EMRI THËLLËZË

Agim Mato "Mjeshtër i Madh"

NDRE MJEDA U çel kafazi i Bjeshkëve, bylbyli i varfër fluturoi mbi pyje, mbi orgaja, duke nderur krahët mbi fishkëllima murrlanesh, mbi këmbanoret gjigante, me melin e fjalëve të rralla shqipe në sqep, dhe ndali në Spanjën e largët, në një kolegj letrar neolatinësh, në Valencia. Me të tjera gjindje u përzie, me të tjera gjuhë. Tërthorë i ra Europës, deri në Poloninë katolike e të ftohtë dhe nëpër biblioteka hijerënda rrëmoi në lashtësinë e gjuhës së vet, fisnikërinë edhe kodet. Po në atdhe, “tek fillojnë kufijtë e gege” e prisnin Trina, Zoga e Lokja nanë. Rigjeti fëmijërinë e trishtuar mes një paqeje e varfërie tronditëse dhe Andrën e jetës së tyre e shkoi në filigranë. Hapi me sqep guackat e miteve dhe u vuri veshin kohërave. Lissus. Scodra. Lirija. Atëherë pamë të tringëllinë në ajër tingëllimat e Arbërit përjetë; “dhe nën borë të shpërthejnë lulet porsi fëmijë që zbulohen në djep”. EMRI THËLLËZË Histori e vitit 1916 Kur erdhi në jetë nëna ime në Moskofilin e mbushur me bajame dhe fiq deti, në rrugën që të çonte në shtëpinë me portën e gurtë të Karreçajve, u dritësuan odat e lashta nga urimet dhe uratat. Çuk-çuk, feksi dhe hoxha. La këpucët që jashtë derës dhe në magjarinë e madhe, u rehatua mbi çilte në qoshe të vatrës, ku i hapën vendin. Të gjithë diskutonin për emrin që do ti shkonte sërës së saj si një zonjë e nesërme dhe mendjen s’e patën kur nga dritarja fluturimthi hyri një thëllëzë mali. E tromaksur u end mbi kokat me shami të bardha të grave, mbi kokat e burrave që festet i kishin hequr. Thëllëza s’kish ku të fshihej po nën djep të porsalindurës shkoi e mblodhi krahët me zemrën që i dridhej. Atëherë hoxha u ngrit e tha: “Mos u lodhni hiç për emrin, Perëndia, që i qofshim falë, deshi dhe e solli e ne dhuratën s’do t’ia kthejmë. Thëllëzë do të quhet, për bukuri dhe urtësi atyre do t'u ngjajë." Foshnja që Thëllëzë do quhej gugiti si në ëndërr. Hoxha qeshi sa e dëgjoi, mbathi këpucët te dera dhe xhybja e tij e bardhë humbi në shtegun me fiq deti. NË MUZG ZBRESIN HIJET Në muzg zbresin hijet, si mjegulla e dëndur tretin brenda vetes shpatet me ullinj, mbushin me mister detin atje poshtë, rrëmihin mbi sipërfaqen e ndritëshme të tij. I mbërthyer jam midis brigjeve. Hijet dendësohen mbi detin e plumbtë. Dritëzat e tij rrëshqasin, zbojnë heshtjen e kësaj nate pa gjumë. Qenia ime, lëviz edhe ti, dil jashtë nga hijet, nga plogështia. Nuk sheh se fyti t’u vulos? Me lopatëzën e një ëndrre shvendose errësirën rreth e rrotull, shblloko shtigjet që të lidhin me botën! PASDITE NË KSAMIL Pasdite, rrezet e pjerrëta të diellit e mbushën detin me vezullime si me mijëra pasqyra të thyera. Briza verore që filloi nga perëndimi e shkundi zagushinë e ishujve të gjelbër, zagushinë e plazheve me çadrat e vendosura në kuadrate, ku trupat lakuriqe të pushuesve filluan të lëvrinin. Një tufë palumbarësh të rinj me pajime zhytjeje ngjiteshin prej thellësive nënujore si një tufë delfinësh të gëzuar. Duke lënë Ksamilin e zhurmshëm, pa ju ndarë buzës së detit të mbushur me gumëzhitjen e lokaleve, hidhesha mbi shkëmbinj, në spitharat me shëllirë, ku notonin mes kristalesh gjethe ngjyrëhiri të ullinjve. Hija ime ra papritur mbi kryet e një çifti të përqafuar, dy metra poshtë meje, shtrirë mbi rërën e pakët, midis shkëmbinjve. Ajo si një sirenë me flokët lëshuar, gjoksin kish zbuluar. Bëra t’i iki skenës intime po këmba më ngeci në thepat e shkëmbinjve. U ndjeva i zënë në çark nga fati i keq. Ata u çuan, erdhën për ndihmë, po këmba ishte ndrydhur për dreq. Ç’e deshe, thashë, itenerarin nëpër gjiret e Ksamilit, ku deti, ishujt, atje tej, atë pasdite xixëllinin! VALLJA E PULËBARDHAVE Cili mjeshtër e përpunoi koreografinë e valleve të pulëbardhave në gjiun jonian të Sarandës në këtë dimër të dielltë? Shiko si e mbushin ajrin me frushullima, sulen sipër velave të anijeve, mbi palmat, mbi rënojat antike, në verandat e lokaleve buzë detit, rrotullohen, bashkojnë krahët, klithin nga gëzimi, zhyten nëpër valë, grupe grupe, me diellin në sqep duke xixëllitur me lëvizjet e tyre mesazhet e përjetëshme të dritës! Fëmijtë u ikin nënave të reja nga duart dhe të mrekulluar mbështeten tek muri i bulevardit të soditin këtë rit të përditshëm plot reflekse bardhësie që shkundullon para syve të tyre. Të dashuruarit e ngeshëm bëjnë selfie me spektaklet e pulëbardhave në sfond, i hedhin në facebook, i koleksionojnë, duke u përzir me to si me ca metafora shkrepëtitëse. Një kamariere zbret shkallët, u afrohet pulëbardhave dhe u shpërndan me tabaka ushqimin e mesditës. Tabakaja zbrazet në çast dhe mbushet me fluturime. Vetëm peshkatarët e ndjejnë bezdinë e këtyre valleve të çmendura, që çvendosen me anijet në ikje, çukisin në rrjetat dhe klithin rrotull tyre deri në shurdhëri. Koncerti i pulëbardhave, i dirigjuar nga erërat joniane, nuk ka të ndalur në këtë dimër të dielltë, në gjiun e Sarandës, si në skenën vigane të një teatri antik. Nuk e di ku gjejnë prehje, nuk e di ku i kanë foletë, ku i lëshojnë vezët, nuk e di. Që fëmijë i kam menduar të ngjizura nga shkulmet detare, nga batica e zbatica, të mbushura me energjinë e pashterëshme të dritës, për t’u prehur vetëm tek lëvizja. Gjithë jetën kam që bredh shkëmbinjve, po një vezë të tyre s’e kam gjetur kurrë. Ah, retë, retë - ende në to s’ kam kërkuar.