Fatmir Terziu: At Stavri Çipi na bekon me artin e Fjalës së bukur

At Stavri Çipi na bekon me artin e Fjalës së bukur

Prof. Dr. Fatmir Terziu

Poetin At Stavri Çipi për herë të fundit mbas shumë vitesh e pashë dhe shtrëngova duart në sallën e Bibliotekës „Qemal Baholli“ në Elbasan, kur ai më nderoi në promovimin e librit tim poetik, „Dashuria Bekohet në Elbasan“ vëllimi II. Dhe sa herë që e kujtoj, sa herë që e lexoj, gjithnjë e më shumë ndiej sikur po ia sakrifikon jetën jo vetëm Perëndisë, por edhe Poezisë. Tek ajo janë vetë Hyjnia dhe vetë filozofia e një poezie Supreme Në fakt mes të dyjave, e përditshmja, dhe vetë ajo është ajo që i shërben, ajo është ajo që i lutet, pra gjëja më e vërtetë në ditët e tij.  Këto rrëfime të poetit i ndjek thuajse përditë në postimet e tij sociale, dhe në mendimin e tij rrëfyes ku më ngjan se të gjitha janë dhe lindën nga e njëjta nevojë, rezultat i së cilës është e gjithë poezia e tij, për t’u drejtuar lexuesve në një mënyrë depërtuese dhe konfidenciale me qëllim që të ndajë me ta disa të vërteta domethënëse, të arritura personalisht. Me shumë mirësi e bekim, krijimtaria e tij letrare poetike është një reflektim i mençur mbi rrugën krijuese të dikujt, një lloj vlerësimi i përvojës artistike të akumuluar, mbi bazën e të cilit u afirmuan bindjet estetike për misionin e poezisë, për personalitetin dhe fatin e poetit, për natyrën e dhuratës krijuese, për procesin krijues. Duke zënë një vend të rëndësishëm në mendimin e poetit, tema e përditësisë dhe besimit dhe e krijimtarisë, si një temë konstante, si një bërthamë organizuese, është e pranishme në të gjitha poezitë e tij. Është edhe aty, pikrisht dhe aty ku duket se mungon nga jashtë.

Stavri Çipi është padyshim një dashamirës i vargut. Por jo vetëm kaq, ai është edhe një seleksionues i mesazhit. Është i tillë në vjershat e tij, në vargjet e tij, në poezitë e tij. Është tërësisht vetvetja, por krejt i lirë. I lirë nga përzgjedhja, i lirë nga rëndësia e përzgjedhjes, por i qetë, në atë që ai kërkon të na e thotë me të vërtetë. Ky është një realitet. Një realitet, që vjen nga një njeri i tjeshtë, nga një poet i vërtetë. Një poet që me vargjet e tij, të bardha e të qarta, me rimë e pa rimë, na rrëfen dhe një dallim ku nënkuptojmë fare qartë se edhe ateizmi nuk është mosbesim!

Dhe pse e themi këtë? Mjafton të lexosh disa poezi të tij, si „Arrogantët“; „Të korrigjosh vetveten“; „Hëna kalëron ngadalë“; „Jam i lashtë tek dhè“; „Ne të pasurit e pamendtë“; „O Zot, ti je bariu im“; „Kjo është bota“; „Kurrë nuk është vonë“; „Mos beso kot e më kot“; „Ca të nënës e ca të njerkës“; „Të jetosh mes dashurive“; „I lashtë qenkam tek ky breg“ etj., është fare lehtë të nënkuptosh atë që në sociologji, në filozofi, sikurse edhe në fe ekziston një koncept - ateizmi, d.m.th. „paperëndishmëria“ si antitezë e besimit në Zot - e teizmit. Dhe në këtë kontekst, po ashtu hyn thellë në një diskurs, që na rrëfen se nuk ka martirizim më të madh për njerëzimin sesa ky duel i teizmit dhe ateizmit. Nga poezi të tilla, të dala thjesht nga mendja dhe zemra e poetit, ne nënkuptojmë fare qartë se Zoti nuk mund ta mbajë „paperëndishmërinë“ brenda Vetes, Ai nuk mund të jetë ateist për Veten. Prandaj, ateizmi është një sjellje e njeriut. Dhe një martirizim i madh është kur dikush fal një besim për të pranuar një tjetër.

Me këtë rast, duke rilexuar e mirëkuptuar poezinë e At Stavri Çipit, si atëherë kur një shoku im i shkollës, Janaq Gjica, (I qoftë Shpirti në Parajsë) më pati folur për poezinë e Stavrit, por dhe kur pata lexuar disa dorëshkrime dua të sqaroj se vetë koncepti i „ateizmit“ si etimologji është nga greqishtja e lashtë dhe përbëhet nga grimca α - parafjala „jo“ dhe θεος – „Zot“. Dhe për këtë arsye duhet të përkthehet si „paperëndishmëri“. Në një rast të tillë, ateizmi nuk mund të jetë një fe - një lidhje me diçka që është mbi ne, d.m.th. ateizmi nuk mund të ndërtojë një Hyjni. Për mua, sekreti në të është se është një manifestim dytësor, është një zëvendësues. Sepse gjëja parësore është se ekziston Theos - Zoti. Paperëndishmëria nuk mund të lindë nëse nuk ka gjë parësore. Pra, ateizmi si koncept, si një fenomen shoqëror lufton kundër diçkaje që nuk e pranon, por në vetvete nuk është një thelb, por një kontradiktë e asaj që ishte.

