“Don Kishoti” nga Miguel de Cervantes në brezin tim ka hyrë nga dy dritare të vogla, njëra në letrën e kohës kur leximi ishte një detyrim përshpirtës dhe nga tjera, bardhë e zi, ndërsa shihnim aventurën e një sarkazme që shënonte pa e kuptuar mirë në atë kohë se vlerësohej si romani i parë modern, ashtu edhe i pari postmodern në letërsinë evropiane. I dhurohej akordimi i parë, sepse protagonisti i tij është plotësisht njerëzor, i pajisur me të meta, kuarca dhe dyshime. Ai është mjeshtri i fatit të tij, për të mirë apo të sëmurë, i cili i përket sferës së të vërtetës, si vetë lexuesi i tij, që herë ngec e herë tërheq mes ndjesisë tërësinë e një fakti në mesin e faktorëve të tjerë.
Romani përfaqëson një ndarje me traditën romantike, kalorësiake që erdhi më parë. “Para “Don Kishotit”, romanet ishin për heronjtë epikë, të cilët dinin se çfarë po bënin dhe parimet e të cilëve rrallë u tundën”, shkruan Miranda France, autori i Delusions së Don Kishotit. “Kishoti është personazhi i parë në një roman evropian që vë në dyshim motivet e tij dhe përplaset në mashtrimin e tij.”
Don Kishoti mbahet gjithashtu si romani i parë postmodern, pasi lulëzon natyrën e tij fiktive që nga fillimi, duke prishur vazhdimisht pezullimin e vullnetshëm të lexuesve të mosbesimit duke na kujtuar se tregimet, të gjitha tregimet, nuk janë të vërteta. Kjo është premisa e tij themelore. Ai tregon përrallën e një zotërie spanjoll të moshës së mesme, të klasës së mesme, Alonso Quixano, i cili është bërë aq i dehur nga përrallat e kalorësisë, saqë ai fillon të besojë se edhe ai, është një kalorës bredharak: Don Kishoti.
Pasi u botua pjesa e parë e Don Kishotit në 1605, një shkrimtar tjetër, me emrin Alonso Fernández de Avellaneda, nxori vazhdimin e tij. Prandaj kur Cervantes rifilloi origjinalin në 1615, fillon pjesa e dytë e Don Kishotit: “shpirtmirësia ime, si duhet të dëshirosh ta lexosh këtë lexues prolog, ilustrues apo mbase plebian, duke pritur të gjesh hakmarrje, qortime dhe kangjella kundër autorit të së dytës Don Kishoti, ai që thuhet të jetë ngjizur në Tordesilla dhe ka lindur në Tarragona!”
Kriza ekzistenciale e protagonistit bëhet më e thellë ndërsa vazhdon. Në kapitullin 16 të pjesës së dytë, një udhëtar bërtet, ‘Tani që unë e di se kush jeni ju, jam çuditur edhe më shumë. A është me të vërtetë e mundur që ka akoma kalorës të gabuar në botë sot, dhe që ka histori në printim, të shfrytëzimeve autentike kalorësiake?’
“Ka shumë për të thënë”, përgjigjet Don Kishoti, - nëse historitë e kalorësve të gabuar janë imagjinar apo jo”. Në fund të fundit, madje kemi edhe Don Kishotin që të ankohet për atë se si e përfaqësonte Alonso Fernández de Avellaneda.
Ndërsa shënojmë 404 vjetorin e vdekjes së Cervantes, krahas asaj të Shekspirit, ia vlen të kihet parasysh se sa e thellë dhe me ndikim ishte opusi kryesor i Spanjollit. Kjo përrallë humane, e ngrohtë dhe tragjike-komike ishte e ndërgjegjshme. Shumë kohë para filmave kohorë, ai e mori audiencën e tij në një aventurë të lezetshme, në të cilën vetë natyra e tij u satirizua dhe u hodh në dyshim. Ndaj ripyes sa për brezin tim që e lexoi dhe e pa bardhë e zi Don Kishotin, aq dhe për sot që ngjyrimet janë më të thukura, “A është me të vërtetë e mundur që ka akoma kalorës të gabuar në botë sot?”
