AURORA

 KRISTAQ TURTULLI

Mbeta pa gojë kur u gjenda përpara agimit polar, Aurorës Boreale. Mrekullisë. NËNËS NATYRË. E papërsëritshme, në ngjyra, lëvizje, tërëpërfshirje, jetë. Në të fshihet sekreti dhe misteri. Frymëmarrje e gjithësisë, qiell, ujë dhe tokë. Yjet thellë në qiell, si fëmijë të brishtë, të hutuar, përpëlitnin qepallat, drithëroheshin për pamundësinë e shprehjes dhe Aurora Boreale i qetëson, të largojnë tutje dertet, i mbulon me vello të shndritshme. Nata bëhet fir, mpaket, shkon duke u terur. Pëlhura e tejdukshme, transparente shket ngadalë në gishtat e gjithësisë, shoqëruar me simfoni të lehtë. Atje janë ndehur notat magjike të Bahut, Moxartit, Bethovenit. Oh, nuk ngopem, bëj të ik dhe s’ik dot!

Më rrobëroi madhështia. Ngjyrat mahnitëse, ndehur mbi gjithçka, reflekse të kuqërremta, portokalli, të gjelbra, të verdha, të kaltra ushqyese. Dritë hijet mbushen me kolor prej intonacioneve, përzierjeve të ngjyrave të piktorit gjenial të papërsëritshëm, natyrë. Vezullime dhe shkëndijime, si të jenë miliona dhe miliona xixëllonja që ngrihen butë prej tokës dhe ngjiten drejt qiellit, shkojnë larg, përzihen me yjet. Një pjesë e yjeve dhe xixëllonjave zbresin ngadalë, lehtë, gjithë delikatesë dhe thithen me dashuri dhe neps prej tokës. Gjithçka është në vallëzim, në ripërtëritje. Në shpërthim, befasi dhe joshje. Të duket sikur gjendesh përpara një botë magjike, përrallore. Me të fshehtat e pashpjeguara, të shkruara në qiell dhe të derdhura në tokë me penela të arta. Të vjen befasisht përhumbje. Ndjehedh I mbështjellë me veladon të shndritshëm, purpurt, qiell e tokë dhe, në krahë veshur me flatra të argjenda. Të bëhet sikur lehtësisht si pupël, shkëputesh nga toka, shkon tutje, tok me shkëndijimet e vezullimet. Atje ku nuk kanë shkuar të tjerët, në zemrën e ngjyrave të magjisë së Aurorës Boreale....

-Bukur hë!- dëgjova që më tha Majk Stivens shoqëruesi im.

-Fantastike,- fola ultas. Heshta një hop dhe shtova akoma më ultazi, gati me vete:- O Zot sa bukur, si përrallë. Të mbahet fryma nga mrekullia!

Përnjëherësh mu kujtua e ëmbla Aurorë dhe, ajo ishte vërtet si kjo Aurorë Boreale, shkëndijim i artë në plogështinë, apatinë, mediokritetin, xhelozinë, dashakeqësinë dhe shurdhërinë e qytetit provincial. Aurora mbeti sekreti dhe misteri. E brishta, rreze drita, e qelqta, lulja, e dashura, zemërmira, e trishtueshmja, e mendueshmja, e përkushtuara si rrallë kush. E magjishmja, shenjtja me bukuri e lënduar. Aurorë Boreale në ftohtësinë, mjegullinën në provincializmit fondamental.

Aurora, mikja ime e fëmijërisë, dritës në muzg, mbështjellë me palltoshkën e gjelbër dhe jakën e bardhë. E vockël me këpucka të ngrëna dhe, doçka të ngrira, shtynte karrocën e nënës sakate në rrugët e rrugicat e kalldrëmta në mizerjen qytetit provincial.

