Ana tjetër e rrjedhëjetës
Fatmir Terziu
II
Çnderojnë gjuhën tënde? E turpshme? Shpresoj se kjo rrëfenjë nuk është një trill që të duhet vetëm për të të zënë gjumi kur je një fëmijë dhe dëgjon gjyshen duke të fërkuar kokën. Unë parashikoj një qëllim të mistershëm në vend të dhimbjes dhe turpit, duke shpenguar krenarinë që humbi. Edhe origjina e babait tim është e imja. Dhe dhimbja, dhe turpi, dhe çnderimi, dhe ata që i kryen me forcën e armëve, dhe ata që i quajtëm pushtues, dhe ata që i cilësuam masakrues… dhe ata… më ndihmojnë të njoh veten më mirë dhe gjakun tim, të ndërtoj atë enigmën më të mirë, më të plotë të rrëfenjës dhe ekzistencës mes gojës së gjyshes time. Edhe atë rëfenjë për dikë, që … Për dikë?
Pjesa më e madhe e asaj që dëgjova ishte me terma të paqarta. Që në moshë të re, e dija që ajo ishte e sëmurë mendore. Por çfarë do të thoshte gjithsesi? Epo, për dëgjimin tim ajo ishte e çmendur dhe e pabindur, jo një grua e mirë. Jo, ajo nuk ishte nënë e bërë, as një nënë e sprovuar, ishte në perceptimin tim. Kishte mbetur e tillë. E tillë nga dhimbja. Nga çnderimi i njeriut mizor. Nga … Është e qartë se ajo kishte një enigmë dhe enigma shkonte më tutje kur thuhej se ishte e njohur të nxiste përleshje me burrin e saj, me një nga motrat e saj. Kur gjyshi ishte ndoshta mjaft i ashpër, ishte përtej dhimbjes. Nëse nuk do të më pëlqente ajo që rrëfehej nuk do ta kisha mbajtur mend fjalë për fjalë, kjo ishte për shkak të fjalës prej asaj gjithçkaje që dëgjova. Dhe kur e ndjeva se rrëfehej me dhimbje, me siguri ndjeva se edhe molla e vogël në oborrin e madh, nuk binte shumë larg nga pema. Aty kalbej në rrënjët e saj.
Por, përkundër të gjitha vërejtjeve, unë u rrita të kem simpati të madhe për rrëfimin e gjyshes. Më bën herë pas here ajo gjuhë e pastër e saj të pyes se sa e keqtrajtuar ishte si fëmijë, ajo e çmendur, që duhej të mbante në sytë e botës që e rrethonte edhe turpin e çnderimit nga mizori. Dhe vendi ku ajo kishte kërcyer për ti dhënë fund jetës ishte gur mbi gur. E aty askush nuk shkeli më, kurrë. Gjyshi im e konsideronte atë si një dhimbje që kafshonte mishin në terr. Meshtë e qartë, për mua mes kësaj rrëfenje ajo ishte një mungesë, vetë e kuptoja se ishte një pjesë e gjakut të lënë në dhimbje të mbarsur nga dhimbjet.
Atëherë, si ishte vërtet ajo? Kam dashur shumë ta kuptoj, të jem në gjendje të lidhem me të përmes fjalës së rrëfyer. Unë nuk e di, mbase ngaqë tashmë jam me një duzinë mendimesh në kokë, sepse unë jam i rrënjosur për të bërë nënshkruesin e këtyre copave narrative. Shpesh, edhe unë ndihesha si një i humbur në këtë rrëfim të vjetër. Dhe e shkuara nuk është thjesht vetëm koha, por edhe vetë sinjali i përsosur, nën kontrollin e sundimit të mendimit. Ndoshta, kjo ishte për shkak se isha shumë i interesuar të zbuloja se për çfarë rrënjësh ishin fjalët e gjuhës së përçudnuar me bajonetë, doja të dija se pse njeriun e masakronte njeriu, … përse?!