Gjëja e parë që duhet të vendosim si njohuri rreth ateizmit është se ai nuk duhet të ngatërrohet me atë që ne e quajmë mosbesim. Duhet të bëjmë një dallim themelor midis „mosbesimit“ dhe „paperëndishmërisë“.

Por le të shkojmë më tutje në leximin e poezive të At Stavri Çipit, që mes të cilave mësojmë se nuk ka person që është në mosbesim, por varet prej vetë personit, ose sikurse thotë dhe këshillon poeti: „Mos beso kot e më kot“. Edhe pse çdo gjë që e ka ndërtuar atë është besimi, pra besimi në vetvete, besimi në prindin e tij, besimi në një ideologji politike..., prapë se prapë mbetet këshilla poetike e Çipit një diksurs më vete. Pra, nëse do ta mirëkuptojmë mirëfilli, vetë besimi është një metodë dhe një rrugë me të cilën kryhet një sjellje e caktuar e një personi ndaj Zotit, ose ndaj një ideali. Por, sidoqoftë, edhe pytjetet variojnë, dhe ndonjëherë, është gabim të pyesësh nëse besimi shoqërohet vetëm me Zotin. Në literaturën materialiste, dhe veçanërisht në atë socialiste, kjo është pikërisht ajo që thuhet për ateizmin. Dhe që të mos ngatërrohet koncepti i „ateizmit“ me konceptin e „mosbesimit“ duhet parë me kujdes logjika, filozofia dhe këshilla e urtë që vjen edhe nga poezia e këtij poeti. Sidoqoftë, „ateizmi“ dhe „mosbesimi“ nuk janë të barabartë!

Pra, prandaj në poezitë, mesazhet, vargjet e poetit At Stavri Çipa, sikurse tek vetë diskursi, gjëja parësore është pikërisht teosi. Dhe pastaj shtohet grimca „a“. Nuk mund të kishte filluar me mungesën e perëndisë, dhe pastaj do të kishte perëndishmëri! Askush nuk e ka mohuar forcën elementare përpara se të ekzistonte, sepse nuk mund të zgjojë mohimin. Dhe vetë filozofia materialiste thotë se njohuria është një pasqyrim subjektiv i objektivitetit. Pra, duhej të kishte njëfarë Zoti, në mënyrë që ju të mund ta pasqyronit Atë në mënyrë subjektive, dhe pastaj të kërkonit mohimin e Tij. Kjo është arsyeja pse gjëja dytësore, që vjen më vonë, është mohimi, sepse është një kufizim. Mohimi në vetvete është tashmë një kufizim. Dhe nga vjen kufizimi si një proces njohës? Ai vjen nga ajo që ne e quajmë mendje. Sepse njohja e Zotit nuk mund të vijë nga mendja, ajo vjen si një prani thelbësore, siç e kam thënë: Zoti nuk provohet, por jetohet! Teosi, si një e dhënë parësore, do të mbetet gjëja kryesore. Dhe kjo është arsyeja pse teoria e ateizmit nuk mund të bëhet fe.

Në fakt që në leximin e poezive të para, në ato poezi debutuese që citova më lart, duke e kuptuar artin e fjalës si fatin e tij, autori ndjen nevojën për ta përcaktuar veten në lidhje me traditën. Poezia „I lashtë qenkam tek ky breg“, që e paraqet poezinë lirike si mishërim i realitetit dhe vetvetes, i kushtohet ekzistencës. Një tjetër konfirmim se ky poet është modeli i saj, se ai vendos lartësinë e kritereve të tij morale dhe estetike, është interpretimi i vargut në dritën e mirëkuptimit: „Nën këmbë më rri guri,/mbi kokë  qielli,/ngjyer flokët, dritë hëne e dielli.“

Kështu si në këtë poezi, edhe në tërësinë e tij si krijimtari, mund të themi pa u tutur, se At Stavri Çipi na bekon me artin e Fjalës së bukur. Ai flet edhe kur hesht. Kuptimi estetik i heshtjes është të zhvillojë rolin bashkëkrijues të lexuesit, i cili duhet ta mprehë dëgjimin e tij për modulimet e zërit poetik dhe ndjenjën e tij për vlerën artistike të elementëve të ndryshëm të strukturës poetike.

Krijimtaria poetike e poetit At Stavri Çipi është provë e mjeshtërisë së ndjenjës dhe besimit përshpirtrëror në ndërtimin jo vetëm të poezisë individuale, secila prej të cilave është një kardiogramë e një gjendjeje të caktuar mendore dhe shpirtërore, por edhe të të gjithë përditësisë në lëvizjen e tij si një organizëm i gjallë. Është provë se thënia: „Unë kam pushtet mbi fjalët e plotfuqishme!“ nuk është retorikë poetike, por një llogaridhënie serioze dhe fatale para „Poezisë dhe besimit më shumë se në vetvete, pra Hyjnisë Supreme“.