top of page

ARHONDI I REXHINËS


ARHONDI I REXHINËS



-Tregim-



Nga SHKËLQIM HAJNO


Nuk dihej prej sa kohësh e thërrisnin Arhond dhe as kush ishte i pari që e thirri kështu. Por ndryshe nga përfytyrimi që sjell kjo fjalë në trajtë grade, Azem Mani kishte të tjera sjellje e të tjera huqe nga të një arhondi, siç thoshte shpesh. Nuk dihej gjithashtu prej sa vitesh familja e tyre merrej me furrat e bukës.

Tregonin se të parët e tyre patën ardhur nga përtej Qafë Botës, nga Filati, si kasaba e madhe në ato kohë e deri vonë pas Luftës së parë Botërore. Gjyshi i Arhondit, si dhe i ati, Zemani, ishin marrë me zanatin e furrtarit sapo zbritën në këtë qytet-liman si margaritar i vogël, i mbrojtur mes një gjiri të madh dhe të ruajtur mirë nga erërat detare.

Në Rexhinë njerëzit hynin çdo ditë nga toka dhe deti. Njerëzve të karvaneve me kuaj që mbërrinin këtu nga përtej Qafës së Manastirit dhe nga përtejmalet, me prodhime blegtorale, ullinj, lëkurë e vaj ulliri në depot pranë Limanit, u dukej si një qytet i zhytur në mjegull. Shpesh ajoshtrihej tejpërtej në det, gjer në Korfuz e mbi Pandokrato. Atëherë banesat dhe depot ishte vështirë t’i shquaje nga Qafa e Manastirit. Detarëve të varkave, anijeve të peshkimit dhe karaveve që mbërrinin nga Kanali i Korfuzit, qytet-limani u shfaqej si një nuse mjegulle, që sapo kishte dalë prej Jonit.

Të ulur rreth pesëdhjet metra larg furrës së bukës “Mani”, Azemi me mustaqet e mëdha dhe çibukun e përhershëm të ndezur në gojë bashkë me mikun e tij apo Bendo Kapiteni, kishin marrë nga një uzo dhe flisnin të përqendruar. Miq të hershëm që nga fëmijëria dhe e kaluara e familjeve të tyre, sa në Filat edhe në Korfuz. Bendo fliste për gjuetinë e një nate më parë me anijen e tij të njohur nga të gjithë, që mbante emrin e qytetit, “Rexhina”. Anija kishte thuajse një orë që ishte kthyer nga gjuetia në ujërat përballë Akrokerauneve, që mbaheshin asokohe si një hambar i madh peshku.

Pastaj biseda u hodh te kriza e bukës kësaj ane. Në brigjet arbërore më pak, po në brigjet përballë, të fqinjëve grekë, thoshin se ishte shtruar këmbëkryq dhimbja dhe zija e bukës, që kishte marrë jo pak jetë njerëzish.



Në dhjetëvjeçarët parë të fillimshekullit, qyteti bregdetar i Rexhinës kishte tre hotele: “RexhinaPallas”, “BellaVenezia” dhe “Kontinental”. Më popullor ishte “Kontinentali”. Aty gjeje marinarë të huaj, po edhe peshkatarë vendas, të sapokthyer nga gjuetia. Dëgjohej çdo mbrëmje muzikë popullore memelodi shqiptare e greke. Marinarët e huaj ndjeheshin mirë, si në shtëpi të tyre, thoshin vendasit. Po edhe këta të fundit e kishin si një konak të madh, ku liheshin takime e kuvende mes kapedanëve të anijeve, bëheshinpazare mespronarëve të tavernave, tregtarëve të qytetit dhe atyre që punonin me brigjet helene afër, po edhe ato italiane më larg.

Te “Kontinetali” ku pinin uzo Arhondi me Bendon, kishte dy momente piku, paradite rreth dhjetës dhe sidomos në mbrëmje, në prag muzgu. Në mbrëmje, kur ia behnin vendas dhe të huaj nga anijet e ankoruara te Limani i Vjetër, taverna e hotelit kthehej në një Kullë Babeli. Por njerëzit merreshin vesh mirë me njëri-tjetrin. Dëgjoje shumë gjuhë ose gjysmagjuhësh, fragmente të deformuara shqip, greqisht, italisht, turqisht, ndonjë fragment në frëngjisht. Madje, tek-tuk edhe rusisht. Peshkatarë që vinin nga Kanali i Korfuzit, marinarë me ngjyrë të errët si katrani ose më të çelët si çokollatë, kasapë, tregtarë basmash, vaji, kripe e bulmeti dhe nomadë. Të pasur dhe të varfër, endeshin deri vonë në mbrëmje.