Aurora, e mira, e bukura e mëhallës. Jo vetëm e mëhallës, por e mira, e bukura e qytetit, me gjithë rrethinat përreth. E brishtë, si vesë në gjethen e gjelbër të syrit të nënës. Lëkurëbardhë si qumështi. Sy veçantë, si rrallë vajzë tjetër; herë të kaltër, e herë të gjelbër. Kur prekej sytë e saj bëheshin transparentë me reflekse shkëndijuese, vezullimesh si ujërat e burimeve. E ëmbël, delikate, flokë kaçurrela, të zeza, befasuese, drithëruese, magjike. Ajo ishte vërtet Aurorë Boreale në mjegullnajën e qytetit.

Bato Dangëllia, plaku i shukët, trup lëshuar, jetonte vetëm, në një kthinë të magazinave të braktisura të konservimit. Familja të ruante të pastër biografinë, i dha duart, nga shkaku i bërjes 15 vjet burg politikë. E pra plaku Bato krahasoi sytë e bijës së Kristinës me Aurorën Boreale.

Bato Dangëllia jetonte me ndonjë lek që i jepnin bashkëqytetarët në përkthimin e letrave në anglisht dhe frëngjisht që vinin nga jashtë. Përflitej se përkthente veprat e një shkrimtari të shquar dhe shteti i botonte jashtë pa vënë emrin e përkthyesit. Megjithëse qytetasit i pëlqejnë thashethemet dhe s’lë shumë shteg t’u besosh. Pastaj si me tallje shtonin: ‘Hëm, të jetë kaq i zoti Bato Dangëllia sa të merren shkrimtarët e shquar me një zgjebanik, pëf!)

Por letrat vinin rrallë nga jashtë dhe inspektori nursëz i sigurimit s’ i kish dhënë libër të shkrimtarit të përkthente dhe, me ditë përpëlitej i uritur pa futur gjë në gojë. Doli nga strofulli i leqendisur dhe duke u çapitur u afrua ngadalë, i ndrojtur në stolin ku ishte ulur Aurora që ushqente të ëmën. Plaku i uritur s’i ndante sytë bukës së zezë të lyer me sallo derri. Aurora i bëri me kokë të afrohej dhe i zgjati një copë bukë, plaku e përlau sa hap e mbyllë sytë. Vajza buzagaz e ftoi të ulej pranë saj Me doçkat e vogla një kafshatë i jepte nënës dhe një kafshatë Bato Dangëllia që, hapte gojën pa dhembë si fëmijë. Plaku vështrimin mbërthyer në sytë e vajzës, përtypej me nxitim dhe thoshte me vete:

-O zot çfarë sysh! Të jenë realë!

Plaku Bato Dangëllia qëndroi në qendër të qytetit dhe bërtiti me sa zë kishte në kokë:

-Hej milet, ta dini mirë: Çupëlina e sakates Kristinë, ka sy dhe, dritëze zemre të mrekullueshme, Aurorën Boreale! Keni parë o matufë Agimet polare?

Po kush dinte në qytetin provincial, në skajin e humbur të botës ç’qenë Agimet polare!

Agimet polare?! Atëherë as unë s’e kisha idenë. Bukurinë dhe mirësinë e Aurorës shpesh e krahasoja me ndriçimin verbues, marramendës mëngjesor pranveror. Bulëza e vogël e vesës reflektuese si diamant pikonte mbi gjethin e gjelbër dhe unë e dëshiroja ta puthja fort vajzën që doja, në buzët e plota gjithë musht.

Sa herë përmendja Aurorën, nëna mblidhte buzët me bezdi dhe shkonte e mërzitur në kuzhinë. Ngaqë ëma e Aurorës ishte sakate, çalonte në të dyja këmbët. Kur ecte, dukej e këputur për mezi, prej shkapërderdhjes së trupit dhe lëvizjeve. Të bëhej sikur eshtrat do i shkëputeshin, copëtoheshin, e flakeshin tutje. E ndonjë eshtër e shkëputur prej trupit të sakates mund të sulej papritmas si shigjetë, të shponte tejpërtej, të plandoste përdhe. Pastaj po të shihje lëvizjen e kokës së saj përgjatë ecjes, provoje marramendje. Koka i dridhej, i lëvizte pa përqendrim lart e poshtë, majtas djathtas dhe s’të bëhej ta shikoje dy herë.

