdhenj si gërmadha. Ata sy i ktheu pastaj jashtë qelqeve të penxhereve, në qiell, atje ku befas një putër e fortë e tërhoqi diellin si çakalli dhe e fshehu prapa reve. Shkrepëtimat e gjëmimet që ranë më pas bënë tym, sikur të qenë ndezur shqope me flakë stërralli.

Si të ishin marrë vesh më parë, ia behën shirat. Me gjyma. Medet, o zot! Si çanë qiejt e nxirë katran, zbritën me tërbim për të ndëshkuar me rrëshekë zemërimi tokën. Rrufulla, pellgje uji të zi, litarë, ulurima ujqërish e bërtima gurësh që shkuleshin nga mali dhe bëllduuuum lëshoheshin, rrokulliseshin me llahtarë poshtë, në luginë.

Po shembej bota!

Ngjante se ai katund - kërpudhë asaj pjerrine marramendëse mali, do këputej si e prerë me biçak dhe do të binte nga një rrokullimë si nja një mijë litarë mushke e gjatë.

Qielli hera - herës pritej si me kosë nga vetëtimat.

"Nuk ke ku mbyte pa dëgjuar dhe këtë që më ka mbërthyer guxhumanë", urdhëroi ai dhe mbylli dyert e ankimeve që më rrotulloheshin në kaçupin e mushkërive.

Me atë mot vërtet nuk kisha ku ikja. Pastaj me Gugashin ka vetëm një ujdi kur je shtruar në thellime. Ose je gjahtari, ose je preja e tij.

Nga qelqet e penxhereve të vogla ngjante bota do të përmbysej pa mëdyshje atë ditë.

Po unē ç'desha në këtë hobe?

Më logati Gugashi me të rrëfyerat e tij për këngët, malin, buronjat, korijet...

- Eja, a derëbardhë, - e më nduku fort krahun. - eja të shohësh. Plaça unë po ke parë ndonjëherē si çkëlqen ergjëndi i kërmillit mbi gurë të bardhë, as di ç'hanë zogjtë për sabah. Ja, këtë çafin që mbetet në lule, këtë hanë zogjtë!...

Më theu. Sikur më qeshi.

Njihemi prej vitesh e s'kisha qenë asnjëherë në shtëpinë e tij, në fshatin e largët, në brinjë të malit.

U ngjitëm me makinë, pastaj një copë udhë ecëm mē këmbë deri në fshat. Degët e lofatave kullonin qumësht mikpritjeje.

Gugashi bëri zakonin. Raki që të piqte gurmazin...

- Jashari qe nga ata që mëma e kërreu gabimisht. - sikur i klithi shakull brenga e heshtur duke thyer shkarpat e heshtjes.

S'e kisha pyetur kurrë Gugashin për të vërtetën fshehur thellë mureve të shtëpisë

- Si gabimisht? - ngrita supet - Lind mëma djalë gabimisht?

- Bën vaki, bën. - pohoi ai me kokë.

Mbi sytë gërmadha nuk lëvizi qerpik.

Shtangu veç fryma ime.

Gugashi përballë qe si ai druri me rrënjë të thella boshtore, që si çajnë shkëmbin, futen aty në gur e nuk shkulen kurrë.

- Lind, lind... - sikur e mprehu ngashërimën dhe ndjeva se një erë e fortë gjepurash do të më përplasej turinjve.

- Jashari qe lanet, ndaj duhej të kaptonte ylberin, të bënej burrë. S'e kërceu dot... Dhe u bë buf i verbër me pendëla të bardha, ja ç'u bë!

Për të parën herë, në mos gaboj, m'u duk se ninëzat e syve të tij sikur u bënë më të njoma. Megjithatë nuk iu besoja veshëve. E dija që Jashari qe vëllai i tij i vdekur.

"I thotë vëllai pēr vēllanë kēto cene?"

- Jashari qe i vogli i mēmës. - nuk i ndali trishtimet Gugashi. - Po na qëlloi lëkurë hollë... E ndiqnin dhe e cimbisnin mushkonjat. Cëk këtu, cëk atje. Cëk në faqe, cëk nē gushë. Dhe naaa, hohoho bënej fllugë! Jashari mërzitej shumē.