***


Ishte ora dhjetë e paradites. Në këtë orë, në hyrje të limanit, duke shtyrë një tezgë-karrocë me dy rrota të improvizuara dhe një tendë të zbërdhylur, u shqua një mesoburrë simpatik me një përparëse borë të bardhë në trup, që thërriste vazhdimisht:

- Hajde petulla, me sy e me vetulla! Hajde salep, salep! Hajde sheqerka, lesh sheqeri, tahinhallva, pufte, torona dhe petulla!

Ishte Isai, gega i ëmbëlsirave. Si bënte një pushim të shkurtër, ia niste sërish:

- Hajde, sulltan suxhuk! Petulla, me sy e me vetulla!

Pas kësaj, njerëzit vinin buzën në gaz.

Isai, ishte me origjinë nga Shishtaveci. Fëmijët i thërrisnin gega. Kishte një punishte ëmbëlsirash ngjitur me furrën kryesore të bukës, ku prej një jete punonte Arhondi.

Në orën nëntë, po atë paradite, në verandën e “Kontinentalit", pothuaj në të njëjtën tavolinë druri buzë detit ku rrinin zakonisht, Azem Mani dhe miku i tij Bendo kishin porositur kafet turke. Sipas zakonit të vjetër ballkanas, ato po zjeninnë xhezve bakri të kuq, pjekur mbi rërë të nxehtë, në një lloj mangalli ardhur prej Zmirnit apo Izmirit.

Ishte stinë e luleve, diellite ngrohte ëmbël nën një puhizë të hollë. Peshku i ditës priste Arhondin, i freskët në një kanistër shelgu të bardhë, ku disa kocopulla ende kërcenin përpjetë në kërkim te ujit të kripur.

- Aty ke katër okë,- tha Bendo, kapiteni i “Rexhinës”, që kishte gjuajtur me rrjeta tërë natën dhe tani kishte hedhur spirancën rreth pesëdhjetë këmbë nga taverna buzë detit.

- Për miqtë që ke sot, të dalin e teprojnë.

- Më rrofsh, o Bendo! Të paça!


***


Në këtë orë të mesditës, që përtej Limanit të Vjetër, krahas karavit të madh që i thoshin edhe Postali, sepse lidhte një herë në javë qytetin me Himarën, Vlorën dhe Durrësin, u shfaq papritur një anije e vogël peshkimi me flamur grek. Pas pak, drejt tavernës buzë ujit u pa të vraponte një djalosh rreth të dymbëdhjetave, me pantallona të shkurtra dhe një kasketë me kuadrate në kokë.

- Nipçja yt,- tha Bendo Mërkuri. Tek e pa që djali vraponte, Arhondi u ngrit vrik në këmbë:

- Hë Damo! Ç’ka bërë vaki, mor nipçe?

- Ata të varkës korfiote sapo zbritën, thanë që duam të takojmë pronarin e furrave, se kemi një hall. Këtu më nisi Tanushi, peshkatari yt që po nderte rrjetat. Ai më tha: shko tako Arhondin te “Kontinentali”, aty do të jetë me kapitenin. Pastaj, më tha të mos harroja se të tre burrat kanë ardhur nga ishulli i Erikusës dhe kërkojnë ca thasë me bukë dhe miell,- tregonte Damoja, që dihaste nga ecja e shpejtë përpjetëmonopatit të tavernës. Bendojadiç foli me zë të ulët me Arhondin dhe iu kthye djaloshit:

- I thuaj Tanushit që miqtë nga Erikusa të rregullojnë varkën dhe të vijnë këtu. Të flasim për hallin.- Djaloshi u bë erë.

Kishte kaluar një copë herë e paradites. Sipërfaqja e ujit nga taverna e “Kontinentalit” dukej si një det me vaj ose si një liqen i stërmadh, deri përtej në Kanal të Korfuzit. Tufa e madhe e pulëbardhave bënte ritualin e saj, sa nga taverna e hotelit te varkat me peshq që ishin kthyer nga gjuetia e natës.

Si ngaherë në buzëdet, një herë në javë dikush pastronte peshqit me një kovë dhe mbeturinat e freskëta i flakte në ujë. Këtu niste joshja më e madhe e pulëbardhave. Ato gati sa i ceknin supet njeriut me kovë, duke çarë ajrin me vija të lakuara në një lojë pa kufij. Ngjiteshin, harkoheshin fluturimthi dhe uleshin vrik, për të kapur mbi ujë ndonjë kokë sardeleje a kocopulle.

Nga taverna vinin tingujt e një tangoje të kohës, që luhej nga gramafoni. Bendo Mërkuri i pari dhe, më pas, Azem Mani vunë re se drejt tavernës po afrohej një grup. Ata shquan të parin Tanushin, pastaj tre të panjohur, ndërsa Damo i ndiqte nga pas me një rrjetë pazari në dorë dhe kapelen e madhe në kokë, që gati i mbulonte veshët.