-Aurora është mirësi dhe dritë mëngjesi,- i thashë nënës.

-Ç’të them, e bukur çupa, s’ ke ç’i thua, dritë mëngjesi, - më tha nëna dhe lëshoi një rënkim të thellë:-Por... cenet e trupit dhe mendjes trashëgohen në familje, nga brez, deri në brezin e shtatë? Hajt, zëmë se e bëjmë nuse shtëpie. Por kush më garanton mua, fëmija s’do i ngjajë nënës së saj. E njoh me dhëmbë dhe dhëmballë familjen e çupës, nënën e të gjorës Kristinën, sakate ka qenë Kristina që e vogël. Edhe nëna e Kristinës çalamane, sakate. S’ia ha hakën, qëndistare e mrekullueshme, qëndiste pajat e çupave kur u vinte koha për tu martuar. Por ç’e do, s’i bënte zemra të qëndiste për vete. Qante natë e ditë mbi qëndisma. E shkreta vajzë, sakatja e mjerë. Kur i kaloi mosha të martphej shkoi për vizitë tek Cen Shajaku, mjeku i njohur popullor. Nuk e di çfarë i bëri Ceni, por në krye të disa muajve, për habinë tonë Kristina ecte për bukuri si zonjë e rëndë, mbante trupin drejt dhe kokën lart. I hipi një nur dhe bukuri, të verbonte. Djemve të mëhallës u pikonte gjuha lëng, por familjarët i tërhiqnin prej mënge të mblidhnin kallaballëkun. Në krye të vitit Kristina u martua me Çuçi Lutkën, punëtorin e ri të minierës, ardhur nga fshatrat e rrëzës. Çuçi, djalë i fuqishëm, sytë vëngër, trupmadh, qafëtrashë, qime dendur si ari. Burrë i fortë, hante një pllakë bukë dhe bënte dy norma në ditë. Punonte në një turn me babanë, Çuçi Lutka u mburrej shokëve të turnit:

‘Hej, nusja ime më e bukura e qytezës së minatorëve,’ dhe qeshte me të madhe. Të tjerët s’guxonin ti kthenin fjalë. Çuçi i shembte me grushte.

Kur lindi Kristina, Çuçi Lutka u deh, qerasi me konjak të gjithë shokët, miqtë dhe, bërtiti në mes të qytetit me sa zë që kishte në kokë:

‘Vajzës do ti vë emrin Aurora.’

Mirëpo pas lindjes së vajzës Kristina u këput, u bë përsëri sakate, bile më keq. I shoqi Çuçi Lutka u ngrys, mbarte gruan në krahë si foshnjë, e vendoste në karrocë dhe shtynte Kristinën në rrugët me kalldrëm, vetull mbledhur, i vrenjtur si murg. Ndërsa Aurorën e vogël si një lepurushkë, e mbarte në shpinë në një torbë të përgatitur prej pëlhure. Por Çuçi Lutka u mërzit së shtyri gruan me karrocë. U përdhos prej shikimeve idhnare të qytetasve, që dikur u mburrej. Burri i madh u zhduk, humbi javë, ndoshta dhe muaj. Kristina e kërkonte, qante të këpuste shpirtin. Më në fund Çuçi Lutka u shfaq në rrugët e lagështa të qytezës, ecur si gamile e vjetër, veshur me një kapotë të madhe të zbardhur ushtari. I parruar, i uritur, i pistë si kafshë dhe kërkoi ta merrte Aurorën me vete. Familja e Kristinës e llahtarisur e përzuri:

‘Ku do ta çojë vajzën e vogël palo burri, që mban erë nevojtore’.

‘Ore njerëz,’ lutej e bubullinte Çuçi Lutka, ‘Mbushjani mendjen, është ime bijë, ç’të bëjë me fëmijën një sakate që s’është e zonja për vete.’

Familja e Kristinës lajmëroi policinë, Çuçi u tremb, kapërceu avllinë dhe humbi në terr. Aurora u rit me mundime. E di, more bir, Aurora është vajzë e mirë. Për çupën s’kam ç’të them, është dritë.