I ndiqte mushkonjat gjer sa i vriste. Rrinte e rrinte e përplaste pëllëmbēt e verdha si hirrë. "E vrava, e vrava", mburrej. "Një lesh vrave", e përqeshnin shokët.

Kaq të hollë e kish lëkurën sa zakoni i gjuetisë së mushkonjave nuk iu shqit. Se në fshat gjen belanë. Kur u rrit dhe ca... Ah, kjo shtërpia shterpë!

Nga sytë e mëdhenj si gërmadha zuri të bjerë pluhur i verdhë. Me sa dukej mola i kishte gërryer thellë trarët e dhimbjes së kujtimeve.

- Domethënë kur i dolli pak mustaqja, mëma e martoi. E deshi dhëndër.

E martoi me vajzë nga derē e qulle, meqë ne ishim nga e fismja.

Po unë e dija mirë. Edhe atë një fije shëndet që kishte ia vidhte e ia ndukte ajo shalëdërdenga. Pa bërë viti martuar, Jashari u verdh e u hollua si shufër lajthie.

Dyllë. As fëmijë, as barrë te gruaja e tij. E hoqëm shalëdërdëngën dhe graria e fisit hapi fjalë turpi. I qëlloi me vezë të prishura, e la. Ç'do t'i bënte fatit! Po unë e dija si buka që ha se s'qe faji i saj. Jashari... S'e mbushte dot.

Litarët e shiut tani fshikullonin si kamxhik sprethët e çatisë. Sikur do t'i shkulnin. Zhaurima të ngjethte mishtë.

- E ngjata tërkuzë - sikur kërkoi falje Gugashi, dhe degdisi e fshehu në haurin e shpirtit të tepërtat, lëngeretë, ujrat.

Të paduhurat!

Në shtëllëngat e duhanit të dredhur torri, çtorri të shkoqurën, e bëri hazër për ta nisur ku e la historinë e ndërprerë nga trembja e shiut. Nga periferi e ngashërimit që fshihej poshtë grykës së gjerë si boshta, sikur nxori një klithmë të egër burri.

- Fundi është turp për fisin tonë. - e shkrehu vajin Gugashi. - E bëmë Jasharin brigadjer me para e këmbime nën dorë. Brigadier kullotash në mal.

Po fshati gjeti belanë. Jashari u bë i lig. Më i zi se qymyri. Kapadai. E kush? Ai që s'tirrte dot punët e tij, lëre të botës. Shkonte në kullota kapardisur mbi kalë. Udhës bënte pikniqe sa në një burim, në tjetrin. Asaj kohe topografët bënin hartat. Një vendi ku piqte mish Jashari, me djallëzi, në hartë i vunë emrin "Shkëmbi i Jasharit." Kaq u desh. Në fshat e krahinë plasën bejtet.

Ki Jashari na burronja,

Vret shkëmbinj, e vret mushkonjat...

Jashari u mërzit shumē. Vuri kokēn. Vrau e vrau mendjen një javë rresht. Si t'ia bënte? Mblodhi tre çobanë të besuar të koperativës.

"Më doni mua?"

Të kemi vëlla e shkuar vëllait - i thanë në një gojë.

Epo meqë më keni, merrni këto!

Dhe zbazi nga çanta pesë kapsolla, nja 30 metro fitil, pesë kallēpe dinamit.

- Shkoni atje, në mes të malit e hidheni në erë shkëmbin!

Mirëpo dinakë çobanët.

Për ty japëm jetën e s'pyesim fare. Vemi tani dhe e shqepëm.

Po... ç'do thotë fshati nesër? Nga shkëmbi i Jasharit në darkë, në gropë të Jasharit në sabah!? Më mirë shkëmb, a më mirë gropë? Gjëmën e talljes e morën zogjtë me krahë dhe e shpërndanē nē gjithē krahinën. Ku të mbyteshim ne? Më mirë që pas tri ditësh Jashari u mbyt vetë

Atë "mbyt" nuk e tha Gugashi, por fjala sikur klithi në ata sy gërmadha ku me siguri netëve të vetmisë mblidhen fantazma. Thithi edhe një herë duhanin e dredhur duke u kredhur ashtu, ngadalë në hirin e ngashërimit që po shuhej, siç shuhet prushi në vatër.

Jashtë qelqeve bota po kthehej përmbys nga shirat...