Historia shpesh përsërit vetëveten. Ajo që ka formuar rrëfimi i gjyshes dhe gjyshit në karakterin tim ka pasur një ndikim të fortë mbi mua. Sikurse gjyshi im, edhe unë u acarova dhe u hodha nga kuptimi që të kuptoja rëndësinë e kësaj dhimbjeje. Të kesh një pararendës të ngjashëm me të gjithë arsyet e një udhëtimi jetik problematik, të detyron të shkosh për një lëvizje të ashpër të gjërave. Mund ta kisha thënë lehtë, “Kush i jep një të sharë nën dhëmbë atij qeni mizor që i dogji dhe masakroi tre herë dhe pastaj ua masakroi dhe gjuhën?” Unë mund të isha neveritur plotësisht për harresat e vjetra të dheut tim që duhej të trajtoja, të gjitha mbeturinat e tërbimit dhe turpit që u hodhën në gjeneratën e ardhshme. Unë evolova nga një fëmijë më i ndjeshëm, kureshtar ndaj një personi që luftonte midis ndjenjave të urrejtjes dhe dashurisë, duke u mërzitur me dhimbje në rrugën time për të dalë nga mbeturinat emocionale dhe me ndikimet e tmerrshme të jetërrjedhës. Fatmirësisht, luftërat kanë mbaruar. Po shijoj paqen. Paqen në rrënjët e dhimbjes.
Me vështirësi, u rrita për të kuptuar rrëfimin e gjakut tim, për të pranuar atë që ishte në rrjedhat e jetës, i aftë për të më bërë një realitet në sytë e mi të mjegulluar nga orekse të tjera. Mund të lidhem e mbetem tashmë mjaft mirë në atë kuptim, sepse e kuptoj që janë bërë shumë gabime që mendoj se mund të bëheshin ndryshe, ato që dëmtojnë të tjerët, si dhe mua, që kacavirrem të kuptoj rrënjët. Nuk mund ta mohoja që, tek gjaku im, kishte një dhimbje të madhe, që nuk mund ta kuptonte vërtet këtë as koha, as njeriu i kësaj kohe, as vetë toka, jo derisa gjaku që e lagu atë tokë, tashmë ishte shumë më i vjetër se gjaku që kërkon të braktisë dhimbjen e asaj toke. Pashë në këtë udhë një shpirt që ishte i penduar dhe i përulur nga gabimet e tij të kushtueshme të kohërave. Unë tashmë e kam kuptuar, se kam qenë në gjendje të shëroj nga disa plagë të tilla me atë këndvështrim falës, megjithëse nuk ishte e lehtë dhe nuk erdhi brenda natës. Ndoshta, unë kam lindur në atë mënyrë, me një ndjenjë të mrekullueshme çudie. Kurioziteti më merr gjithmonë, dhe unë jam shumë i uritur për të qëndruar i vrazhdë për më të fshehtën e dhimbjes. Ndoshta kjo është mirë. Ndoshta është keq.
Nga vijmë? Si ishin prindërit e prindërve, të prindërve tanë? Dhe i pyes në rrjedhë të gjakut: Si ishin gjyshërit e stërgjyshërit tuaj? Kur kanë lindur? Kur vdiqën? Keni ndonjë kujtim? Mund të shkoni më larg se ata? Ndonjëherë, përgjigjet nuk janë ato që dëshiroj të dëgjoj.
Është bukur të takosh diçka, që vjen nga koha e largët, prej dikujt. Dhe kjo si nga gjyshet e gjyshërit, si nga nënat e nga baballarët…, ndaj unë doja të takoja plotësisht në narrativin tim, të dy palët. Njërën palë që ia hoqën sytë dhe tjetrën që falë ikjes së tij të hidhej mbi shkëmbinj. E dhimbja të shkonte dyfish në rrënjët e fisit tim. Ajo ishte e fejuara e tij. E atij tetëmbëdhjetëvjeçari, Arif Gjezair Terziu, që serbët e vranë dyfish në rininë e tij. Ai ishte xhaxhai i babait tim! Ajo do të bëhej nusja e xhaxhait të babait tim… Dhe rrënjët do të vazhdonin të hidhnin rrënjë, filiza …