-Kur s’ke ç’të thuash mos më lodh nënë,- thashë dhe vështrova nga babai, i cili vazhdonte të pinte duhan dhe s’fliste.

-Jo bir jo. Mos e dhëntë Zoti të lodhë nëna...Por... mos e dhëntë Zoti, të më çalojë fëmija i djalit tim nga të dyja këmbët, hë? Dardha bie nën dardhë. Mua më dhimbset Kristina dhe vajza e saj por.., më kupton. Bir, por janë disa gjëra që..?

-I bukur është trëndafili moj grua, por ato dreq gjemba përse i dalin,- foli babai dhe më shkeli syrin.

-Ç’na flet për trëndafil dhe gjemba,-iu hakërrua nëna babait.

-Pse trëndafili, s’ka gjemba,- këmbënguli babai.

-Njerëzit me fatkeqësi dhe cene në familje janë të detyruar të dënohen, ta vuajnë të gjithë bashkërisht dhe jo të braktisen siç bëri kafsha Çuçi Lutka, - tha nëna.

U verbova qysh në fillim prej bukurisë dhe përkushtimit e dashurisë së Aurorës ndaj nënës. Ajo qysh fëmijë e mbante nënën gjithnjë nga krahu. I ndodhej pranë në çdo moment.

Bashkëmoshatari Gane Tërbo, kokë katrori, hodhi shtat shpejt, ju trash koka dhe trupi. Shëndoshja i riti mendjen, u bë i egër, i dhunshëm., harbut, ngacmonte të tjerët. I përkëdheluri i shtëpisë. Baba i tij Demo Tërbo, ishte kryetar këshilli i lagjes.

Një mbas dite Gane Tërbo qeshi me të keq kur karroca e vjetër e gruas sakate u pengua në gurët e nxjerrë të rrugës dhe u rrëzua.

-Hi, hi, hi,- u zgërdhi dhe tregoi me gisht. Aurora e përskuqur në fytyrë përpiqej ta ngrinte nënë e vet, krahët e dobëta të vajzës dridheshin. Ca prej hutimit, qeshjes histerike të Gane Tërbos, të dyja nënë e bijë ranë përmbys si lëmshe të shpërvjelur në pragun e trotuarit me gurrë të lëmuar e qullur nga shiu.

Gane Tërbo u zgërdhihej më keq:

-Hej...ej, j, j, shihni,- gërhiti: -Karikatura më qesharake të shekullit të njëzetë!

Ndjeva dokëndisje në zëmër nga fjalët dhe përqeshja e ndyrë të pushtakut:

-Si të bën zemra o Gane Tërbo përqeshën ato të gjora- i thashë.

-Përqesh e zgërdhihem ç’ke me të, o buf I kënetës,- u ngreh Gane Tërbo dhe shfryu:- Pa gris bythën e mos më çukullit veshët. Ato duhet të mbyllen në azil.

-Në azil mbyllu ti ,- ia ktheva me inat

Gane Tërbo shtrëngoi grushtet për sherr dhe hungëriti si kafshë:

-M’u qëro nga sytë, apo të shemb me grushte.

S’i ktheva përgjigje. Nxitova të ndihmoja femrat e rrëzuara. Aurora u kthye me rrëmbim nga unë zverdhur, e rrëmbushur nga lotët. Më ngjau si lule mëngjesi e brishtë, e përmbytur nga vesa. Në cep, poshtë vetullës së majtë, të bukur dallova një gërvishtje të vogël. Më vështroi egër dhe tha:

-S’është trimëri të tallesh me fatkeqësinë e tjetrit.

-Aurora, s’isha unë, Gane Tërbo, ai..,- pështyma m’u tha në grykë. Doja me gjithë shpirt të shpjegohesha, ndjehesh i prekur, i fyer, njëlloj si ajo nga përqeshja dhe fjalët e poshtra të kokë katrorit Gane Tërbo.