Dy prej të panjohurve u shquheshin thinjat e bardha në krejt kokën. Nën rrezet e diellit të prillit flokët u dukeshin si shtëllunga argjendi dhe të kujtonin leshin e sheqerit, që tregtonte për fëmijët gega nga Kukësi. I panjohuri i tretë ishte i ri, pak mbi të tridhjetat dhe kishte një trup atleti. Ai mbante në sup një si trastë të lidhur me një rrip lëkure. Ishte i gjatë si qiri dhe, tek ecte, herë pas here rregullonte me dorën e majtë baluket e zeza që i tundeshin mbi ballë.

Tanushi, me t’iu afruar tavolinës së Arhondit dhe Bendo Mërkurit, iu drejtua këtij të fundit: - Kapiten, mysafirët janë grekë dhe kanë ardhur nga përballë, nga ishulli i Erikusës. Më kërkuan t’i sillja këtu.

Pastaj përsëriti:

- Më takuan tek rrjetat dhe m’u lutën t’i sillja tek kapiteni im, se kishin një hall për të qarë. Na shpjer tek afendikoi yt, më thanë të tre.

Kapiteni dhe Arhondi iu lutën mysafirëve të uleshin në tryezë.

- Më parë, me se t’u qerasim?- i mirëseardhi kapiten Bendo.

- Përvec uzos, që është me detyrim, -tha me të qeshur në një greqishte të pastër Arhondi, duke prekur me dorën e djathtë mustaqet e mëdha gjysmë të verdha nga duhani i çibukut.

Si zunë vend në karrige, të tre mysafirët e huaj bashkë me Tanushin, ia nisi më i moshuari i miqve:

- Zoti Kapiten, unë jam ManolisMaridhis, shokët e mi janë Marko Levendis dhe NikosDelijanis,- dhe bëri me dorë nga bashkëpatriotët e tij. Pas një hopi vazhdoi, pasi u bind se po ndiqej me të gjithë seriozitetin.

- Andej nga ne thonë: “Gjitoni, i pari vëlla”. Po kalojmë ditë të hidhura, zija e bukës na ka marrë disa jetë. Në emër të fshatit, u nisëm për të qarë hallin tek ju të brigjeve përballë. Nuk mund të kthehemi pas pa disa thasë me bukë dhe miell. Tani… fati i keq, po na shuan edhe jetë fëmijësh.

Një kokërr loti i mbiu papritur mbi mollëzën e djathtë.

- Nuk kërkojmë të na jepni lëmoshë dhe as falas,- e ushqeu më tej bisedën Marko, shoku i tij kokëbardhë.

- Jo! Për atë Zot që është një, nuk duam asgjë veresie. Për këtë kemi mbledhur edhe ca gjëra të çmuara nga gratë dhe nuset e fshatit,- dhe iu drejtua shokut të tretë:

- Hapi!

Më i riu i mysafirëve nga ishulli, NikosDelijanis, atë çast vendosi mbi tavolinë një trastë të sajuar nga shami të qëndisura grash. E hapi me kujdes. Në tryezën prej druri rrezëllitën nga feksi i dritës së diellit dhjetëra bizhu të argjendta, po edhe prej ari. Bizhu me gurë të çmuar dhe elmaze, unaza, varëse argjendi, byzylykë, vathë me gur rubini dhe një mori zbukurimesh aristokrate të nusërisë, të vajzërisë e femrave në përgjithësi. Në një shami tjetër të qëndisur u hapën të tjera sende prej sermi: disa zinxhirë qosteku dhe tre-katër ora xhepi për burra me qostek sermi.

Të gjithë burrat u stepën në fillim dhe ndoqën pa gojë rrëfimin e mysafirit me flokë të bardha.

- Unë jam Bendo Mërkuri,- tha pas tij kapiteni, me një ton të mendueshëm, po edhe solemn.- Mirëse keni ardhur në vatrat tona! Do të përpiqemi t’ju ndihmojmë me dorë në zemër. Zoti që është një na ka sjellë si me dorë në këtë tryezë njeriun e duhur, vetë Arhondin, pronarin e dy furrave të bukës në qytet,- dhe bëri me dorë në drejtim të njeriut me çibuk dhe mustaqe të verdha.

Azem Mani hoqi çibukun nga goja.

- Edhe një herë, mirë se keni ardhur te fqinjët tuaj! Edhe ne, që kur është zënë toka e s’mbahet më mend, themi brez pas brezi: “Gjitoni, i pari vëlla!”

Ra një heshtje e plotë, që zotëroi për pak sekonda. Pasta ai vuri instiktivisht dorën në kraharorin e tij të stërmadh dhe vazhdoi:

- Unë jam Azem Mani, i furrave të bukës në këtë nahije. Sot do të merrni disa thasë me bukë dhe ca miell. Po këto do ju lutem t’i merrni pas,- dhe tregoi me dorë nga bizhutë në shamitë e qëndisura.- Mbështillini përsëri dhe t’i ktheni në ishull, atje ku e kanë vendin! T’ua jepni të zotëve! Bukën edhe miellin sot do ta merrni falas.

- Zoti Mani!

- Arhond!

- Kjo nuk shkon, të nderuar zotërinj! Unë e bëra të qartë, nuk duam gjë veresie! Japim mall, marrim mall!

- Jo!- tha prerë Arhondi.- Kjo shkon kështu siç them unë. Se e mendoj me shpirt, që dikush atje në fshatin tuaj, në Erikusa po vdes nga mungesa e bukës. Ne, që ta dini, o miq, nuk jemi kushedi ç’të pasur! Por i pasuri i vërtetë në shpirt është ai që ndihmon të mos këputet një jetë në mes për pak bukë e për pak miell. Makari të kishim më shumë, më shumë t’u jepnim.

Pastaj Arhondi iu drejtua Tanushit:

- Tanush djali, të kem besim tek ti?

- Patjetër Arhond! Ç’është ajo fjalë!

- Ik menjëherë te furra. Sa të shkoj unë, përcilli fjalët e mia: buka e sotme e furrës do të futet e gjitha në thasë dhe punëtorët ta shpien në liman. Nëse ende nuk ka kulluar, të marrë kohën e saj. Ta ngarkojnë te anija e peshkimit që erdhi nga Erikusa! Kështu, biri im? Dhe më njofto!

- Patjetër Arhond!- dhe tjetri u nis menjëherë.

- Ta flasim edhe njëherë!- tha NikosDelijanis, më i riu nga mysafirët.

- Zoti Mani, dëgjojeni njëherë edhe këtë të riun, ju lutem,- u hodh Markoja.

Arhondi e ndezi sërish çibukun dhe, si e thithi nja dy herë, e nbajti në dorën e djathtë dhe me të majtën vuri në buzë disa fije duhani që nisi t’i përtypë ngadalë.

-O miq, këtu nuk ka asnjë gjë për t’u fyer. Ne po u lehtësojmë disi një hall. Nuk po ua zgjidhim.


“Është shumë tronditëse të dëgjosh piskamën e zisë së bukës”,- i thosh një zë i brendshëm. U ngrit në këmbë.

- Ja, do të marr si kujtim vetëm një orë, ta vendos në murin e furrës, që mos t'ju harroj.-Arhondi kapi një orë xhepi me zinxhir nga pirgu i bizhuve.

- Po çfarë të bëjmë për ju si këmbim, zoti Azem?- u hodh i zënë ngushtë nga e papritura më i moçmi i mysafirëve.

-Asgjë. Ose, kur të ktheheni në shtëpitë tuaja, nesër në mbrëmje, t’u bini këmbanave në shenjë përshëndetje dhe bekimi për qytetin tonë.

Më në fund, dërgata e ishullit shfaqi pëlqimin dhe pasditja i gjeti në udhën e kthimit për te vatrat e tyre.


***

Të nesërmen, pa rënë ende mbrëmja, anijet dhe varkat shqiptare e greke të peshkimit gjuanin në ujërat përballë Vijave të Bardha, poshtë Llogarasë. Peshkatarët dëgjuan jehonën e pazakontë të dhjetë këmbanave.

Kapiten Bendo Mërkuri pati shkuar si çdo ditë në peshkim. Tek dëgjoi tingullin hipnotizues të këmbanave, që vinte nga Erikusa aty pranë, qëndroi në këmbë mbi bashin e “Rexhinës” dhe vuri dorën mbi brazdat e rrudhave në ballë, që i kishin marrë ngjyrën e bakrit nga dielli dhe kripa e Jonit. Pastaj, u kthye befas nga peshkatarët:

- Këmbanat bien për ne, o njerëz të mirë! Për ne! Zoti i dëgjon. Besoj se i dëgjon edhe Arhondi.

Thanë se këmbanat e Erikusës u dëgjuan deri në Rexhina. I dëgjoi edhe Azem Mani. Ishin ditë prilli. Erërat e ngrohta që vinin nga Afrika sollën në qytetin-liman një shi të butë me ngjyrë të kuqëreme, për shkak të rërës nga veriu i kontinentit të ngrohtë.


__ ooOoo __



66 views0 comments

Comments


Shkrimet e fundit

fjalaelireloadinggif.gif
bottom of page