Sytë e kaltër të vajzës u bënë gri të errët, det me tallaz, mbuluar nga dallgët sikur do më përpinin. Duke marrë frymë me vështirësi prej lodhjes dhe inatit e vendosi të ëmën në karrocë. E ëma rënkonte, ankohej të copëtonte shpirtin. E gjora sakate lënduar nga rrëzimi.

-Aurora- i fola zë lutës.

Më vështroi, sytë gjithë nerv kishin refleks verbues, si magji. Më mrekullonte shikimi i saj i flakëruar. Me gjithë shpirt doja të bëhej e imja.

Dëgjova që Gane Tërbo tentoi të përdhunonte Aurorën. E ruajti në qoshe të shtëpisë, kur vajza doli të mbushte ujë. E mbërtheu Aurorën nga krahët e puthi fort duke i thëthirë buzët dhe shtrënguar për gjoksi. Aurora u hutua një moment, por e mblodhi veten, e goditi me stome në shpatull pa i lënë kohë tjetrit të vepronte. Ia flakëriti me pëllëmbë në fytyrë dhe iku me vrap.

Gane Tërbo donte me çdo kusht të shtinte në dorë Aurorën, e ngaqë ajo s’e përfillte, kërkonte të hakmerrej. Të dy femrat e vetmuara, dridheshin në heshtje sa dëgjonin hapat e tij. Gane Tërbo i bllokoi rrugën e ngacmoi.

-Na moj ti, ç’i ke këta sy, si vjeshte me shi.

-Më lër të qetë, ndryshe do ankohem...- mërmëriti Aurora.

-Do të ankohesh, vërtet. Ha, shko ankohu, ku do ankohesh në im atë, këshill!- u tall Gane Tërbo. Mburrej, ndjehej i mbrojtur me babanë, kryetarin autoritar dhe të ashpër të këshillit.

-Do i them babës tim,- i foli Aurora zë plotë.

Gane Tërbo u shkul së qeshuri.

-Çfarë, do i thuash babës, kujt, Çuçi Lutkës! Ha,ha, ha! Shko, bërtit, thirre merhumin që s’ i gjendet nami dhe nishani! Shko ngri të vdekurin nga varri, me kocka të bardha dhe lecka të kalbura! Shko, ulëri, gërhit fort në kupë të qiellit: bu, bu, bu, bi,bi bi, ngrihu o ba, më mbro. I humburi Çuçi Lutka.

-Babi im është gjallë,-Aurora u rrëmbush nga lotët.

-Yt atë gjallë! Bu,bu, bu, bi, bi ,bi. Sa për dijeni, e pashë me sytë e mi kur kallën në dhe Çuçi Lutkën. Shko gërmoje, kërkoje, qurravitu të kalburit, të treturit, ha, ha, ha. Apo mos ka gjetur sakatja, nëna jote ndonjë burrë tjetër, të humbur dhe të marrë si Çuçi,- u zgërdhi me të keq Gane Tërbo.

Aurora u drodh, sytë e bukur iu perënduan. U lëkund si gjethi në vjeshtë, kafshoi buzën dhe iku me vrap duke dënesur...

-Mos qaj Aurora,- u përpoqa ta ngushëlloja.

Ajo më zhbiroi:

-Mos qaj, kështu thua. Nuk qaj. S’dua të qaj. Po a mundem, më qan shpirti. Në këtë jetë sakatët e gjallë i nëpërkëmbin, i tallin. Të vdekurit nuk i lënë të prehen të qetë nën dhe, -tha dhe iku me vrap.

Ngela si hu në mes të rrugës. Aurora, Aurora, më foli shpirti, por s’më dëgjoi, kish shumë erë...

Kur s’ pritej një hije stërmadhe i preu rrugën Gane Tërbos e përbaltur, shkrofëtinte dhe hungërinte si përbindësh. Ishte natë e errët me shi, nuk shihje sikur dhe gishtërinjtë të futeshin në sy. Fantazma e rënduar si një gorille e Çuçi të marrit, nuk bllokoi vetëm rrugën e Gane Tërbos por të gjitha horizontet.

Nata qe e zezë sterrë, s’kishte Gane nga ti a mbante. Fantazma e mbërtheu për gryke, gati i morri frymën. E kërcënoi. Me zë shpellë i tha:

‘Spurdhjak i mutit, çapaçul, kërmill, krimb, glistër e keqe, ti na qenke ai bajgë që më shqetësove në gjumin e madh. Hë fol, kërkove të ngrihesha prej funddheut, varrit. Siç më sheh u ngrita, ja, erdha, kam një kuintal me baltë dhe një det të madh me dhembje. Fol, përse më doje more mistrec, qullac i keq. Të vdekurit e thirrur nga gjaku dhe nevojës, nuk pyesin për çapaçulë të pështirosur që mburren me kërma kryetarë këshilli. Ta këpus kokën si të zogut, ta bëj mishin rripa- rripa po i re në qafë vajzës sime Aurora. Më dëgjon? Të dëgjoj thuaj’.

Gorilla u tjetërsua në mostër e përbindshme dhe Gane Tërbo ngriu.

Gane Tërbo donte të bërtiste:

‘Hej gorillë, të vdekurit s’shkulen nga varri, s’ ke ç’më bën.

Çuçi Lutka u tërbua, hungëriti, e shkundi majtas djathtas, e ngriti peshë si leckë dhe i tha:

More çapaçul di ç’është dhembja e prindit?’

Gane Tërbos prej frikës po i zemra pushonte së rrahuri. Këmbët i lëvizte të lëshuara andej këndej në ajër. Kullonte djersëve të ftohta. I bëhej sikur e kishin varur në çengel, futur në thesin e merimangës dhe përleshej me terrin. I ati e dëgjoi, erdhi në benevrekë, e shkuli prej çengelit dhe e pyeti:

‘Gane mor bir, kur të vari?

‘Çuçi Lutka, i vdekuri.’

‘Kaq budalla je, që përballesh me të vdekurit. Rritu, piqu dhe mos u lësho i azdisur pas femrave sakate e jetime...

Dëgjoja i qetë, dhe nënqeshje me vete. Ndërsa Aurora u kthye nga unë, më vështroi ngulët me sytë e bukur, gjithë reflekse, intonacione ngjyrash. Sikur në to bënin lojë qindra ngjyrash ylberesh. Sytë e saj dyshues më pyetën:

‘Vërtet u ngrit babai dhe e bëri për qepë dhe kripë Gane Tërbon?’

‘U ngrit e ëmbla Aurorë, u ngrit, besoje.’

S’mund ti tregoja të vërtetën. Le të besonin të gjithë dhe bashkë me ta Aurora, se u ngrit i ati, Çuçi Lutka e vërtitej diku rrotull, dhe ndëshkoi të keqen. Ndoshta të tjerët besojnë se u ngrit nga varri. Kemi legjendën e Kostandinit dhe ngritjen nga varri, të mbante besën e dhënë. Le të jetë dhe Çuçi Lukta një ngritës tjetër nga varri për të mbrojtur të bijën prej përbuzjes dhe së keqes. Ndërkohë le të qëndrojë tek unë ndjenja e freskët. Shumë pak përfundojnë ata që duhen. E në qoftë se Aurora nuk mund të bëhej përjetë e imja, për shkak të nënës. Dëshiroja me gjithë shpirt që e bukura Aurorë ta kish jetën e qetë. Nuk mund ta lejoja ta nëpërkëmbte Gane Tërbo...

Vazhdoj të shoh i mrekulluar agimet polare. Aurorën Boreale, me ngjyrat përrallore. Mu duk sikur atje gjendej sekreti dhe misteri. Mu mbajt fryma prej mrekullisë.

Aurora! Nuk di ku ndodhesh sot dhe çfarë bëhesh moj e brishta, e ëmbla e dëlira, e bukura e mrekullueshmja, Aurora e ime rinisë? Jam, afër polit të veriut, fare pranë Aurorës Boreale, mijëra e mijëra kilometra larg vendlindjes...Bërtas fort:

AURORA!